Куды дзеліся беларускія грошы з Купалам, Скарынам і «Пагоняй» + фотавыявы 26

На купюры "дваццаць рублёў" быў партрэт Купалы і "Пагоня", фота Усевалада Юргенсона.

На купюры "адзін рубель" -- Камянецкая вежа, фота Усевалада Юргенсона.

Тут захоўвалі грошы.

Адзін з шасці ахоўных перыметраў.

«Камсамолка» ужо распавядала пра тое, як у пачатку 90-х у Беларусі з’явіліся ўласныя грошы.

Але самая вялікая таямніца ў гісторыі беларускіх грошай — куды зніклі надрукаваныя ў Нямеччыне купюры з Купалам і Скарынам, якія павінны былі змяніць «зайчыка».

— Урад выдзяліў нам каля 20 млн даляраў і прапанаваў канкрэтнага падрадчыка для друку беларускіх грошай у Нямеччыне, — распавядае тагачасны кіраўнік Нацбанка Станіслаў Багданкевіч.

— Шушкевіч з Багданкевічам мяне ў вядомасць не ставілі і да з’яўлення гэтых грошай я дачынення не маю, — кажа першы прэм’ер-міністр Беларусі Вячаслаў Кебіч. — Распаўзліся па кутах і хочуць павесіць зараз усё на ўрад. Я на гэтую тэму размаўляць не буду!

Распрацаваць дызайн новых грошай даручылі мастаку Аляксандру Зіменку.

Цяпер ён узначальвае холдынг часопіса «Мастацтва» і газеты «Культура» і пра падзеі тых гадоў не хоча казаць.

Але ўдалося высветліць, як выглядалі надрукаваныя ў Нямеччыне грошы.

Згодна з пастановай Вярхоўнага Савета, яны зваліся «рубель».

— Беларускія калекцыянеры ўжо высветлілі, што менавіта было намалявана на гэтых банкнотах, — распавёў член Беларускага нумізматычнага таварыства, спецыяліст Інстытута гісторыі НАН Беларусі Усевалад Юргенсон. — На карычняватых купюрах «Адзін рубель» была Камянецкая вежа, яна ж — Белая Вежа, на зялёнай пяцёрцы — Спаса-Еўфрасіннеўская царква ў Полацку. На больш буйных наміналах былі намаляваныя вядомыя беларусы.

На дзясятцы пшанічнага колеру — Максім Багдановіч, на чырвонай дваццатцы — Янка Купала, на 50-ці рублях — Якуб Колас. Самая буйная купюра ў 100 рублёў была колеру пергаменту і мела выяву Францыска Скарыны.

— На адну з купюр хацелі змясціць партрэт Каліноўскага, — згадвае Багданкевіч. — Але хтосьці на нарадзе выказаў меркаванне,

што Каліноўскі быў разбойнікам і рабаваў банкі. Абмеркаваўшы гэта, мы вырашылі пакуль не ўключаць яго ў серыю.

На купюрах не было белага абрэзу, таму колер грошай быў бачны ў стосе. На абароце былі намаляваныя творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. А на вадзяным знаку — першая выканаўца «Паўлiнкi» — своеасаблівы сімвал Беларусі.

 — Грошы атрымаліся вельмі прыгожыя. Паводле ацэнак спецыялістаў, па вонкавым выглядзе яны спакойна траплялі ў пяцёрку лепшых валют Еўропы

 — кажа Аляксандр Зіменка.

Па словах Станіслава Багданкевіча, у 1994 г. мюнхенская друкарня Giesecke&Devrient надрукавала каля ста мільёнаў новых беларускіх рублёў.

Але падрабязнасцяў педантычныя немцы не раскрываюць.

Новыя беларускія грошы захоўвалі ў сакрэтным ваенным бункеры аэрадрома Мачулішчы.

— Рубель мы хацелі прыраўняць да даляра, — кажа Станіслаў Багданкевіч. — Зыходзячы з таго, што сярэдні заробак таго часу быў каля ста даляраў, надрукаванай колькасці было дастаткова.

