Як спартовец трапіў у АМАП, душыў пратэсты, але ўрэшце паставіў вышэй сумленне
4 студзеня расійская «Медуза» апублікавала фільм пра самыя жахлівыя дні пратэстаў у Беларусі ў жніўні 2020-га. Фільм названы «Паглядзіце наверх» — алюзія на амерыканскую навуковую фантастыку «Не глядзіце наверх», дзе чалавецтва вымірае праз камету, якую не сталі знішчаць з-за прагнасці палітыкаў і іх спонсараў. «Трыбуна» пераказала з яго адну гісторыю, якая сведчыць пра тое, як няпроста вырвацца з сістэмы.
У фільма два галоўныя героі, названыя толькі па імёнах (мабыць, у якасці мастацкага прыёму) — але паколькі яны з адкрытымі тварамі, то ў сукупнасці з іншымі звесткамі ў стужцы назваць іх прозвішчы няцяжка.
З аднаго боку, гэта сузаснавальнік вядомай IT-кампаніі Міхаіл Чупрынскі (плюс ягоны брат Канстанцін). У 2019-м ён асабіста паказваў Лукашэнку рабатызаваны комплекс — тады гэта выглядала цалкам нармальна. А 9 жніўня 2020-га недалёка ад стэлы ў Мінску Міхаіла Чупрынскага збілі сілавікі і павезлі на Акрэсціна, дзе ён усё дазнаўся пра бесчалавечнасць.
Але падрабязна «Трыбуна» спынілася на другім герою фільма.
Гэта спартовец, які знайшоў сабе «падпрацоўку» ў лукашэнкаўскім АМАПе. Падобна, ён не зʼяўляўся ідэйным прыхільнікам дыктатуры, але пагадзіўся на працу ў сілавых структурах дзеля сацыяльных гарантый. Складваецца ўражанне, мужчына дагэтуль глыбока перажывае паслявыбарчыя падзеі, відавочцам і саўдзельнікам якіх стаў. Гэта выдае ў тым ліку ягоная жэстыкуляцыя.
45-гадовы Аляксей Гаўрычэнка — лёгкаатлет: пачынаў са стаерскіх дыстанцый у 1500 і 3000 метраў, але затым перайшоў у марафонскую групу — кажа, за жыццё прабег 42 марафоны. У базе расійскага сайта пра бег ёсць вынікі Гаўрычэнкі з 1998 года — у 2000-х ён трапляў на пʼедэстал розных забегаў на 10 і больш кіламетраў унутры Беларусі.
На сайце World Athletics ёсць і запісы пра марафоны Гаўрычэнкі ў Польшчы і Францыі, перамогу ў 2009-м на марафоне ў славацкай Браціславе. На сайце беларускай федэрацыі лёгкай атлетыкі пратаколы ёсць толькі з 2011-га: Гаўрычэнка стаў 10-м на 10000 метрах на ЧБ-2011, а яшчэ ўдзельнічаў у чэмпіянатах Беларусі ў памяшканнях, але ва ўзросце за 30 высока не ўзнімаўся: 12-ы радок на 3000 метраў у 2011-м, 15-ы ў 2012-м, 20-ы ў 2013-м.
А з 2007-га насупраць прозвішча ўраджэнца Рагачова пачало зʼяўляцца слова «Дынама». Проста ў пэўны момант карʼеры Гаўрычэнка паступіў на службу ў лукашэнкаўскі АМАП па Мінску. Гэтае падраздзяленне даўно мае дрэнную славу, але да 2020-га не ўсе ўяўлялі, на што яно сапраўды здольнае.
«Я хацеў працягваць бегаць. Мне патэлефанавалі і прапанавалі пайсці ў АМАП. Тады набіралі спартсменаў пад каманду на «ведамасныя» спаборніцтвы, але мы маглі яшчэ выступаць на сваіх спаборніцтвах — і рэспубліканскіх, і за мяжой. Гэтага, у прынцыпе, я і хацеў. Ну, і плюс яшчэ стабільны заробак кожны месяц. На працу [«амапаўцамі»] мы выходзілі толькі ў святы — напрыклад, у навагоднія тры дні «ўзмацнення». Нейкія звышзадачы мы не выконвалі. Я да канца і не ўнікаў у гэтыя задачы», — прызнаўся Гаўрычэнка ў фільме.
