Jak šturmavaŭ uładu Alaksandr Łukašenka i chto byli jaho pieršyja supierniki
31 žniŭnia 2017 hoda prezidentu Respubliki Biełaruś Alaksandru Łukašenku aficyjna spoŭniłasia 63 hady. Ź ich 23 hady jon zajmaje pasadu kiraŭnika dziaržavy. Taki doŭhi termin kiravańnia — redkaść navat dla krain z tradycyjna ŭstojlivymi aŭtarytarnymi i tatalitarnymi tradycyjami. Piša historyk Alaksandr Kurjanovič.
Imia Łukašenki daŭno pieratvaryłasia ŭ sinonim palityčnaha doŭhažycharstva i asacyjujecca, jak praviła, ź ćviordaj uładaj, nieprymirymaściu da idejnych apanientaŭ, apantanaściu ŭ dasiahnieńni metaŭ. Šmathadovaje kiravańnie Łukašenki vyklikaje dyskusii ab pryčynach ustojlivaści pabudavanaj im sistemy ŭłady, a taksama sparadžaje roznyja, časam fantastyčnyja, scenary krachu, sychodu pieršaha biełaruskaha prezidenta z palityčnaj areny, na jakuju jon tryumfalna ŭzyšoŭ čverć stahodździa tamu.
Hod 1989
Šaniec prarvacca Łukašenku padaryła harbačoŭskaja pierabudova, a taksama kankretnaja padzieja — vybary narodnych deputataŭ SSSR u sakaviku 1989 hoda.
Pavodle źmienaŭ u Kanstytucyju 1977 hoda, jakija byli pryniaty ŭ kancy 1988 hoda, stvaraŭsia novy najvyšejšy orhan ułady — Źjezd narodnych deputataŭ kolkaściu 2250 čałaviek. Škłoŭski rajon, dzie pražyvaŭ Łukašenka, uvachodziŭ u dźvie vybarčyja akruhi: Mahiloŭskuju sielskuju nacyjanalna-terytaryjalnuju akruhu №94 i Mahiloŭskuju sielskuju terytaryjalnuju akruhu №572. Što da apošniaj, dyk tam biez asablivych pytańniaŭ byli zarehistravany dva kandydaty: žychar vioski Litoŭsk Škłoŭskaha rajona, ravieśnik Łukašenki, miechanizatar Uładzimir Karotkin i žychar Mahiloŭskaha rajona, apieratar pa adkormie žyvioły Michaił Kurnievič (1944 hoda naradžeńnia).
A voś pa Mahiloŭskaj sielskaj nacyjanalna-terytaryjalnaj vybarčaj akruzie №94 musiŭ być abrany tolki adzin kandydat. I im byŭ nie chto inšy, jak Viačasłaŭ Kiebič, namieśnik staršyni Savieta Ministraŭ BSSR, staršynia Dziaržaŭnaha płanavaha kamiteta.
Adkaz na pytańnie, čamu Kiebič vyrašyŭ bałatavacca ŭ hłuchoj pravincyi, vielmi prosty. Na toj momant Minsk — stalica Biełaruskaj SSR — litaralna viravaŭ, aŭtarytet nabiraŭ Biełaruski narodny front.
Tamu ŭ dziaržaŭnych i partyjnych bonzaŭ było sumnieńnie nakont vynikaŭ vybaraŭ u Minsku: pieršy sakratar CK KPB Jafrem Sakałoŭ vyłučyŭ svaju kandydaturu ŭ Kobrynie, sakratar CK KPB Mikałaj Dziemianciej — u Połacku.
Škłoŭskamu miascovamu kiraŭnictvu kandydatura Kiebiča była vyhadnaja, bo źjaŭlaŭsia šaniec atrymać istotnuju dapamohu z respublikanskaha biudžetu.
