«Siarod maich znajomych niama navat tych, chto kazaŭ by «nie ŭsio tak adnaznačna». Jak źmianiłasia žyćcio ŭ Sankt-Pieciarburhu z pačatkam vajny
Jana i jaje muž — biełarusy, jakija pierajechali ŭ Rasiju bolš za 10 hadoŭ tamu. Ciapier u muža i žonki hramadzianstva dźviuch krain. Apošnija hady jany žyvuć u Sankt-Pieciarburhu. U svaim picierskim asiarodździ, kaža Jana, ź niadaŭniaha času jany z mužam zastalisia ŭ mienšaści. Dziaŭčyna raspaviała «Salidarnaści», čamu tak zdaryłasia i jakija ŭvohule vidavočnyja źmieny adbyvajucca ŭ paŭnočnaj stalicy Rasii z pačatku vajny va Ukrainie.
Zakrylisia kinateatry, apuścieli fitnies-zały
— U Sankt-Pieciarburhu ŭ mnohich finskija vizy, atrymać jakija było vielmi prosta, — kaža Jana. — Kali stali źnikać suśvietnyja brendy, źjaviŭsia novy vid biźniesu — ź sieryi «pryviazu, što zamovicie, ź Finlandyi».
Z praduktaŭ u asnoŭnym prapanoŭvali šakaład, syry, kavu. Prymali zamovy i na tavary Zara, Ikea i inšyja. Addavali ŭsio z kamisijaj 3-5 tysiač rasijskich rubloŭ. Maskvičy, darečy, rabili toje ž samaje, tolki pryvozili tavary ź Jeŭropy praź Biełaruś.
Surazmoŭnica «Salidarnasci» raskazvaje, što niekalki miesiacaŭ tamu z mahazinaŭ u horadzie stali źnikać zvykłyja pradukty, kardynalnyja źmieny źviedała śfiera pasłuh i restaranny biźnies, u jakim jana pracuje.
— Jość byccam by rečy małaprykmietnyja, naprykład, źnikła pradukcyja Nesquik, napaŭnialnik dla tualeta majho kata. Pieraabucca na zimovyja koły, samyja papularnyja — finskija, akazałasia vialikaj prablemaj, tamu što ŭsiudy byli tolki reštki. Źnikli jašče niejkija asobnyja tavary, dla kahości, moža, i nie takija važnyja. Ale jość i toje, što niemahčyma nie zaŭvažyć — vielmi mocna vyraśli ceny.
Dla nahladnaści pryviadu prykład z apošniaj bujnoj pakupkaj: krasoŭki New Balance da 24 lutaha kaštavali kala 6 tysiač rub. ($100), a ŭletku ich ža pradavali pa 20 tysiač ($330). Pryčym novyja ceńniki naleplenyja źvierchu na staryja.
Dołar i jeŭra sapraŭdy tannyja, ale kupić možna tolki tyja, jakija niechta zdaść. Takich achvotnych niašmat, tamu chadzić pa abmieńnikach možna vielmi doŭha. Ja pasprabavała niejak, a potym stała kuplać valutu praź biržu.
Restarany i kafe pierajšli ŭ razrad dastatkova darahich zadavalnieńniaŭ. Raniej siaredni ček za viačeru na dvaich kaštavaŭ 1,5 tys. rub. ($ 25), ciapier — ad 2,5 tys. rub. (prykładna $42).
Kali pryniać da ŭvahi toje, što źjechali z-za vajny i mabilizacyi, u asnoŭnym, žychary bujnych haradoŭ, jakija majuć hrošy, to ŭ restaranach ciapier značna źmienšyłasia kolkaść naviedvalnikaŭ.
Usio hramadskaje charčavańnie sutyknułasia z kavavaj prablemaj. Pajšoŭ «šery» impart praz Kazachstan, Turcyju, adpaviedna, vyras ceńnik. I navat pry tym, što kava vielmi maržynalnaja, zarablać na joj stali mienš.
Ciapier samaja tannaja kava ŭ šklanačcy — ad 100 rubloŭ, a va ŭstanovie, dzie raniej jana kaštavała kala 180, — užo 300-350 rub.
Začyniłasia šmat kinateatraŭ. Nie dapamahli navat chitryki ź pirackimi kopijami. Ciapier na svaich sajtach kinateatry ŭ dadatku ź pieralikam nielicenzijnych filmaŭ pišuć, što «zała vykuplena pad indyvidualny pakaz, i vy možacie skłaści kampaniju». Heta značyć, kazać adkryta, što my kradziom filmy, usio ž bajacca.
Hetaje kino adroźnivajecca tannym pierakładam, nie takim huhniavym, jak u 90-ja, ale dosyć niepryjemnym.
Apuścieli fitnies-zały. U mnohich niama ni trenieraŭ, ni naviedvalnikaŭ, bolšaść ź jakich byli mužčynami, što trapili pad mabilizacyju.
Minułaj vosieńniu i zimoj u viačerni čas u zału nielha było patrapić. Ciapier možna iści ŭ luby čas, tolki ŭviečary z 20 čałaviek zastałosia 5, a ŭ abied zaraz ja zajmajusia adna.
U aŭtasałonach možna kupić novuju tolki kitajskuju mašynu, astatnija pierapradajuć tyja, što byli ŭ karystańni. Sami rasijanie stali haniać mašyny praz Kazachstan i Biełaruś.
