Sacyjałahičnaje daśledavańnie pakazała, čamu pratest nie ździmajecca, a sutki ŭžo nie pałochajuć

Pratesnyja nastroi ŭ biełaruskim hramadstvie ŭźnikli nie raptam, da ich padvioŭ łancužok padziej, jakija ŭpłyvajuć na nastroi i ŭzrovień davieru. Ale katalizataram staŭ uzrovień hvałtu z boku siłavych struktur u pieršyja dni paśla vybaraŭ prezidenta. Sacyjołah Andrej Vardamacki prezientavaŭ vyniki apošniaha daśledavańnia, jakoje pakazvaje pryčyny i asablivaści biełaruskaha pratestu. Piša TUT.BY.
Manitorynhavaje daśledavańnie pravodziłasia ź vieraśnia 2020 hoda Biełaruskaj analityčnaj majsterniaj Andreja Vardamackaha z dapamohaj fokus-hrup. Upor u takich daśledavańniach robicca nie na kolkaść i reprezientatyŭnaść, a na hłybiniu prapracoŭki intervju. «Zadača ŭ tym, kab atrymać sam śpis matyvaŭ, adnosin abo acenak, jakija isnujuć u masavaj śviadomaści», pakazvaje sacyjołah.
Što pryviało da rostu pratesnych nastrojaŭ?
Da rostu pratesnych nastrojaŭ u biełaruskim hramadstvie viali niekalki faktaraŭ, jakija pastupova padvyšajuć hradus niezadavolenaści.
Pačynajučy sa śniežnia minułaha hoda paskoryŭsia rost kolkaści tych, chto aceńvaŭ ekanamičnuju situacyju jak drennuju. U kancy sakavika — pačatku krasavika jon dasiahnuŭ 61% suprać 38% na styku 2019 i 2020 hadoŭ. Paźniej vyrasła stupień niezadavolenaści reakcyjaj urada na situacyju ŭ čas epidemii karanavirusa. Jak viadoma, tady ž pačaŭsia maštabny ruch dapamohi miedykam, jaki daŭ jaho ŭdzielnikam dośvied samaarhanizacyi.
— Ekanamičnaje samaadčuvańnie, možna skazać, — porach, a kavid — bikfordaŭ šnur. Jany sparadzili hety vybuch, — kamientuje sacyjołah, kiraŭnik Biełaruskaj analityčnaj majsterni, prafiesar Andrej Vardamacki.
Śledam za padziejami, ciesna źviazanymi ź pieršaj chvalaj epidemii karanavirusa, adbyłasia rezkaja źmiena miedyjapavodzin biełarusaŭ, što adbiłasia na ŭzroŭni davieru da presy.
Davier da dziaržSMI staŭ apuskacca, u pryvatnaści jon źmianiŭsia z 17% u sakaviku da 4,2% u lipieni, a da niedziaržaŭnych vydańniaŭ, naadvarot, staŭ raści, pavialičyŭšysia z amal 13% u sakaviku da 27% u lipieni.
Takuju ž źjavu sacyjołahi nazirali ŭ pieryjad «maršaŭ niedarmajedaŭ» u 2017 hodzie, adznačaje ekśpiert.
Bačyć sacyjałohija ŭ tym, što adbyvajecca, i dźvie bolš hłabalnyja pryčyny. Heta źmianieńnie adukacyjnaj struktury nasielnictva. Za pieryjad u 20 hadoŭ amal u 2 razy pavialičyłasia kolkaść ludziej z vyšejšaj adukacyjaj. Pry takim uzroŭni adukacyi nasielnictva aŭtarytarnyja režymy niemahčymyja, pakazvaje Vardamacki, spasyłajučysia na hłabalnyja daśledavańni.
Akazvajuć upłyŭ i źmieny ŭ struktury ekanomiki: skaračeńnie značnaści transpartna-syravinnaha składnika i ŭzmacnieńnie roli intelektualnych vytvorčaściaŭ, raźvićcio technałohij. Heta nie moža nie adbivacca na hramadskim śviadomaści i kaštoŭnasnaj ijerarchii.
A što było samoj pryčynaj vychadu ludziej na vulicu?
Śpis padziej i źjaŭ, jakija vyklikali niezadavolenaść u častki hramadstva, nazapašvaŭsia. Heta, jak havaryłasia vyšej, niezadavolenaść dziejańniami ŭrada padčas epidemii karanavirusa viasnoj, źjavy i padziei, jakija adbyvalisia padčas prezidenckich vybaraŭ, niepasredna sami vybary i ich vynik.
Ale absalutnaj daminantaj stała žorstkaść pavodzin siłavikoŭ. Pa dadzienych sacyjołaha, kala 60% mahli b źmirycca z falsifikacyjaj vybaraŭ, kali b nie brutalnaść dziejańniaŭ siłavych struktur.

