Rasiejskija stereatypy pra Biełaruś. Piša Aleś Čajčyc.
Za apošnija hady ŭ rasiejskaj hramadzkaj dumcy nivelavalisia, adyšli ŭ cień staryja, časoŭ BSSR, pobytavyja, pieśniaroŭska‑bulbiana‑traktarnyja kliše. Da ich źviartajucca inercyjna, i ŭsio radziej: prosta Biełaruś pastupova źnikła ź infarmacyjnaha fokusu rasiejskaha abyvatala ŭ paraŭnańni, skažam, z krainami Zachodniaj Eŭropy i Ameryki.
Pieršy ŭ śviecie rasiejska‑biełaruski słoŭnik i niamieckija młyny
Tradycyjna samy pašyrany i stabilny rasiejski stereatyp pra Biełaruś śćviardžaje, što biełarusy — heta toje ci amal toje samaje, što rasiejcy. Škada, što i sami biełarusy časta padyhryvajuć hetamu kliše — nia stolki praź jaho praŭdapadobnaść, kolki praz peŭnuju rysu nacyjanalnaha charaktaru. Hetaja ž rysa, kali b historyja skłałasia krychu inačaj, nie dazvoliła b biełarusam asprečvać ujaŭleńnie pra toje, što biełarusy — amal toje samaje, što palaki.
Pryhadvajecca žart z KVN, jaki vyrazna charaktaryzuje staŭleńnie rasiejcaŭ da biełarusaŭ: maŭlaŭ, vyjšaŭ pieršy ŭ śviecie rasiejska‑biełaruski słoŭnik, dzie adzinaje adroźnieńnie — biełaruskaje słova «Łukašenka» zamiest rasiejskaha słova «prezydent».
U toj samy čas unutry rasiejskaha hramadztva sustrakajecca i dyjametralna supraćlehły stereatyp pra Biełaruś — jak pra zachodniuju, eŭrapiejskuju krainu. Pryčyna jaho pašyranaści i ŭ tym, što ludzi schilnyja raspaŭsiudžvać na Biełaruś svaje viedy i ŭjaŭleńni pra susiednija ź joj krainy. Hledziačy na kiraŭnictva Ŭkrainy ci Litvy, składana ŭjavić, što A.Łukašenka biełaruskaj movaj nie karystajecca i, tym bolej, što nacyjanalnaja mova moža hetak dyskryminavacca.
U Maskvie i inšych bujnych rasiejskich haradoch časta sustrakajucca kramy, što specyjalizujucca na biełaruskim tekstyli ci mebli, ale naležać rasiejcam i azdablajucca rasiejcami. Časta na hetych kramach malujucca siaredniaviečnyja zamki, młyny i ledźvie nie niamieckija viaskovyja chatki, što stvaraje niazvykły, chacia pryhožy i žadany vobraz Biełarusi.
Mahčyma taksama, taki specyfičny stereatyp adlustroŭvaje peŭnaje «rasčaravańnie» čałavieka ŭ kliše pra biełaruska‑rasiejskaje padabienstva, jakoje nastupaje ad pieršaha paviarchoŭnaha sutyknieńnia z sapraŭdnaj Biełarusiaj: vychodzić, što biełarusy adroźnivajucca ad rasiejcaŭ i imionami, i movaj, i kulturaj, i vieravyznańniem. Adzin moj znajomy navat śćviardžaŭ, što «Biełaruś — heta katalickaja kraina, jak Polšča ci Čechija».
Niezrazumiełaja biełaruskaja mova
U svoj čas raśśmiašyli kamentary rasiejskich teležurnalistaŭ adnosna vizytu biełaruskaha kiraŭnika da Uha Čavesa. «Vidać, Łukašenka tak rasčuliŭsia, što navat pierajšoŭ na rasiejskuju movu», — intryhavali znajomaha ź biełaruskaj moŭnaj sytuacyjaj hledača žurnalisty adnaho z centralnych telekanałaŭ. Tłumačeńnie frazy pryjšło praz sekundu: «Mahčyma, u Venesuele prosta nie znajšli pierakładčyka ź biełaruskaj». Što da samoj movy, dyk było cikava ŭbačyć, jak bolšaja častka rasiejcaŭ absalutna nie ŭsprymaje jaje na piśmie. «Ukrainskaja mova — zrazumiełaja, a biełaruskaja — zusim nie». I sapraŭdy, na piśmie ŭkrainskaja mova abjektyŭna značna bolš padobnaja da rasiejskaj. Toje samaje tyčycca piśmovych serbskaj ci baŭharskaj.
