Pryjechaŭšy ŭ pasiołak Krasnasielski, što ŭ Vaŭkavyskim rajonie, ja mižvoli spyniŭsia la dvuchpaviarchovaha šmatkvaternaha doma. Z pračynienaha viasnoj akna čułasia pieśnia: «Oj, u łuzi čiervona kalina pochiliłasia, / čohoś naša słavna Ukrajina zažuriłasia. / A mi tuju čiervonu kalinu pidnimiemo, / a mi našu słavnu Ukrajinu, hiej, hiej, roźviesielimo!» Ja mižvoli zasłuchaŭsia i padumaŭ: ci nie miascovy piśmieńnik Siarhiej Vieraciła, ź jakim my damovilisia sustrecca, prapahanduje ŭkrainskija pieśni siarod ziemlakoŭ? I nie pamyliŭsia. A zajšoŭšy ŭ kvateru, karespandent «Narodnaj voli» ledźvie prymusiŭ Siarhieja vyklučyć ukrainski telemarafon, pryśviečany vajnie, choć by na čas hutarki.
«U katle vajny paskorana varacca histaryčnyja pracesy»
— Siarhiej, apošnim časam ja časta pierakonvajusia, što vialikaja častka biełarusaŭ hladzić nie BT, a ŭkrainskaje telebačańnie — praz spadarožnik ci na YouTube. Chiba vajna ŭ žyvym efiry takoje pryciahalnaje vidovišča?
— Pa-pieršaje, vajna zaŭsiody pryciahvaje ŭvahu ludziej. Sprava ŭ tym, što čałaviek sam pa sabie istota vajaŭničaja, sapraŭdnych pacyfistaŭ na śviecie vielmi mała. Pa-druhoje, u katle vajny paskorana «varacca» histaryčnyja pracesy. Ahoń uvohule paskaraje ŭsio, my pra heta viedajem z urokaŭ chimii. Ujavi: zvyčajnaha čałavieka pasadzili miakkim miescam na patelniu, pad joj raspalili ahoń… Niaščasny ž lichamankava ŭskočyć i tut ža ŭśviadomić, chto jon i na jakim śviecie. Amierykancy jak nacyja zahartavalisia mienavita ŭ ahni vyzvalenčaj vajny i vajny za admienu rabstva. Kali praciahvać anałohiju dalej, u tym vajennym katle adbyvajucca jašče i ałchimičnyja pracesy, idzie ačyščeńnie mietału i jaho zahartoŭka. U vyniku atrymlivajecca brusok najtryvalejšaj stali, ź jaje robicca raziec, jaki reža lubyja mietały.
— Padobna, heta i adbyvajecca va Ukrainie, dzie historyja niezvyčajna paskoryła svoj chod. Nievierahodny ŭzdym patryjatyzmu — čym nie brusok, na jakim adtočvajecca bajavy duch vajskoŭcaŭ.
— Bo tam usio vidavočna: na ŭkrainskuju ziamlu pryjšoŭ luty vorah, jaki nie škaduje i mirnych ludziej. I jakraz bajavy duch Uzbrojenych sił Ukrainy nie daŭ ahresaru razharnucca. Padumać tolki, hetak zvanaja «druhaja armija ŭ śviecie» nie zmahła pieramahčy terytaryjalnuju abaronu haradka Hastomiel! Ja nie vieru ni ŭ jakija «bratnija narody», ich nie isnuje, heta prosta savieckaja vydumka. Ale, treba pryznać, ukraincy nam — najbližejšy narod i pa kultury, i pa movie, i pa historyi.
— Upieršyniu słova «terabarona» ja pačuŭ nie ad ukraincaŭ, a ad Łukašenki. Pomniš, hadoŭ dziesiać tamu jon prysvoiŭ kiraŭnikam abłaściej hienieralskija zvańni i skazaŭ, što pry nieabchodnaści jany pavinny buduć uznačalić terytaryjalnuju abaronu. Kali b, kryj Boža, na Biełaruś napali, našy ludzi pajšli b hetak ža masava, jak ukraincy, u šerahi terabarony?
— Dumaju, pajšli b. Nie adrazu, ale pajšli b, i pajšli b masava. Biełarusy pa pryrodzie svajoj bolš ciarplivyja, čym ukraincy. Ukrainiec bolš emacyjny, a biełarusa treba pa-sapraŭdnamu dastać.
— A jašče Łukašenka abiacaŭ pry źniešniaj pahrozie razdać aŭtamaty ledź nie ŭ kožnuju siamju. Moža razdać?