Adnak usie płany złamaŭ Łukašenka: u studzieni 1989 hoda jaho kandydatura była vyłučana na schodzie, na jakim prystutničali kala 200 pracoŭnych saŭhasa «Haradziec», dzie Łukašenka byŭ dyrektaram. Pavodle haziety «Udarny front» — orhana Škłoŭskaha rajkoma KP Biełarusi i rajonnaha Savieta narodnych deputataŭ, Łukašenku ŭ svaich pramovach padtrymali: žyviołavod saŭhasa V.V.Bukietava, dajar V.A.Piatakoŭ, miechanizatar A.A.Krocikaŭ. Vystupoŭcy adznačyli, što ich dyrektar «maje dobryja arhanizatarskija zdolnaści kiraŭnika».
Čamu Łukašenka ŭsio ž vyrašyŭ vyłučycca i nie spałochaŭsia Kiebiča? Svaju rolu adyhrali jak abjektyŭnyja, tak i subjektyŭnyja faktary.
Kali da pieršych možna adnieści situacyju ŭ krainie ŭ cełym, atmaśfieru pluralizmu i h.d., to da druhich — kaniečnie, asabistyja ambicyi Łukašenki. 28 kastryčnika 1988 hoda ŭ hałoŭnaj haziecie respubliki «Sovietskaja Biełoruśsija» byŭ nadrukavany artykuł z nazvaj «Piena na vołnie pieriestrojki» z napadkami na niefarmałaŭ i Biełaruski narodny front. Apošnim supraćpastaŭlalisia «sotni mołodych ludiej, kotoryje siehodnia nie tolko hovoriat o pieriestrojkie, a tvoriat jeje sozidatielnym trudom i naučno-tiechničieskim poiskom». Siarod hetych «mołodych ludiej» fihuravaŭ na toj čas 34-hadovy Alaksandr Łukašenka, jaki «vozhłavił samoje ubytočnoje v Mohilevskoj obłasti choziajstvo». Haspadarka, jak śćviardžała publikacyja, «praktičieski za hod błahodaria vniedrieniju novych chozrasčietnych otnošienij» atrymała «millionnuju pribyl». Tamu «mołodoho diriektora prihłasili na sovieŝanije v CK KPSS», dzie «s nim biesiedovał po etim problemam Michaił Sierhiejevič Horbačiev».
Zrazumieła, što Kiebiču byli nie patrebny lišnija prablemy, tamu na Łukašenku pačaŭsia cisk.
Tak, u pačatku sakavika 1989 hoda na sustrečy vybarščykaŭ z Łukašenkam u škłoŭskim kinateatry «Mir» (sustreča praciahvałasia bolš za čatyry hadziny) pieršy sakratar Škłoŭskaha rajkama KP U.S. Jermalicki adznačyŭ nizkuju rentabielnaść «Haradca», niahledziačy na toje, što saŭhasu dali vialikija materyjalnyja resursy. Partyjny čynoŭnik asudziŭ rezkija vypady Łukašenki na adras byłych narodnych deputataŭ SSSR i BSSR, što vybiralisia na Škłoŭščynie, a taksama ŭ adnosinach da Kiebiča. Sakratar partkama lnozavoda h. Škłova T.A.Iljušenka zaklikaŭ nie hałasavać za Łukašenku, bo apošni byccam by prapanavaŭ likvidavać rajkam partyi.
Navat pa mierkach pierabudovy i va ŭmovach Savieckaj Biełarusi dumki Łukašenki byli davoli radykalnyja. Napiaredadni vybaraŭ u intervju «Mahiloŭskaj praŭdzie» jon raskrytykavaŭ sistemu savieckaha parłamientaryzmu, dzie deputat byŭ usiaho tolki «prydatkam dla pasady». Vybarščykam, biezumoŭna, impanavali zakliki Łukašenki zrabić viosku mocnaj, davieści ŭzrovień žyćcia sielanina da ŭzroŭnia haradžanina i h.d.
Maładomu dyrektaru paščaściła: za jaho ŭstupiłasia sama «Sielskaja žizń» — hazieta Centralnaha Kamiteta KPSS.