Pratesty praciahvajucca amal čatyry miesiacy. Čamu pratestoŭcy nie zdalisia?
Sacyjołah vyłučaje piać paramietraŭ, jakija charaktaryzujuć pavodziny i matyvacyju pratestoŭcaŭ. Adzin ź ich — heta zruch bolevaha parohu. U kancy viasny Siarhiej Cichanoŭski kazaŭ pra toje, što atrymać 15 sutak nie strašna, što heta možna pieražyć, uspaminaje Andrej Vardamacki. Jak vidać z paźniejšych padziej, usio bolš ludziej hatovyja adstojvać svaje intaresy i pravy, navat viedajučy, jakuju za heta pryjdziecca płacić canu: mahčymyja źbićci, štrafy i aryšty, strata pracy.
U toj ža čas adbyvalisia źviazanyja ź pieršym paramietram transfarmacyja strachu ŭ hnieŭ i aryjentacyja na doŭhajhrajučy pratest. U častki hramadstva, nastrojenaj na dasiahnieńnie pieramien, jość ŭśviedamleńnie, što heta nie adbudziecca za adzin raz, tamu jany nie zdajucca paśla razhonaŭ.
— U sacyjalnaj psichałohii pratestoŭcaŭ źmianiłasia ŭsprymańnie niaŭdačy siońniašniaha dnia, jakaja zaklučajecca ŭ tym, što niaŭdača siońniašniaha dnia sparadžaje nie apatyju, a matyvacyju vychodzić jašče i jašče.
U toj ža čas udzieł u akcyjach pratestu ŭsprymajecca jak psichałahičny pazityŭ i enierhietyčnaja padzaradka. Akcyi słužać emacyjnym padsiłkoŭvańniem dla ŭdzielnikaŭ, što niazvykła dla pratestaŭ.
— U śviecie asnoŭnaja meta vychadu — heta niešta niehatyŭnaje, skazać «nie» ekanamičnaj palitycy ŭrada, ekałahičnaj, adukacyjnaj.
U biełaruskim vypadku funkcyja vychadu źmianiłasia. Daminanta zaklučajecca nie ŭ niehatyŭnaj častcy vychadu, a pazityŭnaj. Dla ludziej vychad źjaŭlajecca psichałahična nieabchodnym, jak padzaradka i nabyćcio pazityŭnaj enierhii ad navakolnych ludziej i ad samoj padziei. U hetym asablivaść biełaruskaha pratestu.

Piataja charaktarystyka — heta adsutnaść lidara. Tradycyjna ŭ padobnych ruchach była sacyjalna-psichałahičnaja patreba fizičnaj prysutnaści jaho lidara. U Biełarusi patencyjnyja abo realnyja lidary «źnikali ŭ zavułkach biełaruskaj jurydyčnaj sistemy», što źmianiła staŭleńnie da samoj hetaj roli.
Patreba ŭ fizičnaj prysutnaści lidara na miescy padziej źnikła. Heta sparadziła samaarhanizacyju i fienomien płavajučaha lidarstva. Heta ž dazvalaje pryznavać lidarami tych, chto znachodzicca daloka.
Ci možna kazać ab padziele hramadstva?
Sacyjołah paznačaje vyrazny padzieł dźviuch sacyjalnych hrup: tyja, chto padtrymlivaje ŭładu, i prychilniki pieramien. Jon vyłučaje poŭnuju ŭzajemaniepierachodnaść ich kaštoŭnasnych sistem, z-za čaho bakam składana čuć adzin adnaho i znachodzić arhumienty, zdolnyja pierakanać.
— Prychilniki isnujučaha aficyjnaha isteblišmientu majuć škału paraŭnańnia z 90-mi hadami i na hetaj asnovie ažyćciaŭlajuć uvieś kruh paraŭnańniaŭ. A prychilniki pieramien i ich škała — heta paraŭnańnie z krainami pa pierymietry na siońniašni dzień, — kamientuje sacyjołah.

Najvažniejšym adroźnieńniem daśledavańnie pakazała psichałahičnuju nieabchodnaść udzielničać u pracesie pryniaćcia rašeńniaŭ u prychilnikaŭ pieramien. U prychilnikaŭ dziejnaj ułady takaja patreba adsutničaje.
Da čaho ŭsio heta viadzie?
U vyniku padziej apošnich miesiacaŭ adbyvajecca transfarmacyja typu nacyjanalnaj identyčnaści, adznačaje Andrej Vardamacki. Kali ŭ pačatku hoda heta byŭ terytaryjalna-dziaržavatvorčy typ (kali ahulnymi ź ludźmi adnoj nacyjanalnaści značnaja častka nazyvaje terytoryju, ziamlu i dziaržavu), to ciapier jon dapaŭniajecca palityčna-hramadzianskaj kampanientaj.
Charaktarystyki biełaruskaha pratesnaha ruchu, jak vynikaje z vynikaŭ daśledavańnia, to-bok adsutnaść patreby ŭ lidary, dośvied i ŭzmacnieńnie samaarhanizacyi, žadańnie brać udzieł u pryniaćci važnych dla hramadskaści rašeńniaŭ, možna razhladać jak praces padrychtoŭki hramadstva da pierachodu ŭ stan, kali hramadstva budzie hatova da pabudovy, naprykład, parłamienckaj respubliki.
Heta kaža ab addaleńni ad paternalizmu i adnaho centra pryniaćcia rašeńniaŭ.
-
Nijakaha źmiakčeńnia sankcyj, pakul Biełaruś ruchajecca ŭ bok tatalitaryzmu
-
Dziadok patłumačyŭ, čamu vyzvalili mienavita tych palitviaźniaŭ, kaho vyzvalili
-
«Aburaje nie toje, što Mierkiel chacieła damaŭlacca z Pucinym u 2021-m, a toje, što ŭ 2025‑m nie choča pryznać: damaŭlacca ź im nie było pra što»
«Ludziej prymušali dumać, što ničoha nikoli nie źmienicca». Chto taki antykamunist Łasła Krasnaharkai, jaki atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju pa litaratury?

Kamientary