U adnym ź niadaŭnich rasiejskich ekšn‑filmaŭ samalot pralataje nad terytoryjaj Biełarusi, i słužboŭcy biełaruskaj supraćpavietranaj abarony razmaŭlajuć mižsobku pa‑biełarusku. Karcina, jakaja dla sučasnaj Biełarusi źjaŭlajecca fantastyčnaj, rasiejcam padajecca całkam naturalnaj. U zusim śviežym filmie «Cloverfield» jość epizod, dzie hieroi ŭ razburanym Ńju‑Jorku sustrakajuć kupku zamiežnikaŭ, jakija lamantujuć na niejkaj niezrazumiełaj movie. U rasiejskaj versii dublažu zamiežniki razmaŭlajuć… pa‑biełarusku.
Što kazać, takija zababony vyklikajuć uśmiešku i navat maŭklivaje saramlivaje niežadańnie ich źniapraŭdžvać.
Zdušyć u abdymkach «lepšuju Rasieju»
Tak, z adnaho boku, bolšaść rasiejcaŭ chacieli b, kab Biełaruś była ŭ składzie Rasiei. Hetaje typova rasiejskaje žadańnie luboŭna dušyć susiedziaŭ u braterskich abdymkach prajaŭlajecca ŭ dačynieńni da Biełarusi asabliva jaskrava. Ź inšaha boku, dla mnohich rasiejcaŭ Biełaruś — hetkaja niedatykalnaja kraina‑mara, i mnohim by chaciełasia, kab sutnasna Biełaruś dałučyła da siabie Rasieju i raspaŭsiudziła svaju dabradziejnuju aŭru na błudnuju Hiperbareju, što pakajałasia.
Supiarečlivaje ŭjaŭleńnie rasiejcaŭ pra Biełaruś — heta niby mara pra niejkuju «lepšuju Rasieju», nasielenuju błakitnavokimi śvietłavałosymi słavianami pad kiraŭnictvam dobraha cara, jaki robić vulicy čystymi, płaty pafarbavanymi, a pensii vysokimi. Jany ščyra vierać, što ŭ Biełarusi adbyłosia toje, čaho tak i nia ździejśniłasia ŭ Rasiei za jaje piacisothadovuju historyju, niahledziačy na niesupynnyja syzyfavy namahańni kiraŭnictva: pabudova ahulnaha ščaścia žorstkim prezydenckim dekretam. Jak aŭtarytetny apazycyjny ekanamist Dzialahin, jany z surjoznym vyhladam razvažajuć pra dasiahnieńni biełaruskaj ekanomiki, naiŭna hruntujučysia na aficyjnaj biełaruskaj statystycy ci na eŭfaryčnych dopisach maskoŭskich błohieraŭ pra adnadzionnyja pajezdki ŭ Miensk.
Stereatypy nie zakanservavanyja ŭ časie. Pastupova rasiejskija stereatypy pra Biełaruś razam ź jaje imidžam evalucyjanujuć u kirunku rasčaravańnia. Za apošnija hady źjaviŭsia vobraz biełarusaŭ‑hastarbajtaraŭ: «Vot počiemu vsie my jediem v Moskvu — s hołodu‑hdu‑hdu‑hdu, s hołodu‑hdu», śpiavali na pieśniaroŭski matyŭ karykaturnyja biełarusy na čarhovym rasiejskim humarystyčnym telešoŭ. Dziaržaŭnaja prapahanda ŭ peryjady abvastreńnia napružanaści z aficyjnym Mienskam nie ŭpuskaje šancu namalavać krasamoŭny vobraz Alaksandra Łukašenki, što kradzie rasiejski haz. Zrešty, ekscentryčny prezydent zrabiŭsia samym jaskravym symbalem i ŭvasableńniem Biełarusi, na vialiki žal, dla ŭsiaho śvietu, a nia tolki dla Rasiei.
Śmiešnyja i abraźlivyja, fantastyčnyja i zmročna‑realnyja, rasiejskija kliše pra Biełaruś supiarečać adno adnamu i śviedčać pra niepraŭdzivaść adnaho, samaha hałoŭnaha stereatypu — pra toje, što Biełaruś i Rasieja majuć supolny los. Možna spadziavacca, što kali‑niebudź zhaśnie kryvadušny patas pra «braterstva» i «padzieleny narod», i na jaho miesca pryjduć suchija dobrasusiedzkija ŭzajemapavažlivyja stasunki. Chacia ŭzajemnyja stereatypy, kaniečnie, buduć isnavać i ŭ toj daloki ad nas čas.
«Treba niešta mianiać. Heta ŭžo naśpieła». Baćka Kanapackaj padzialiŭsia dumkami pra vybary i ŭdzieł dački ŭ ich9
Kamientary