19 sakavika 1989 hoda karespandent vydańnia Anatol Hulajeŭ nadrukavaŭ artykuł «Mietamorfozy. Istorija o mołodom rukovoditiele, k kotoromu riezko iźmieniłoś otnošienije, kak tolko on sohłasiłsia vydvinuť svoju kandidaturu v narodnyje dieputaty SSSR. Počiemu?». Hulajeŭ adznačaŭ takija fakty, jak pryjezd revizii ŭ saŭhas, ananimki, jakija nibyta śviedčyli pra «moralnuju nieŭstojčivosť kandidata» i h.d.
Respublikanskaja presa pavinna była adreahavać. Za dva — 24 sakavika 1989 hoda — dni da vybaraŭ «Sovietskaja Biełoruśsija» nadrukavała artykuły Łukašenki («Žiť zabotami ludiej») i Kiebiča («Moja pozicija»).
Analiz artykuła Łukašenki śviedčyć, što ŭ budučaha biełaruskaha prezidenta mieŭsia talent publičnaha palityka i niadrennyja zadatki manipulatara hramadskaj dumkaj.
Artykuł, naprykład, pačynaŭsia tak: «Jesť na Škłovŝinie niebolšaja, zapriatavšajasia sriedi lesov dierievieńka Aleksandrija. Zdieś ja rodiłsia. S rańnieho dietstva poznał, čto takoje trud kriesťjanina, ispytał tiahu k ziemle. O, eta ziemla! Kakaja u niejo pritiahatielnaja siła! Kak zoviot ona k siebie toho, kto rodiłsia sried́ prostorov polej i łuhov, kto sdiełał svoi šahi v dierievienskoj chatie!».
Łukašenka vyras na Škłoŭščynie, choć i naradziŭsia ŭ inšym rajonie.
U červieni 1994 hoda padčas prostaj razmovy Łukašenki z čytačami «Źviazdy» (numar za 13 červienia 1994 hoda) žychar Minska Eduard Vałasievič spytaŭ u kandydata, dzie toj naradziŭsia. Vyśvietliłasia, što Łukašenka źjaviŭsia na śviet u pasiołku Kopyś Aršanskaha rajona («u balnicy»), a žyŭ u Aleksandryi.
Źviartaje ŭvahu toje, što ŭ artykule Łukašenki nie było nivodnaj ličby. Hałoŭnaja meta palahała ŭ tym, kab uździejničać na emocyi i pačućci ludziej. Što da Kiebiča, to jon pryvodziŭ kankretnyja źviestki.
Kiraŭnik Dziaržpłana, naprykład, abiacaŭ zaasfaltavać u akruzie da 1992 hoda viaskovyja vulicy z 20 i bolš damami, dadaŭšy, što heta jaho «ličnoje dieło».
Vyniki vybaraŭ 26 sakavika 1989 hoda pa Mahiloŭskaj sielskaj nacyjanalna-terytaryjalnaj vybarčaj akruzie №94 byli takija: z ahulnaj kolkaści vybarščykaŭ u 213 882 čałavieki ŭdzieł u vybarach uziali 205 586. Ź ich Kiebiča padtrymali 104 936, a Łukašenku — 94 006. Kiebič pieramoh, ale takaja adnosna nievialikaja roźnica śviedčyła ab vialikim publična-demahahičnym patencyjale dyrektara saŭhasa.
Hod 1990
Paśla vybaraŭ narodnych deputataŭ SSSR Biełarusi treba było pieražyć jašče adnu elektaralnuju kampaniju — vybary ŭ Viarchoŭny Saviet BSSR 12-ha sklikańnia.
