Repartaž Svabody z Naroŭli na Homielščynie, dzie piśmieńnik Andruś Horvat razam ź siabrami nabyŭ, a ciapier adnaŭlaje stary pałac viadomaha rodu.
Pieraŭvasableńnie padkreślivaje stylovaja žoŭtaja kaska, raśpisanaja ŭkrainskimi kalehami na pamiać ab dośviedzie pracy rabotnikam sceny ŭ akademičnym teatry Lvova.
Za hety čas jon samastojna pieraciahaŭ tony druzu — na ciapierašnim etapie jakraz idzie razbor zavałaŭ. Valantery i miascovyja pamočniki — niačastyja hości, spadzieŭ pakul na ŭłasnyja siły. Chacieŭ by pracavać u režymie 24/7, ale arhanizm prymušaje rabić paŭzy — žyły ŭsio ž nie stalovyja. Ale kali pakazvaje, jak u navahodnija dni na prylivie emocyj praz zamierzłuju ziamlu i śnieh małym šuflikam raskapaŭ uvachod u padziemje, mižvoli zaŭvažaješ zusim nia vołataŭskuju kamplekcyju.
«Etničnaha charvata ŭ VKŁ zaprasiŭ kniaź Radzivił»
Usio mahło mieć bolš pryhladny vyhlad, kali b čynoŭniki nie adpraŭlali ŭ śmietnicy listy z podpisam Horvata, jakija palacieli ŭ roznyja instancyi jašče ŭ 2010-m. Tady chacia b jašče byŭ dach i možna było chadzić pa pakojach, nie aścierahajučysia za žyćcio.
Pa abjavach u hazetach i rekamendacyjnych listach nabirali admysłoŭcaŭ z eŭrapiejskich krain — huverneraŭ, inžyneraŭ pa kamunikacyjach, kiraŭnikoŭ na fabryčnuju vytvorčaść, sadoŭnikaŭ. A voś čeladź zbolšaha była miascovaja (tahačasnaja Naroŭla była typovym habrejskim miastečkam).
Sam Andruś u temu familnaj poviazi z starym eŭrapiejskim rodam zahłyblajecca nieachvotna. Choć ułasny radavod vyvučyŭ «da 14-ha kalena», kaža, što heta nia maje nijakaha značeńnia — maŭlaŭ, nikoli nia staviŭ za metu nabyć «elitnuju nieruchomaść», apelujučy da hienealahičnaha dreva. Da taho ž, adrozna ad haspadaroŭ siadziby, jamu ŭ proźviščy nie chapaje adnoj litary «t».
Apošnija hady Andruś šmat pravioŭ u archivach, pa krupinkach źbirajučy infarmacyju ab pachodžańni rodu na hetych ziemlach. Z supastaŭlenych faktaŭ vynikaje, što ŭsio pačałosia ź fihury Jana Nikšyca Horvata, jaki i daŭ pačatak rodu na Biełarusi. Heta byŭ etničny charvat (Horvat = Chorvat), zaprošany ŭ XVII stahodździ mahnatam Bahusłavam Radziviłam u jakaści vajskovaha taktyka, daradcy.
Za niekalki nastupnych stahodździaŭ Horvaty pačali ličyć siabie palakami, ale z papraŭkaj na rehijon — jak na toj čas, Litvu. Andruś ilustruje heta ŭłasnym prykładam: maŭlaŭ, u Miensku pra svaju admietnaść kaža, što palašuk, choć pry hetym nie pierastaje być biełarusam. Hetak i daŭniejšych Horvataŭ u krynicach časta charaktaryzavali jak «słavuty litvin», «Horvat ź Litvy».
«Zastalisia naščadki Edvarda Horvata pa žanočaj linii. Jahony syn pamior maładym, a dačka vyjšła zamuž za Stanisłava Vańkoviča. Ich spadkajemnica spadarynia Alaksandra žyvie ŭ Ńju-Jorku, užo pažyłoha vieku. Vychodziŭ ź joj na suviaź, ale stasunki nie naładzilisia, nie prajaviła achvoty da dyjalohu. U Polščy taksama blizkija svajaki naraŭlanskich Horvataŭ, na ŭzroŭni rodnych bratoŭ. Jany pachodziać z Hałoŭčyckaj siadziby: tam pałac ściplejšy, ale značna lepš zachavaŭsia (ciapier tam viaskovaja paliklinika). A što da mahčymaj sustrečy, dyk dla ŭsich naščadkaŭ, jakija b proźviščy ni mieli, dźviery zaŭsiody adčynienyja — prynamsi, pakul heta budzie zaležać ad mianie».