— Nikoli. Jon, jak mnie zdajecca, nastolki adarvaŭsia ad ułasnaha naroda, što hetaha i ŭ strašnym śnie nie zrobić. Nie razdaść zbroju ni pry jakich umovach. Tym bolš, što ŭ 2020 hodzie jon pabačyŭ, što nazyvajecca, raskład sił…
— Vierniemsia da vajennaha «katła». Dyk i biełarusy ŭ tym katle nieadnojčy varylisia, ale čamuści ŭ pieravažanaj bolšaści nie ŭśviadomili, chto jany ŭ hetym śviecie.
— Tut ja z taboju nie zhodny. Paśla Druhoj suśvietnaj vajny da ŭłady ŭ Biełarusi pryjšli byłyja partyzany na čale ź Piatrom Mašeravym. I heta była pieršaja ŭ Biełarusi svaja ŭłada. Nie prysłanaja z Rasii, jak było dahetul. I pry Mašeravie vielmi mocna padtrymlivałasia biełaruščyna. Kaniečnie, jon sam i jaho paplečniki byli savieckimi ludźmi, jany byli abmiežavanyja ŭ svajoj dziejnaści. Rabili što mahli. Zhadaj, jakoje mahutnaje litaraturnaje pakaleńnie vyrasła paśla vajny — Uładzimir Karatkievič, Aleś Žuk, Hienrych Dalidovič, Viktar Kaźko, Aleś Razanaŭ, Uładzimr Niaklajeŭ… Tady i adnaŭlałasia biełaruskaja nacyja. Bo ŭ 1930-ja hady była źniščanaja ŭsia naša elita. I potym byłyja partyzany pakrysie ŭsio adradžali. Nanava stvarałasia Akademija navuk, svaje navukovyja škoły — matematyčnaja, fizičnaja, archieałahičnaja. Tak, nas strymlivali, nie davali raźvivacca, pryjazdžali čužaki, rabavali… U nas tut na Krasnasielščynie, pomniu, znajšli bivień mamanta — dyk zabrali ŭ Leninhrad. Ci, skažam, u Navahradku zamčyšča raskopvali — taksama mnohija znachodki ŭ Rasiju źvieźli.
«Čas dazvolenaj nianaviści»
— A jak hladziać na vajnu va Ukrainie tvaje ziemlaki, žychary Krasnasielskaha?
— Ja časta razmaŭlaju z krasnasielskimi žančynkami, z tymi, kamu pad 70 i bolej. Jany hladziać pieravažna rasijskaje telebačańnie. I voś što ja zaŭvažyŭ. Dla hetych žančyn ciapier nastaŭ čas dazvolenaj nianaviści. Jany, abiazdolenyja, z maleńkimi piensijami, sa šmatlikimi chvarobami, biaspraŭnyja… A tut im dazvolili nienavidzieć ukraincaŭ, biaspłatna i biespakarana. Moža być, niejkaja kabiecina bolš nienavidzić svaju susiedku, ale jana hetuju nianaviść nie moža vykazać, bo atrymaje adłup. A tut — nienavidź kolki chočaš, i tabie za heta ničoha nie budzie… Ja im raskazvaju pra svaju siabroŭku Volhu Achromienka z Čarnihava (udavu biełaruskaha piśmieńnika Słavy Achromienki), jakaja varyła jeści sabie i sałdatam svaim na vohniščy. A rasijskaja artyleryja biła pa žyłych kvartałach, i zahinułych chavali prosta ŭ dvarach…
— Dzion kolki tamu ja parazmaŭlaŭ z daŭniaj znajomaj z Łuninca, dyk jana zadavolenaja, što rasijcy tam nadoŭha atajbavalisia, dla łuninčan źjaŭlajucca rabočyja miescy. A jašče jana molicca za «denacyfikacyju» Ukrainy. Ja byŭ prosta šakavany: padvozić bomby pad samaloty — rabočyja miescy…
— A jana prosta nie zadumvajecca, što bambavać mohuć i jaje dom. U adkaz — z Ukrainy. Heta jak u starym aniekdocie. Dva mužyki vypili i šukajuć, da kaho pryčapicca. Bačać — idzie čałaviek. «Davaj jaho pabjom». — «A kali jon nas?» — «A nas za što?». U nas tut niepadalok u Rosi taksama ludzi škadujuć, što avijapołk vyvieli. Była rabota, savieckija majory i pałkoŭniki raskidvalisia hrašyma ŭ miastečku… Sprava ŭ tym, što prarasijskija ŚMI za šmat hadoŭ vypracavali ŭ našych ludziej biaźmiežny davier da ŭsiaho, što idzie z Maskvy. I tvaja znajomaja — achviara hetaj prapahandy. Što da «denacyfikacyi», to, jak pažartavaŭ adzin izrailcianin, bolš jaŭrejaŭ, čym va ŭkrainskim uradzie, tolki va ŭradzie izrailskim… Pra jakuju «denacyfikacyju» moža iści havorka?! Mnohija ludzi nie razumiejuć, što va Ukrainie nie vajna nacyjanalnaściaŭ, a vajna cyvilizacyj. Tam vajuje jeŭrapiejskaja cyvilizacyja, ukrainski palitykum (toje, što hreki nazyvali paliteja — hramadstva, hramada) suprać ardy. Viečnuju dylemu — šlach na Uschod ci Zachad — ukraincy vyrašyli na karyść Jeŭropy.