У гэтых структурах у Гаўрычэнкі ўсё ішло нядрэнна. Лукашэнкаўскія медыя не раз фіксавалі поспехі прапаршчыка на «ведамасных» турнірах — па спартыўным трохборʼі (плаванне, стральба, бег) і нават па лыжных гонках. Паралельна Гаўрычэнка працягваў бегаць на доўгія дыстанцыі на звычайных спаборніцтвах. А яшчэ атрымаў стабільнасць, за якой звычайна ідуць у сістэму, — сямʼя, кватэра ў крэдыт памерам каля 200 долараў у месяц, гурткі і рэпетытары для дзяцей, развіццё якіх было для бацькоў прыярытэтам. З ежай, камуналкай і рамонтам у жытле «амапавец» і ягоная жонка асаблівых фінансавых запасаў не мелі.
Раніцай 9 жніўня 2020-га Гаўрычэнка быў выкліканы ва «ўзмацненне», з якога вярнуўся толькі ў ноч на 12 жніўня. Мяркуючы па інтэрнэт-пошукавікам, у фільме «амапавец» упершыню падрабязна распавёў пра сваё бачанне тых дзён, якія на яго моцна паўплывалі. Хоць напярэдадні падзей, мяркуючы па словах Гаўрычэнкі, ён захоўваў ранейшую наіўнасць у стаўленні да сваёй працы: «думаў, што ўсё пройдзе як бы ў рамках закона».
Падобна, мужчына дагэтуль не можа зразумець, чаму ягоныя калегі павялі сябе так, як павялі, і спрабуе знайсці ім хоць нейкае апраўданне. Сам ён «не бачыў ніводнага агрэсіўна настроенага [чалавека], але, можа, мяне не запускалі ў гушчу, разумееце».
Гаўрычэнка запэўнівае, што сам ён сілу не ўжываў — таму што яго не паслалі на вуліцы, а пакінулі ў аўтазаку «прыёмшчыкам». Там амапавец не бачыў, што адбываецца па-за машынай, але чуў і, зноў жа, нават не дапускаў, што ягоныя калегі могуць ужываць гвалт першымі і да бяззбройных (хоць і да 9 жніўня 2020-го на перадвыбарных акцыях хапала падобных сітуацый).
«Пачуў страляніну — спачатку падумаў, можа, салют нехта, петарды [запусціў]. [Потым] падумаў, што нейкая вайна [пачалася], што і з таго боку, разумееце, ідзе адпор, што людзі не збіраюцца здавацца. І ўжо калі па рацыі [пайшлі] каманды ўжываць спецсродкі, гэта значыць шумавыя гранаты і гумовыя кулі, падумаў толькі адно: няўжо так усё сумна, што прыйшлося іх ужываць?» — прызнаўся ў відэа Гаўрычэнка.
Былы амапавец сёння кажа, што ён з калегамі ўсю ноч загадваў жаданне, «абы не прымушалі кагосьці забіраць, кагосьці саджаць», — было лягчэй сябе апраўдваць, калі «выконваеш сваю працу, людзей не чапаючы». Таксама ён дадаў, што ягоныя калегі адчувалі, быццам «абараняюць краіну ад ворага», і віну за гэта ўскладае на «камандзіраў».
«Служыўшы там, ты разумееш, што адказнасць нясуць яны, разумееце, начальнікі. Гэта значыць, я спадзяваўся на іх. Людзі з пагонамі такімі, якія скончылі ВНУ і мелі юрыдычную адукацыю, — я [для сябе] разумеў, што яны ўсведамляюць, якія аддаюць загады.
Камандзір майго аддзялення казаў: «Аляксей, ты запомні, што гэтыя людзі праплачаныя. Вось мы ехалі — а аднаму затрыманаму на рахунак на тэлефон ужо паступіла некалькі тысяч долараў». Вось гэты вакуум, які стварылі для нас на працы, сфармаваў тое, што я [думаў]: «Сапраўды, яны, напэўна, ворагі, напэўна, хочуць, як нам казалі, «дэстабілізацыі абстаноўкі ў краіне», — сказаў Гаўрычэнка, дадаўшы, што да гэтага часу так і не зразумеў значэння слова «дэстабілізацыя».
Расказаў Гаўрычэнка і пра тое, як быў ілжывым «сведкам» на рэжымных «судах» — даваў паказанні, нібыта парушалі «закон» людзі, якіх ён у вочы не бачыў. Калі менавіта гэта адбывалася, у відэа не гаворыцца, але ў сеціве знаходзіцца абвінавачанне Гаўрычэнкі наконт ілжэсведчання на «судзе» 19 чэрвеня 2020-га.
«Пасылаюць, разумееце, у суд і кажуць: «Ты павінен вось гэта казаць», — па шаблоне. Я адмаўляўся, але перада мной таварыша звольнілі, які адмовіўся. І я баяўся гэтага, думаў, што, ну, схаджу, затое мяне не звольняць. Пратакол я ўжо падпісваў — калі б у судзе сказаў, што не бачыў, не ведаю [«падсуднага»], то разумеў, што мне таксама маглі б надзець кайданкі. Ты — «сведка», ты сваю справу павінен выканаць і пайсці. Тры «суды» было ў адзін дзень. Аднаго чалавека з камеры проста па скайпе паказалі. Ён мне сказаў: «Будзь ты пракляты», — успомніў Гаўрычэнка.