«Prava ŭłasnaści aŭtamatyčna ščaślivym nia robić»
Kaža, što začaravaŭsia ŭbačanym ź pieršaha pozirku. A ci moh tady ŭjavić, što praz 15 hadoŭ budzie stajać pasiarod svaich vałodańniaŭ u budaŭničaj kascy?
Za ambitnuju zadaču viarnuć pałac da aŭtentyčnaha vyhladu — z rymskimi kalonami, erkierami dy terasami — uziałasia arhanizacyja, jakaja maje troch zasnavalnikaŭ. Aprača Andrusia Horvata, heta jašče stvaralnik kulturnaj prastory ŭ mazyrskim klaštary «Dalina aniołaŭ» Alaksandar Baranaŭ i zasnavalnik homielskaha niezaležnaha medyja «Mocnyja naviny» Piotra Kuźniacoŭ.
Ale hałoŭnyja adkryćci, spadziajecca jon, jašče napieradzie. Padčas abstrełaŭ u apošniuju vajnu častka pierakryćciaŭ abvaliłasia až da sutareńniaŭ. I jakraz heta mahło ŭratavać azdobu pachavanych pamiaškańniaŭ.
Choć pry hetym i adznačaje admietnaść ciapierašniaha histaryčnaha peryjadu, kali hramadztvu «nie da pałacaŭ». Ale kali ŭprohsia, treba ciahnuć. Bo jość istotny momant — abmiežavanyja časavyja ramki realizacyi prajektu. Što i prapisana ŭ damovie z pradaŭcom, Naraŭlanskim rajvykankamam.
Pastavić dach Andruś Horvat raźličvaje ŭłasnymi siłami i pry dapamozie ludzkich achviaravańniaŭ. A ŭžo dalej nadzieja na fondy ci sponsaraŭ: srodkaŭ zapatrabujecca šmat, a źbirać hrošy praz «Tałaku» prablematyčna. Dniami na jurydyčnuju asobu zasnavalniki adkryli bankaŭski rachunak dla padtrymki adnaŭlenčych rabot u pałacy.
«Razam z navukovym kiraŭnikom my ŭzhadniajem lubyja ruchi: składajem plan pracy, pišam prośbu na dazvoł, čakajem admaški źvierchu i h.d. Kožnyja try miesiacy ja rychtuju spravazdaču ab vykananych rabotach. Zrešty, tak i pavinna być, bo heta pomnik architektury. Kali ja raźličvaju, što inšyja analahičnyja abjekty ŭ krainie hetaksama abaronienyja ad žadańnia vykarystać ich u peŭnych biznes-intaresach, adkinuŭšy histaryčny składnik, to mušu dazvolić kantralavać i siabie. Chtości pavinien sačyć, kab investar, pakupnik svaimi dziejańniami nie nanios škody. U dadzienym vypadku hetuju funkcyju vykonvaje Minkult», — kaža Andruś Horvat.
«Nia miesca dla zadavalnieńnia drobnaburžuaznych ambicyj»
«Umovy prapisanyja ŭ damovie kupli-prodažu: hatel ci restaran. Dla siabie zaplanavali «muzejny kompleks z funkcyjaj hatela». Choć heta byŭ žyły dom, niekalki pakojaŭ Horvaty adviali pad ekspazycyi: pryroda Paleśsia z čučałami žyviołaŭ i hniozdami ptušak, pad škłom — archiealahičnyja znachodki. Jany lubili haściej, adzin z nadpisaŭ na ścianie hučaŭ tak: «Hość u domie — Boh u domie». Tamu lahična zrabić hatel — nie standartny, a siamiejnaha typu, kali naviednik uklučany ŭ ahulnaje žyćcio. Umoŭna možna paraŭnać ź Niaśvižam: i muzejnaja častka, i miesca dla kancertaŭ, i numary pieranačavać. Ja nie źbirajusia tut žyć, nie buduju sabie asabniak».
