Złamany kod

Premjera filmu «Kod da Vinčy», zaplanavanaja biełaruskimi kinaprakatčykami na 18 traŭnia, sarvałasia. Dziaržava źbirałasia abyścisia paŭmierami — uviała zabaronu na pakaz stužki «dzieciam da 18-ci». Ale rezkija pratesty z boku cerkvaŭ paŭździejničali na dystrybjuteraŭ skandalnaha halivudzkaha filmu, i premjeru adkłali. Pryčym pravasłaŭnaja i katalickaja cerkvy ŭ hetym vypadku prademanstravali redkuju adzinadušnaść. Krajniuju formu pratestu vykazaŭ viadomy i vielmi pavažany pastvaj ajciec Uładzisłaŭ Zavalniuk — jon abviaściŭ haładoŭku.

Čaho šum?

Zrazumieła, na tle skandałaŭ, vyklikanych vychadam knihi amerykanskaha piśmieńnika Dena Braŭna «Kod da Vinčy», a potym ekranizacyjaj hetaha tvoru, reakcyja na jaho ŭ Biełarusi nie vyhladaje sensacyjaj.

Admoŭnaja reakcyja na raman z boku Vatykanu, a taksama niekalkich brytanskich historykaŭ, jakija ŭhledzieli ŭ ramanie viadomaha beletrysta plahijat i padali na aŭtara ŭ sud, tolki dadała papularnaści Braŭnu. Jon nia tolki vyjhraŭ sud. Prykładna za hod vydańni j pieravydańni «Kodu da Vinčy», dziakujučy skandałam, prynieśli ramanistu prykładna 75 miljonaŭ dalaraŭ dachodu. Zdavałasia b, carkva, navučanaja tysiačahodździami zmahańnia z dysydenctvam i harezijami, pavinna była b uličyć sumny dośvied papiarednikaŭ. Jon palahaje na tym, što zabarona tvoru (niekali ž składaŭsia aficyjny śpis zabaronienych tekstaŭ) ci navat tolki jaho krytyka pamnažaje kolkaść čytačoŭ.

Sytuacyja skłałasia tym bolš niedarečnaja, što film (u adroźnieńnie ad knihi, jakaja sama pa sabie moža vyklikać sprečki), pavodle pieršych vodhukaŭ, vyhladaje poŭnym pravałam. Prynamsi, jaho premjera pa-za konkursam na kinafestyvali ŭ Kanach, niahledziačy na ŭdzieł u błokbastery sapraŭdnych zorak, pakinuła hledačoŭ, miakka kažučy, u ździŭleńni: a čaho, ułasna kažučy, šum?

U Kanach, napeŭna, publika zanadta elitarnaja i patrabavalnaja. Ale, dumajecca, prychilniki Dena Braŭna va ŭsim śviecie, u tym liku i Biełarusi, taksama zastanucca rasčaravanyja. Pa-pieršaje, ekranizacyi, jak praviła, sastupajuć pavodle ŭzroŭniu mastackaha majsterstva aryhinału. U ramanaŭ Braŭna, jakija, biezumoŭna, nie naležać da razradu vialikaj litaratury, jość, tym nia mienš, svoj šarm. Jon umieje zaintryhavać čytača, kali chočacie — mistyfikavać jaho, trymać u napružańni ad pačatku da finału, dziakujučy pakručastamu siužetu, jaki razhortvajecca paralelna adrazu ŭ niekalkich płoskaściach. Akramia taho, aŭtar paśpiavaje mimachodź paviedamić biezdań roznaha rodu cikavaj infarmacyi z historyi relihijaŭ i cerkvaŭ (jakaja, praŭda, taksama časam abaročvajecca mistyfikacyjaj). Inšymi słovami, ramany Braŭna cikava čytać, tak by mović, daŭhimi zimnimi viečarami. Kali ž ramannuju tkaninu pieranieści na vialiki ekran i ŭtramabavać šmatlikija siužetnyja linii ŭ dźvie-try hadziny ekrannaha dziejańnia, vynik naŭrad ci moža vyjści stanoŭčym.