Jak spraviadliva zaznačaje znakamity daśledčyk epochi Łukašenki Valeryj Karbalevič ŭ svaim vydatnym artykule «Puť Łukašienko k vłasti» (1997 hod), dla budučaha prezidenta pytańnia ŭdzielničać ci nie ŭdzielničać u vybarach nie isnavała: Alaksandr Ryhoravič nazaŭždy zachvareŭ na palityku. U studzieni 1990 hoda Łukašenka byŭ zarehistravany kandydatam u deputaty pa 310-j Škłoŭskaj vybarčaj akruzie. Pa ironii losu, hetaja akruha była apošniaj pa numary: pa tahačasnym zakanadaŭstvie ŭ Viarchoŭny Saviet treba było abrać 360 deputataŭ: 310 — pa akruhach i 50 — ad kantralavanych uładami hramadskich arhanizacyj (vieterany, ślapyja i hłuchija).
Cikava, što kandydaturu Łukašenki vyłučyŭ nie jaho rodny saŭhas, a kalektyŭ kałhasa «Majak» Škłoŭskaha rajona.
Kankurencyja na vybarach była vialikaja: na 310 deputackich miescaŭ pretendavała 1427 kandydataŭ.
Supierniki Łukašenki byli nastupnyja: favaryt vybaraŭ i staŭleńnik miascovych uładaŭ Jaŭsiej Karniejeŭ — pieršy namieśnik staršyni Mahiloŭskaha abłasnoha savieta narodnych deputataŭ, staršynia ahrapramysłovaha kompleksu Mahiloŭskaj vobłaści; Vitold Bujevič — hałoŭny doktar Škłoŭskaj rajonnaj balnicy; Uładzimir Hromaŭ — dyrektar ekśpierymientalnaj bazy «Spartak» (asnoŭnaja dziejnaść — ramont sielhastechniki, abjektaŭ pramysłovaści i kultury).
Jak adznačała miascovaja presa, u pryvatnaści «Udarny front», vystupleńni Łukašenki byli bolš udałymi, lepš uździejničali na vybarščykaŭ.
Tak, u kancy lutaha 1990 hoda na sustrečy vybarščykaŭ z Łukašenkam u vioscy Łakuci Škłoŭskaha rajona žychar I.M.Nikafaraŭ «ubačyŭ u Łukašenku sapraŭdnaha bajca za spraviadlivaść».
Što abiacali kandydaty? Prahrama Karniejeva nie adroźnivałasia ad suchich partyjnych ustanovak ab palapšeńni sielskaj haspadarki, uradlivaści hleby, pasievach kaniušyny i inš. Niaŭdałaj i raspłyvistaj była prahrama Hromava: kandydat abviaściŭ zadačaj numar adzin vykanańnie Charčovaj prahramy, šmat razvažaŭ pra šmatpartyjnuju sistemu i demakratyju. Prahrama Bujeviča całkam mieła miedycynski charaktar: hałoŭny doktar abiacaŭ uvieści ŭ ekspłutacyju palikliniku, stacyjanarny lačebny korpus i inš.
Łukašenka vyjhraŭ u tym, što raźmiaściŭ svaju prahramu asobna ad inšych kandydataŭ u haziecie «Udarny front». Pafas artykuła byŭ skiravany suprać «kniaźkov i caŕkov», jakija biez čarhi atrymoŭvajuć deficytnyja tavary. Udała Łukašenka supraćpastaviŭ stalicu i ŭłasnuju pravincyju: pa słovach kandydata, žychar Minska spažyvaje 114 kiłahram miasa na hod, a škłoviec — 20.
Łukašenka na vybarach 4 sakavika 1990 hoda ŭpeŭniena vyjšaŭ u druhi tur: z 28 573 vybarščykaŭ, što ŭziali ŭdzieł u hałasavańni za Łukašenku prahałasavali 13 005. U druhi tur vyjšaŭ i Bujevič, za jakoha prahałasavali 6305 vybarščykaŭ.
I 18 sakavika 1990 hoda pa vynikach druhoha tura Łukašenka staŭ deputatam Viarchoŭnaha Savieta.
Tak, abrany pa Škłoŭskaj 310-j, apošniaj, vybarčaj akruzie, Łukašenka pačaŭ svoj šlach da ŭłady.
Aleksijevič narešcie vykazałasia pra Izrail i Paleścinu19
Kamientary