Naraŭlanskaja siadziba — heta nia tolki pałac, a i mnostva spadarožnaj infrastruktury. Šmat jakija pabudovy źnikli ŭ vichury vojnaŭ i balšavickaj nacyjanalizacyi, inšyja patrabujuć terminovaj restaŭracyi, ale brakuje srodkaŭ.
Na zavodzkaj terytoryi — pareštki haspadarčych pabudovaŭ: kolišnija pamiaškańni administracyi, žyllo prysłuhi, karetnyja, stajni, chlavy i h.d. Jak udakładniaje Andruś Horvat, na ruiny damova kupli-prodažu nie raspaŭsiudžvajecca. Choć u ideale možna było adnavić kavałačak aŭtentyčnaj Naroŭli.
Andruś kaža, što staryja tradycyi trymajucca na hodnym uzroŭni i pa siońnia. Prynamsi, dla jaho naraŭlanski marmelad — najsmačniejšy ŭ śviecie.
«Maja novaja kniha isnuje tolki ŭ adzinym ekzemplary»
Čytajcie taksama: 32-hadovy minčuk pierajechaŭ žyć u dziedavu chatu ŭ hłuchim Paleśsi. Dziońnik + foty
A minułaj zimoj, kab całkam źnitavacca z pałacam, pierajechaŭ z Prudka ŭ Naroŭlu — najmaje tut žyllo, kab zekanomić čas na darohu. A tvorčaść? Jana ciapier u adnym ekzemplary, — pa-filazofsku kaža piśmieńnik.
«Voś jana, maja tvorčaść, — pakazvaje jon na budynak. — Heta kniha, jakuju zaraz pišu. Prosta jana isnuje ŭ adzinym ekzemplary i treba pryjaždžać u Naroŭlu, kab jaje pačytać… Kaniečnie, daviałosia ŭsio radykalna źmianić. Pakolki ja dyrektar arhanizacyi, treba vieści šmat pierapiski, rychtavać kuču papier, padavać spravazdačy ŭ padatkovuju, fond sacyjalnaj abarony, pieralik arhanizacyj vieličezny. Akramia taho, damaŭlacca, sustrakacca, vyrašać pytańni. Heta zajmaje šmat času. Nu, i fizyčnaja praca. Ja nie mahu adzin paciahnuć belki, ale viodrami, tačkami pieravioz tony druzu. A jak źjaŭlajucca pamočniki, tady ŭžo pracujem ad ranicy da viečara».
«Pasunucca haspadaroŭ prymusili jašče ŭ Pieršuju suśvietnuju vajnu, bo kajzeraŭcy raźmiaścili tut štab. Zrešty, pavodzili jany siabie achajna i dazvolili Edvardu vyvieźci ŭsio, što pažadaje. Paśla revalucyi i nacyjanalizacyi tut byŭ sanatoryj — hazetnaja abviestka za 1925 hod zaprašała mazyranaŭ siudy adpačyć. Zatym zajechała biełaruskaja škoła. Ale pačałasia Druhaja suśvietnaja, budynak mocna paciarpieŭ ad abstrełaŭ (padvał niemcy nibyta vykarystoŭvali jak katavalniu). U vajnu arhanizavali škołu-internat dla sirotaŭ, zrabili vialikuju prybudovu — pa dakumentach budynak i ciapier prachodzić jak navučalny korpus. Kaniec usiamu pakłała čarnobylskaja katastrofa: mnohija naraŭlancy źjechali, škołu začynili».
Andruś Horvat naviedaŭsia ŭ Naroŭlu praz 20 hadoŭ paśla sychodu apošnich arandataraŭ. Tak, pałac užo razburaŭsia, ale kab spynić praces, chapiła b niekalki tysiač dalaraŭ. Ciapier havorka pra sumy na paradak bolšyja. Ale svaju misiju Andruś hatovy vykanać da kanca, a zatym z čystym sumleńniem «źniknuć».
Padtrymać praces adnaŭleńnia Naraŭlanskaj siadziby možna hrašovym pieravodam. Rekvizity tut.
Usio zdaryłasia na Novy hod. Śmierć samaj publičnaj supracoŭnicy minskaha AMAPa dahetul pakidaje pytańni14
Kamientary