Уводзіць новыя грошы мы хацелі пасля таго, як узровень інфляцыі не будзе перавышаць дзесяці працэнтаў у год.

А для захоўвання новых грошай Нацбанк абсталяваў сховішча на базе ваеннай часткі ў Мачулішчах.

З савецкіх часоў прама каля аэрадрома ў Мачулішчах дыслакавалася спецчасць № 75367. Там знаходзілася падземнае сховішча ядзерных боегаловак да крылатых ракетаў Х-22 для аснашчэння палка далёкай авіяцыі. Мясцовыя гэтую частку празвалі «сакрэткай» а тыя, хто там служыў, называлі сябе «глуханямымі ВПС» — нічога распавядаць аб сваёй службе нельга было нават сваім жонкам. У баявым статуце «глуханямыя» называліся прыгожа — «ядзерна-тэхнічныя войскі».

Звонку сховішча было абвалаванае зямлёй, на якой рос лес — з самалёта не адрозніць ад звычайнага пагорка! Усярэдзіне — аўтаномная сістэма энергазабеспячэння, кандыцыянеры, якія падтрымлівалі пастаянную тэмпературу. Уся інфармацыя аб гэтай частцы была засакрэчаная, а шматлікая ахова не прапускала ў лес нават зайцаў.

Пасля распаду СССР ядзерную зброю з Беларусі вывелі. Да 1993 года полк расфармавалі: бамбардзіроўшчыкі ТУ-22 і ядзерныя боегалоўкі вывезлі ў расійскі горад Энгельс для ўтылізацыі. А сакрэтнае сховішча аблюбаваў Нацбанк. Удалося адшукаць чалавека, які ведае пра сховішча ўсё. Ён пачаў працаваць на сакрэтным аб’екце простым электрыкам, а скончыў камандзірам узвода аховы сховішча.

— Я служыў у гэтай частцы з 1987 года, — распавядае Мікалай Цяшчаеў. — Пасля таго як частку расфармавалі, я папрацаваў электраманцёрам у сховішчы. А калі аб’ект стала ахоўваць міліцыя, я прапанаваў МУС свае паслугі будучы ў званні капітана. І мяне ўзялі камандзірам узвода аховы.

— Ахову аб’екта без зброі мы пачалі з красавіка 1994 года. У гэты час у бункеры яшчэ вяліся працы — кажа Мікалай. — Было чатыры лініі агароджы: дашчана-бетонны плот, потым ахоўны калючы дрот. За ім стаяла сетка пад напругай — 1800 вольт ноччу і 220 вольт днём. Яшчэ адзін узровень складаўся з шчыльных шэрагаў калючага дроту, пры замыканні або парыве якіх спрацоўвала сігналізацыя. Апошні перыметр — бетонны плот — будаваў ужо Нацбанк.

Па словах Цяшчаева прыйшлося пераабсталяваць сховішча. Цяжкія і нязручныя гермадзверы знялі — замест іх паставілі звычайныя металічныя. У боксах для ядзерных боегаловак навесілі дадатковыя краты. Дзевяць месяцаў пайшло на пракладку электраправодкі для ахоўнай сігналізацыі і дадатковых электрычных сетак. Гэта было вельмі цяжка — даводзілася свідраваць велізарнымі свердзеламі бетонныя сцены і перакрыцці таўшчынёй у метр.

Сакрэтнае сховішча ахоўвалі 80 байцоў асобнай роты аховы МУС, створанай адмыслова для аховы асабліва важных аб’ектаў.

Па словах міліцыянтаў, ім часцяком даводзілася адлоўліваць заблукалых грыбнікоў — з імі праводзілі прафілактычную працу і адпраўлялі дадому.

— Для перавозкі грошай ўрад выдзеліў ваенна-транспартны самалёт, на якім новыя грошы прыляцелі ў Мачулішчы, — кажа Станіслаў Багданкевіч.