Prava nie hladzieć

Ale sprava, viadoma, nia ŭ hetym. Ciažka pavieryć, što carkva raptam usturbavałasia mastackim źmiestam bestseleru ci jahonaj ekranizacyi. Śviatary hałoŭnych chryścijanskich kanfesijaŭ, absalutna vidavočna, zakłapočanyja faktam papularnaści ramanu, u jakim viadziecca havorka ab rečach, ab jakich havorycca ŭ Biblii, ab niejkich vialikich tajamnicach, tłumačyć jakija zaŭsiody pakidała za saboj prava tolki carkva.

Nia varta ŭmiešvacca ŭ spravy carkoŭnyja, a tym bolš — zakranać choć niejkim čynam pačućci viernikaŭ. Nichto ŭ Biełarusi ci inšych śvieckich krainach, dziakavać Bohu, nie zabaraniaje im vykazvać svaich pačućciaŭ, u tym liku abureńnia (choć heta j vyhladaje nia nadta pa-chryścijansku). Ale ž i carkva, adździelenaja ad dziaržavy, nie pavinna dyktavać śvieckim ludziam, što im pisać, čytać, vydavać i ekranizavać. U śviataroŭ i prostych viernikaŭ, jak i va ŭsich astatnich ludziej, jość sapraŭdy śviatoje prava — nie čytać i nie hladzieć taho, što im nie padabajecca. Nie adpaviadaje ichnym hustam albo marali.

Kali niejki tvor pahražaje hramadzkaj marali albo kankretna niekaha abražaje — isnuje sud, kudy kožny pavinien mieć prava źviarnucca.

Historyki, jakija paličyli, što ramanist ich abakraŭ, pazyčyŭšy ź ich knih niekatoryja nia fakty navat, ale hipotezy, prajhrali ŭ sudzie. Prajhrali prosta tamu, što zabylisia pra asnoŭny zakon mastactva. Mastak, navat kali jon abapirajecca na fakty, nia jość navukoŭcam albo śledčym. Jon maje prava na vydumku. Jon stvaraje niejkuju svaju, paralelnuju realnaść. Navat u tym vypadku, kali hety dar tvaryć daravany jamu zvyš. A inakš prosta nie isnavała b litaratury.

Šmat što ŭ ramanie «Kod da Vinčy» zdajecca nia prosta vydumkaj, ale vydumkaj durnoju — jak, naprykład, ideja ab tym, što Chrystos byŭ žanaty z Maryjaj Mahdalinaj i što Leanarda vypisaŭ jaje na svajoj karcinie «Tajnaja viačera» ŭ abliččy apostała Jana. Ale ž aŭtar i nie pretenduje na iścinu. Jon śviadoma spekuluje na cikaŭnaści čytača da ŭsiaho tajamničaha, nieadnaznačnaha, mistyčnaha. A što, carkva ŭžo maje adkazy na ŭsie pytańni, u tym liku źviazanyja z ułasnaj historyjaj ci z historyjaj čałaviectva?

Tryvijalnyja iściny

Čamu davodzicca nahadvać pra ŭsie hetyja byccam by tryvijalnyja iściny? A tamu što apošniaja «paŭzabarona» na film «Kod da Vinčy» mižvoli nahadała pra niadaŭnija padziei vakoł karykaturaŭ na praroka Muchameda.

