Kab viedać usio pra śviata 25 sakavika: top-5 dakumientalnych i mastackich knih pra BNR

Darota Michaluk «Biełaruskaja Narodnaja Respublika 1918 — 1920 hh. La vytokaŭ biełaruskaj dziaržaŭnaści»

Pavialičyć

«Niekalki hod tamu ŭpieršyniu ja prahladała nadrukavanyja dakumienty, jakija tyčylisia Biełaruskaj Narodnaj Respubliki. Jany padalisia mnie jaskravym śviedčańniem nieardynarnaj palityčnaj dramy: junackija ideały, mary pra ŭłasnuju dziaržavu, adsutnaść razumieńnia z boku mižnarodnych palityčnych kołaŭ, niečakanyja pavaroty, ramantyčnyja hieroi. Urešcie — trahičny finał biełaruskaj niezaležnickaj idei i jaje prychilnikaŭ, bolšaść jakich za svaje mary zapłacili najvyšejšuju canu, budučy pakaranymi śmierciu ŭ pieryjad stalinskich represij».

Kniha Daroty Michaluk (historyka z Univiersiteta Mikałaja Kapiernika ŭ Toruni), jakaja vyjšła ŭ 2010-m pa-polsku i ŭ 2015-m pa-biełarusku, napeŭna, najbolš poŭnaja manahrafija pra Biełaruskuju Narodnuju Respubliku na siońnia.

Aŭtarka, jakasna apisaŭšy hety pieryjad, zrabiła toje, što tak i nie zrabiła Nacyjanalnaja akademija navuk Biełarusi.

Akramia pieryjadu Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, Michaluk padrabiazna razhladaje nacyjatvorčy praces ad siaredziny XIX stahodździa, vyśpiavańnie nacyjanalnaj idei ŭ pačatku XX stahodździa, raźvićcio biełaruskaha ruchu ŭ časie Pieršaj suśvietnaj vajny. U knizie apisanaja dziejnaść čatyroch uradaŭ BNR da kančatkovaha raskołu prychilnikaŭ biełaruskaj niezaležnaści i adstaŭki Antona Łuckieviča ŭ lutym 1920 hoda. Zaviaršajecca kniha na sumnaj nocie: aŭtarka pieraličvaje dziejačaŭ BNR i raspaviadaje pra ich dalejšyja losy. Pieravažna niaprostyja i z trahičnym finałam.

Kali vam niedastatkova paviarchoŭnaha razhladu temy pra sprobu zdabyćcia pieršaj biełaruskaj dziaržavy, kali vy chočacie pahłybicca ŭ manahrafiju z bahataj kolkaściu spasyłak na aŭtarytetnyja krynicy i archiŭnyja dakumienty — kniha Daroty Michaluk sapraŭdny must read.

Aleh Łatyšonak «Žaŭniery BNR»

Pavialičyć

«Pradmietam hetaha daśledavańnia źjaŭlajecca ŭdzieł biełarusaŭ u baraćbie za niezaležnaść svajoj krainy ŭ tyja časy, kali ŭpieršyniu była abvieščanaja niezaležnaja biełaruskaja dziaržava — Biełaruskaja Narodnaja Respublika (BNR)».

Kali ŭzdymajecca tema BNR, to zvyčajna razhladajecca śfiera dypłamatyi i zmahańnia za mižnarodnaje pryznańnie. Siońnia redka zakranajecca tema tahačasnaj baraćby za niezaležnaść sa zbrojaj u rukach ci chacia b sproby arhanizacyi svajho vojska i kantralavańnia terytoryi. Kniha biełaruskaha historyka z Padlašša Aleha Łatyšonka mienavita pra biełaruskaje vojska ŭ pieryjad stanaŭleńnia dziaržaŭnaści.

Vydańnie zakranaje pieryjad ad pačatku samaarhanizacyi biełarusaŭ-vajskoŭcaŭ u armii Rasijskaj impieryi ŭ časie Pieršaj suśvietnaj vajny da zbrojnaha zmahańnia słučakoŭ u časie Zbrojnaha čynu.