І ў лютым 1995 года першыя пачкі грошай пачалі паступаць у сховішча.

— Банкаўскія ўпакоўкі захоўвалі ў спецыяльных скрынях з металічнай сеткай спераду — распавядае Цешчаеў. — Па выглядзе яны нагадвалі скрыні для вырошчвання трусоў. Пачкі развозілі па боксах на электрапагрузчыку. Побач з сховішчам у адным з памяшканняў зрабілі разлікова-касавы цэнтр.

Там сядзелі 50 дзяўчат, якія пералічвалі і пакавалі грошы.

Усе дакументы, што тычацца новых грошай, пад грыфам «Сакрэтна». Мяркуючы па ўсім, да бяспекі сховішчы былі вялікія прэтэнзіі. Вось ліст на імя Віктара Шэймана: «Дрэннае электразабеспячэнне аб’екта, няма надзейнага рэзервовага харчавання… Пытанні прычын спрацоўвання сігналізацыі не ўрэгуляваныя…», — гаворыцца ў дакуменце.

У 2004 годзе сховішча пераехала ў Мінск у свежапабудаваны будынак па Магілёўскай вуліцы.

А на месцы «сакрэткі» Нацбанк пабудаваў агракамбінат «Мачулішчы». Частка пабудоваў знеслі і ўзвялі на іх месцы цяплічны комплекс, дзе цяпер вырошчваюць бульбу і капусту.

«Былое сховішча Нацбанка мы цяпер перыядычна выкарыстоўваем як складское памяшканне, захоўваем там інвентар» , — кажа гендырэктар ААТ «Агракамбінат» Мачулішчы» Уладзімір Саўчанка.

Тры памылкі новых беларускіх грошай

У ліпені 1994 г/ краіна абрала свайго першага прэзідэнта. У маі 1995-га беларусы прагаласавалі за адмену «Пагоні» і бел-чырвона-белага сцяга. Яшчэ праз чатыры месяцы пакінуў пасаду кіраўніка Нацбанка Станіслаў Багданкевіч.

Але новыя беларускія рублі ўсё яшчэ чакалі свайго часу ў падземным сховішчы.

— Праз шмат месяцаў я атрымаў нечаканае запрашэнне сустрэцца з новай старшынёй Нацбанка Тамарай Віннікавай, — кажа Сяргей Слабчанка. — Яна паказала мне новенькія купюры германскага тыражу і спытала, ці можна запячатаць сімвалы, якія да таго часу ўжо сталі неактуальнымі.

З подпісам Багданкевіча на купюрах яшчэ можна было пагадзіцца, але рашэнне прыбраць «Пагоню» было бескампрамісным.

Праблема складалася ў тым, што грошы ўжо былі нарэзаныя з вялікіх друкаваных лістоў. Друкаваць на купюрах можна было толькі на малатыражных, амаль офісных друкаваных машынах. Слабчанка палічыў, што на гэта спатрэбіцца год працы шасці соцень друкароў на шасці сотнях друкарак.

— Што мне рабіць з гэтымі грашыма? — спытала тады Віннікава.

— Захоўваць грошы, якія ідуць насуперак з палітыкай краіны, неразумна. Задрукоўваць «Пагоню» і сцяг — даражэй, чым замовіць новыя грошы. Знішчыць наклад трэба, — адказаў Слабчанка.

Прыслухалася да гэтай рады сама Тамара Віннікава — дакладна невядома. 14 студзеня 1997 г. яна была адхіленая ад займаемай пасады. У той жа дзень Віннікава была затрыманая па падазрэнні ў нанясенні шкоды дзяржаве ў асабліва буйных памерах.

Два гады яна сядзела ў СІЗА КДБ, потым была змешчаная пад хатні арышт. 7 красавіка 1999 г. Тамара Віннікава збегла за мяжу. Сёння яна знаходзіцца ў Вялікабрытаніі і хаваецца не толькі ад прэсы, але і ад Інтэрпола.

kp.by

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