«Skinuć uładu akupanta narod nikoli nie suprać»
— Ty kažaš, što i na Łuniniec mohuć pasypacca bomby (jak i na Mazyr ci Naroŭlu, skul va Ukrainu zachodzili rasijskija vojski). Na ščaście, pakul hetaha nie adbyłosia. Da jakoha času tak budzie?
— Dumaju, roŭna, da taho momantu, kali pieršy biełaruski sałdat pierastupić biełaruska-ŭkrainskuju miažu. Da hetaha ŭkraincy, vidać, buduć ciarpieć. Usio ž jany ŭsprymajuć nas pakul što nie jak ahresara, a jak achviaru akupacyjnaha režymu. Ale jak tolki… I pieršym moža być Mazyr, bo tam, jak viedaješ, naftazavod. Nie daj Boža, kaniečnie. Ja tut razmaŭlaju ź ludźmi, u jakich syny ŭ vojsku abo niadaŭna demabilizavalisia. Pavodle ich słoŭ, tam tatalny sabataž. Sałdaty i aficery nie chočuć iści vajavać.
— Kali heta sapraŭdy tak, to što dalej čakaje Biełaruś u hetaj dvuchsensoŭnaj situacyi?
— Mnie prychodzić na pamiać adzin histaryčny prykład. Padčas Druhoj suśvietnaj vajny karol Tajłanda vystupiŭ na baku Japonii, raźbiŭ francuzskija vojski i zachapiŭ pałovu Kambodžy (jana była francuzskaj kałonijaj). Ale kali ŭ 1945 hodzie stała zrazumieła, što Japonija kapituluje, toj karol za adnu noč razzbroiŭ usie japonskija harnizony i zdaŭ amierykancam. U vyniku jon nie tolki paźbiehnuŭ turmy, ale i damohsia taho, što z Tajłanda byli vyviedzienyja ŭsie zamiežnyja vojski. A pierad hetym Tajłand mieŭ status paŭkałanijalnaj dziaržavy, tam brytancy i francuzy zaŭsiody prysutničali.
— Padobny varyjant mahčymy ŭ Biełarusi?
— A čamu nie? Što dla Łukašenki na pieršym miescy? Ułada. Kali jon adčuje, što jaho ŭładzie pahražajuć niejkija maskoŭskija hienierały, to jon zrobić toje, što i karol Tajłanda. A narod jaho ŭ hetym biassprečna padtrymaje. Skinuć uładu akupanta narod nikoli nie suprać.
«Pucin zabiŭ apošniaha ruskaha va Ukrainie»
— Na tvajo mierkavańnie, jak doŭha praciahniecca vajna va Ukrainie?
— Jak doŭha, nie viedaju, a što pieramohuć ukraincy — upeŭnieny na sto adsotkaŭ. Ukrainski hietman Sahajdačny kaliści dajšoŭ da Maskvy, ale nie staŭ jaje čapać. Druhim razam jany takuju pamyłku nie zrobiać. Ukraincy z dapamohaj suśvietnaj supolnaści likvidujuć Rasijskuju Fiederacyju jak palityčny prajekt. Rasija bolš nie budzie impieryjaj. Voś u čym adroźnieńnie Maskvy ad inšych stalic? Heta parazityčnaja stalica, jana źbiraje daninu ź vieličeznaj terytoryi, jak kaliści maskoŭskija kniazi źbirali daninu i vieźli ŭ Załatuju Ardu. A kali dachod pakidać na miescy, skažam, u Jakucii, Maskva stracić svoj status.
— Ale pakul što Rasija maje vielizarnuju armiju i jadziernuju zbroju. I śviet vymušany z hetym ličycca.