U knizie padrabiazna razhladajecca dziejnaść Centralnaj biełaruskaj vajskovaj rady ŭ Minsku ŭ kancy 1917 — pačatku 1918 hh. i ŭziaćcie pad kantrol častki Minska biełaruskimi atradami 19-20 lutaha 1918 hoda. Apisanaja dziejnaść biełaruskich vajskovych farmavańniaŭ u armijach inšych dziaržaŭ: biełaruskich častak u litoŭskaj armii, dziejnaść Biełaruskaj vajskovaj kamisii ŭ Polščy, udzieł armii Bałachoviča ŭ saviecka-polskaj vajnie, a taksama jaho «Paleski pachod» z dalejšym abviaščeńniem siabie Načalnikam Biełaruskaj Dziaržavy i stvareńniem maryjanietkavaha ŭrada. Ceły raździeł knihi pryśviečany abmundziravańniu i znakam adroźnieńnia ŭsich biełaruskich vajskovych farmavańniaŭ hetaha pieryjadu, što budzie cikava, naprykład, rekanstruktaram.

Aleś Paškievič «Plac Voli»

Pavialičyć

«…Usio čaściej na schile majho vieku paŭstaje nieadčepnaje — «Čamu?». Čamu kraina z takim pryrodnym bahaćciem, takim tryvałym narodam — i nie małym! — anijak nadziej svaich lepšych spraŭdzić nia moža? Čamu dazvalała i dazvalaje kałanizavać siabie — bajodać svaje paparatniki? Ci ž mała kryvi jejnyja ałtary zalivała? Ci ž horšymi viestuny-praroki byli? A tady — čamu?!».

Padziei ramana «Plac Voli» adbyvajucca ŭ pačatku XX stahodździa, u časy stanaŭleńnia biełaruskaj dziaržaŭnaści. Knihu Alesia Paškieviča tolki napałovu možna nazvać mastackaj, bo jana napoŭnienaja sapraŭdnymi dakumientami, artykułami, materyjałami pačatku minułaha stahodździa, arhanična ŭplecienymi ŭ siužetnuju kanvu tvora. U kancy knihi ŭ raździele «Prypisy» možna znajści spasyłki na ŭsie krynicy, vykarystanyja ŭ tvory.

Pieršaja kniha hetaha ramana-dakumienta raspaviadaje pra sproby stvareńnia niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy, abviaščeńnie Biełaruskaj Narodnaj Respubliki i zmahańnie za jaje isnavańnie i funkcyjanavańnie. Taksama šmat uvahi nadajecca Słuckamu zbrojnamu čynu. Hałoŭnym hierojem druhoj knihi stanovicca Kastuś Jezavitaŭ. Kožnaja padzieja, vykazvańnie amal kožnaha palityčnaha dziejača ŭ ramanie padmacoŭvajecca dakumientam, što dadaje knizie bolšaj važkaści. «Za histaryčnuju praŭdu» ŭ ramanie aŭtar byŭ uznaharodžany Mižnarodnaj premijaj imia Valancina Pikula (z uručeńniem załatoha miedala). Fakt, jaki tolki pavyšaje cikavaść da knihi. Surjozny raman z surjoznaj histaryčnaj asnovaj.

Hienrych Dalidovič «Svoj dom»

Pavialičyć

«Kali my nie možam iści suprać i Hiermanii, i Rasii, značyć, u nas jość svoj treci šlach — šlach poŭnaj svajoj niezaležnaści…».

Tvorčaść Hienrycha Dalidoviča ščylna źviazanaja z historyjaj Biełarusi, da taho ž jon pieršym siarod biełaruskich piśmieńnikaŭ napisaŭ histaryčnyja ramany pra BNR, tamu nastupnuju knihu nijak nielha abminuć uvahaj.

Raman «Svoj dom» zaviaršaje tryłohiju pra stanaŭleńnie biełaruskaj dziaržaŭnaści ŭ XX st., a pieršyja dźvie knihi tryłohii — «Haspadar-kamień» i «Pabudžanyja» — apaviadajuć pra padziei napiaredadni i ŭ časie Pieršaj suśvietnaj vajny, a taksama Kastryčnickaj revalucyi.

Častka padziej u ramanie razhortvajecca ŭ rodnych aŭtaru miaścinach: Nalibackim krai, dzie žyvuć ź dziacinstva znajomyja jamu ludzi, tamu asabliva jarka ŭdałosia jamu vypisać vobrazy i charaktary miascovych žycharoŭ.