U akcyjach pratestu suprać dackich karykatur pa ŭsim śviecie ŭdzielničali miljony musulmanaŭ. Byli źniščanyja niekalki pasolstvaŭ eŭrapiejskich krainaŭ. Niekalki dziasiatkaŭ čałaviek zahinuli. U Biełarusi ŭsiaho tolki začynili hazetu «Zhoda». Rašeńnie ŭładaŭ pry hetym było pradyktavanaje zusim nie relihijnymi, a čysta palityčnymi matyvami. Hazetu, nahadajem, vydavała sacyjał-demakratyčnaja partyja, ad jakoj na prezydenckich vybarach vystaŭlaŭsia kandydat Alaksandar Kazulin. Ale ŭ hetaha rašeńnia znajšlisia abaroncy i ŭ demakratyčnym lahiery. Naprykład, žurnalist Alaksandar Fiaduta na sajcie «Naša dumka» pisaŭ, što abraza pačućciaŭ viernikaŭ nia moža mieć apraŭdańnia i ŭčynak apazycyjnaj hazety zasłuhoŭvaje adnaznačnaha asudžeńnia.

Treba addać naležnaje Fiadutu: jon i ŭsie tyja, chto razvažaje padobnym čynam, u adroźnieńnie ad isłamskich fundamentalistaŭ, nie patrabujuć pakarać śmierciu aŭtaraŭ malunkaŭ ci redaktaraŭ hazetaŭ, jakija ich nadrukavali. I navat nie patrabujuć dla ich turemnaha źniavoleńnia. Carkoŭnyja krytyki filmu «Kod da Vinčy» taksama nie patrabujuć karaŭ dla jaho stvaralnikaŭ. Jany patrabujuć cenzury. Tolki i ŭsiaho. A značyć — abmiežavańnia pravoŭ usich tych, čyje pohlady nie supadajuć z pohladami cenzaraŭ.

Carkva jość častkaj — pryčym, padmurkavaj častkaj — chryścijanskaj cyvilizacyi. Taksama padmurkavaj i nieadjemnaj častkaj hetaj cyvilizacyi jość eŭrapiejskaje prava, vypracavanaje stahodździami, zasnavanaje na samakaštoŭnaści i suverennaści čałaviečaj asoby. Pravy čałavieka, u tym liku svaboda słova, daŭno zrabilisia svajho rodu hienetyčnym kodam cyvilizacyi.

Cenzura jak symbal

Hierarchi Rasiejskaj pravasłaŭnaj carkvy niadaŭna abviaścili pravy čałavieka inšarodnym ciełam dla rasiejskaj pravasłaŭnaj kultury, sparadžeńniem hardyni Zachadu. Što ž, heta taksama ichnaje prava — tak dumać.

Adnak, kali havorka idzie ab nieabchodnaści demakratyzacyi Biełarusi i kali havorka hetaja viadziecca sapraŭdy surjozna, a nie tamu, što kamuści čymści nie padabajecca asoba dyktatara, treba davodzić dumki da lahičnaha zaviaršeńnia. Albo my padzialajem padmurkovyja kaštoŭnaści zachodniaj cyvilizacyi, ułučna sa svabodaj sumleńnia, svabodaj słova, svabodaj asoby, albo my šukajem, uśled za Rasiejaj, niejkaha «svajho», asablivaha šlachu cyvilizacyi, zasnavanaha na zusim inšych kaštoŭnaściach, da jakich svaboda ŭ pryncypie nia maje dačynieńnia.

Film «Kod da Vinčy» — usiaho tolki šarahovaja padziełka zachodniaj kinaindustryi. Jahonyja stvaralniki mohuć tolki padziakavać Vatykanu za raskrutku.

Z ramanam Dena Braŭna lepiej paznajomicca ŭ aryhinale – tym bolš što pračytać raman u Internecie nie składaje ciapier nijakaj prablemy. Ale chto viedaje, ci možna heta budzie zrabić paśla tych źmienaŭ, jakija źbirajecca ŭvieści biełaruski ŭrad u Zakon ab druku? Paśla taho, jak amal usie niezaležnyja vydańni ŭ Biełarusi byli pazbaŭlenyja mahčymaści drukavacca i raspaŭsiudžvacca, cenzura pahražaje ciapier biełaruskamu Internetu. Cenzura zaŭsiody była i jość elementam niesvabody. Navat kali cenzary apraŭdvajuć svaje dziejańni kłopatam pra maral.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0