— Nu, čaho vartaja taja chvalonaja armija, my ŭžo bačyli. Ukrainskaja armija ličyłasia ŭsiaho tolki 26-j u śviecie, ciapier jana bolš bajazdolnaja, pakolki šmat uzbrajeńniaŭ pryjšło z-za miažy. A Rasija vymušanaja niejkich siryjcaŭ najmać, chaj by jašče papuasy z drocikami pryjechali. Niezdarma chtości ŭ siecivie pierapisaŭ paemu «Baradzino»: «Skaži-ka, diadia, vied́ niedarom / vsiech nas krošili «Bajraktarom»…»
— Ciapier u śviecie idzie pieraacenka ŭsioj ruskaj kultury. Ale ci vinavataja kultura ŭ raźviazvańni vajny? Hiote i Šyler ci byli vinavatyja za Hitlera?
— Hitler nie bambiŭ hiermanamoŭnyja harady, a Pucin ruskamoŭnyja bambić. Ukraincy słušna havorać: Pucin zabiŭ apošniaha ruskaha va Ukrainie. Što da kultury… Ja niejak zadumaŭsia nad kłasičnaj rasijskaj litaraturaj i byŭ u žachu — jana ŭsia kałanijalnaja! Na ŭsiu litaraturu — ci nie adziny antykałanijalny tvor — «Chadžy-Murat» Lva Tałstoha. «Złoj čiečien połziot na bierieh, / točit svoj kinžał» — padobnymi matyvami pranizanaja ŭsia rasijskaja litaratura. A nam u škole ŭbivali ŭ hałovy, što heta humanizm. A humanizmam tam i nie pachła.
«Chaj nam pakinuć skibačku chleba i kubak vady, my paciarpim»
— Ja zhadvaju svaju słužbu ŭ vojsku, jak nas apracoŭvali palitruki. Jak ty dumaješ, što havorać palitruki rasijskim sałdatam va Ukrainie, jakim čynam matyvujuć?
— Na sto adsotkaŭ ja ŭpeŭnieny, što ničym nie matyvujuć, a prosta kidajuć u bojku, jak miasa. Va Ukrainie, i heta važna padkreślić, armija pryhonnych (rasijskaja) zmahajecca suprać armii volnych ludziej (ukrainskaj). Znoŭ ža prykład z historyi: kali piersidski car pajšoŭ na hrekaŭ, jaho elitnaje vojska, tak zvanyja nieŭmiručyja, było z łancuhami na nahach. I piersy prajhrali. I Rasija prajhraje. Bieź Biełarusi jana pierastaje być choć jakoj-niebudź Jeŭropaj (u słovie Jeŭrazija pieršaja častka adpadaje), a biez Ukrainy, paŭtarusia, jana nie moža być impieryjaj. Darečy, u rasijskaj movie šmat ciurkizmaŭ, a ŭ niekatorych ciurkskich movach niama słoŭ «napierad» i «nazad», tolki «napierad».
— Mianie bolš ciešyć, što ŭ ruskaj movie niama słova «pieramahu».
— Tak, ni «pobiediu», ni «pobieždu» nie skažaš. Tolki — «my pobiedim». Niama indyvidualnaj formy, taksama adznaka ardy.
— U Krasnasielskim znachodzicca vialiki cemientny zavod. Ci paŭpłyvali sankcyi na jaho pracu?
— Pakul što nie paŭpłyvali, bo ŭ nas abstalavańnie pieravažna kitajskaje. Ale ŭ kramach sankcyi ŭžo adčuvajucca. Skažam, banany značna padaraželi. A maci maja (Siarhiej dahladaje 95-hadovuju maci) vielmi lubić usiakija dalikatesy. Ciapier heta ŭsio źnikaje, i ja z žacham dumaju, što pryjdzie dzień, i ja nie zmahu prynieści joj čahości smačnieńkaha. Ale niachaj u nas zabiaruć usio! U paraŭnańni z tym, što robicca va Ukrainie, heta ništo. Chaj nam pakinuć skibačku chleba i kubak vady, my paciarpim. Kali hetym my choć trochi apłacim toje licha, jakoje Biełaruś užo zrabiła ŭkraincam. I choć my, biełarusy, usioj dušoju, usim sercam ź imi, my ŭsio roŭna ŭdzielničajem u hetaj brydocie.
SK nazvaŭ imiony tych, chto skinuŭ vybuchoŭku na bazu AMAPa ŭ Minsku ŭ 2021 hodzie5
Kamientary