Akramia hetaha ŭ tvory pad svaimi sapraŭdnymi imionami prysutničajuć realnyja histaryčnyja asoby: Žyłunovič, Čarviakoŭ, Miaśnikoŭ, Łandar, Knoryn i inšyja. Ale kali vyrašycie čytać hetuju knihu, varta mieć chacia b niejki histaryčny bekhraŭnd, kab razumieć, jakija asoby chavajucca za krychu pieraroblenymi proźviščami, naprykład, Baravik, Niadola ci Jeŭzikaŭ (a dla papaŭnieńnia histaryčnych viedaŭ varta źviarnucca da pieršaha punkta hetaha śpisa).

U tvory apisanaja vialikaja kolkaść histaryčnych padziej taho pieryjadu, naprykład, abviaščeńnie BNR, dziejnaść Biełaruskaj sacyjalistyčnaj hpamady, dramatyčnyja ŭmovy stvareńnia BSSR, i mnohija padziei supravadžajucca vytrymkami z sapraŭdnych dakumientaŭ. Dalidovič zapeŭnivaje, što hety pieryjad byŭ losavyznačalnym dla dalejšaha raźvićcia biełaruskaha kraju, i ŭ čytačoŭ niama pryčyn jamu nie vieryć.

Siarhiej Šupa «Padarožža ŭ BNR»

Pavialičyć

«Papiaredžvaju čytačoŭ, što choć kožny skaz u hetaj knizie maje pad saboj dakumientalnaje padmacavańnie, nie sprabujcie brać ź jaje cytaty dla svaich kursavych, dyplomnych, kandydackich i doktarskich pracaŭ! Maja zadača — zacikavić, dać impuls, padkazać temu abo niečakany pavarot, a dalej — šukajcie pieršakrynicy. Bo nasamreč jany biaskoncyja i mohuć adkryvacca nanova, kazać inšyja rečy, čym kazali mnie, davać inšyja perspektyvy».

Samaja śviežaja kniha pa temie, jakaja vyjšła litaralna na dniach i prezientavałasia ŭ stalicy za piać dzion da stohadovaha jubileju BNR. Na prezientacyi aŭtar nieadnarazova padkreślivaŭ, što jaho knihu varta ŭsprymać nie jak surjoznaje navukovaje daśledavańnie ci mastacki raman, a jak «historyju dla čajnikaŭ», ale pieršyja čytačy ŭžo asprečyli takuju ścipłaść aŭtara.

«Padarožža ŭ BNR» maje padzahałovak «archiŭny raman», i heta sapraŭdy vandroŭka ŭ minułaje praz tysiačy pierabranych aŭtaram archiŭnych dakumientaŭ. Vandroŭka dla tych, chto robić pieršyja kroki ŭ spaścižeńni historyi (tych samych «čajnikaŭ»), a taksama dla tych, chto ŭžo doŭhija hady idzie hetym šlacham.

Šmat hadoŭ pracy z archivami, pieršapačatkovym vynikam jakoj stalisia dva tamy «Archivaŭ BNR», i praz 20 hadoŭ aŭtar, stamiŭšysia čakać vartych vydańniaŭ ad aŭtaraŭ navukova-papularnaj litaratury, vyrašyŭ napisać knihu sam.

Kniha vielmi «žyvaja». Dziakujučy lohkamu stylu aŭtara ź jaje staronak pierad vačyma čytača dynamična paŭstajuć histaryčnyja asoby, dahetul schavanyja ŭ stosach suchich dakumientaŭ i navukovych prac. Kniha kranalnaja i zachaplalnaja, bo prymušaje supieražyvać jaje hierojam, radavacca ich pośpiecham i rasčaroŭvacca parazam.

U pačatku Siarhiej Šupa padličvaje siaredni ŭzrost tych, chto tvaryŭ biełaruskuju nacyjanalnuju revalucyju. 29 hadoŭ! Najmaładziejšamu Tamašu Hrybu było 22, a najstarejšamu Vasilu Zacharku — 40.

I hetyja maładziony stvarali historyju. U prykład nam.

Ideja zastavačnaj ilustracyi — Aleś Płotka, malunak — Julija Hałavina.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0