Але, здаецца, пасля вяртання з «узмацнення» 12 жніўня Гаўрычэнка ўсё ж азнаёміўся з альтэрнатыўнымі крыніцамі інфармацыі. І дакладна даведаўся пра забойства ў ноч з 10 на 11 жніўня Аляксандра Тарайкоўскага — аднаго з бяззбройных удзельнікаў пратэстаў, у якога стрэлілі за тое, што ён «нахабна і мэтанакіравана» стаяў перад сілавікамі з паднятымі рукамі. Афіцыйна Тарайкоўскага абвінавачвалі ў спробе нешта ўзарваць, але відавочцы, а затым і відэа паказалі, што рукі мужчыны былі пустыя.
«Яшчэ жывеш тым, што зараз раскрыюць гэтую справу, можа, у яго была сапраўды граната ў руках. Не могуць так проста ўзяць і стрэліць — такой думкі я не мог дапусціць. [А мне камандзір] кажа: «Ды што ты? Не зважай. Там алкаголік нейкі, дзесяць разоў судзімы. Ён там ішоў, замахваўся (усё гэта было няпраўдай. — Tribuna.com). Ну, забілі па выпадковасці». То-бок гэта зʼяўлялася фактарам, што яго трэба забіць», — усвядоміў Гаўрычэнка.
Амапавец захацеў звольніцца, але сілавікі падпісваюць асаблівыя кантракты — за расставанне з сістэмай Гаўрычэнка заставаўся вінен каля дзвюх тысяч долараў, а ягонае жыццё, нагадаем, было збудавана так, што грошай у прынцыпе не заставалася. Адгаворвала ад звальнення і жонка, нагадваючы пра матэрыяльны бок пытання.
«Я казала: «Ну, Лёш, ну, трэба пацярпець. Блін, ну гэта праца. Усіх на працы даймаюць. Ёсць моманты, калі за справу, калі без справы. Але ты пацярпі. Што мы будзем рабіць?» Я не так шмат атрымліваю як бы. І ў нас сурʼёзныя пытанні з фінансамі — крэдыты, дзіцячыя гурткі. Проста ад усяго адмовіцца? Дзеці жадаюць гэтым займацца, ім гэта падабаецца. І ты разумееш, што гэта патрэбна. Без гэтага нікуды».
Таму я яму казала: «Як?». А ён кажа: «Як-небудзь», — распавяла жонка Гаўрычэнкі.
У выніку амапавец усё ж не змог пераступіць праз сумленне. Жонка ўбачыла, што «чалавек чарнее ад перажыванняў», і пагадзілася падтрымаць мужа. Дзве тысячы долараў Гаўрычэнка знайшоў у сваякоў — нават не ў доўг, а проста так. 15 жніўня ён напісаў рапарт на звальненне — а ў сацсетках зʼявілася відэа, у якім Гаўрычэнка тлумачыць, што яго «жыццёвая і духоўная пазіцыя супярэчыць сітуацыі», ад сыходу супрацоўнікаў вельмі стрымліваюць вялікія выплаты пры разрыве кантракту, але «гонар і сумленне вышэй за ўсё».
У канцы відэа Гаўрычэнка прынёс «прабачэнні ўсяму беларускаму народу» — цяпер кажа, што «кожны дзень на сабе перажываў адказнасць: кожны пацярпелы, кожны, каго паранілі, каго ўдарылі, нават смерці — гэта і мая адказнасць, гэта ўсё і на маіх плячах таксама».
Як і чым сёння жыве Гаўрычэнка, у фільме не паведамляецца. Але, мяркуючы па здымках, ён з сямʼёй уладкаваўся недзе за межамі Беларусі.
«Гэта цікавы досвед, бо я быў і з таго боку, і з таго». Былы брэсцкі следчы, які стаў палітвязнем, расказаў пра сістэму знутры і звонку
Палітзняволенага экс-спецназаўца зноў будуць судзіць. Яго затрымалі за дзень да ад'езду за мяжу
«Абавязацельствы выкананыя, мы спыняем маўчанне». Станіслаў Лупаносаў расказаў пра аўдыт «Байпола» і рэзка раскрытыкаваў былых паплечнікаў
«Падлік галасоў як сатанісцкі рытуал». Былы член камісіі расказаў, як у Беларусі фальсіфікуюць выбары8
Каментары