Jana taksama raskazvaje i pra niekatoryja inšyja novyja aśpiekty žyćcia horada na Niavie.
— Sankt-Pieciarburh zaŭsiody byŭ turystyčnaj Miekkaj. Ciapier zamiežnych turystaŭ niama ŭvohule.
Uvieś horad abčepleny banierami «Słava hierojam!», i ja śmiajusia: «Kali budziem dapisvać «Hierojam słava!»?» U dziaržustanovach, u tym liku bankach, paliklinikach, paštovych adździaleńniach, visiać abjavy «Zaprašajem na vajennuju słužbu».
Litary Z na budynkach niama, jany zastalisia na śmiećcievych bakach, na mašynach palicyi i transparcie MNS.
Paśla abjaŭleńnia mabilizacyi źjaviłasia šmat abjaŭ «zdam daču». U samim horadzie rezka pamienšyłasia kolkaść ludziej, navat u samych papularnych miescach u vychadnyja dni, dzie zvyčajna idzieš u natoŭpie, naviedvalnikaŭ možna pieraličyć.
Adno z samych balučych nazirańniaŭ: mnohija źjechali, kinuŭšy žyviolin. Pry hetym ułady pieraličvali prytułki, kudy možna było nibyta zdać svaich žyviołaŭ tym, chto idzie vajavać. Adnak amal usiudy admaŭlajuć z-za adsutnaści miescaŭ.
«Usie sajty zapoŭnienyja abjavami «Kali łaska, zabiarycie kata ci sabaku», — dzielicca surazmoŭca.
«Nichto navat nie vahajecca, tamu što «ruski vajskoviec tak pastupić nie moža»
I ŭsio ž hałoŭnyja źmieny, na jaje dumku, za hety karotki pieryjad adbylisia ź ludźmi.
— Jak vaša asiarodździe adreahavała na vajnu?
— U restarannym biznesie, dzie ja pracuju, koła znosin u mianie vielmi roznaje — ad dyrektaraŭ da pasudamyjščykaŭ. Heta i barmieny, i aficyjanty, i kiraŭnik składa, i kuchary, siarod jakich, naprykład, šmat byłych emihrantaŭ z Uźbiekistana i Tadžykistana.
Hetyja ludzi maryli pra rasijskaje hramadzianstva, kab płacić mienšy padatak i być roŭnymi ŭ pravach z rasijanami.
Pry hetym svaich blizkich siabroŭ ja zaŭsiody ličyła dastatkova intelihientnymi i adukavanymi, zdolnymi adroźnić chłuśniu ad praŭdy. I ŭ pieršyja dni praktyčna ŭsie jany byli nastrojenyja adnolkava: heta vajna, jana nam nie patrebnaja, patrebnyja niejkija akcyi pratestu.
Usie nazyvali vajnu vajnoj, ščyra nie razumieli, što Rasija robić va Ukrainie, i byli pa-sapraŭdnamu ŭ šoku. Ale litaralna praz tydzień usio stała mianiacca. Pajšła masiravanaja prapahanda pra SVA, pra toje, što Rasiju prymusili, «kali b nie my, to na nas» i inšaje ŭ styli Sałaŭjova.
I samaje strašnaje, što ŭ hetuju łuchtu stali vieryć mnohija, u tym liku i tyja maje znajomyja, jakija jašče paru dzion tamu dumali inakš. Mianie, u jakoj u Lvovie žyvuć svajaki i brat słužyć va USU, sprabavali pierakonvać. Uvohule, koła adnadumcaŭ rezka zvuziłasia.
Jana pryvodzić kankretnyja prykłady, jakija, pavodle jaje, źjaŭlajucca całkam typovymi i adlustroŭvajuć nastroi bolšaści.
— Adna znajomaja pierajechała ŭ Sankt-Pieciarburh z rehijona bolš za 10 hadoŭ tamu. U jaje jość muž, dzicia, praca — usio narmalna. Jašče ŭ pačatku vajny my ź joj abmiarkoŭvali, jaki žach toje, što adbyvajecca. I raptam jana mnie kaža: «U adroźnieńnie ad ciabie, u mianie niama druhoj radzimy».
Hety paprok paśla mnie davodziłasia čuć nie raz, maŭlaŭ, ja nie mahu zrazumieć sapraŭdny rasijski patryjatyzm, bo nie rasijanka. A ŭ hetaj maładoj žančyny nastolki pieraviarnułasia śviadomaść, što zaraz jana ŭpeŭniena: «Rasijanie abaraniajuć svaju radzimu».
Pryvodzić arhumienty takim vielmi składana. Im pa kožnaj padziei nakidvajuć cełuju kuču samych niedarečnych viersij — vybiraj zručnuju. Mnie kazali i praciahvajuć i pra «8 hadoŭ», i pra bijałabaratoryi, i pra nacystaŭ.
Ale ja ŭsio roŭna kožny raz nie mahu pavieryć u toje, što ŭsio heta pramaŭlajuć ludzi, jakich ja dobra viedaju, u jakich jość vyšejšaja adukacyja i šyroki kruhahlad.
Jak praviła, nichto ź ich nie byŭ va Ukrainie ni razu, pry hetym jany vydatna viedajuć, što ja tam byvała kožny hod. Ale nijakija razumnyja dumki pra toje, što va Ukrainie nacyzmu nie bolš, čym u samoj Rasii, nie ŭsprymajucca.
Jašče ŭ adnoj znajomaj, da jakoj ja pryjšła pahutaryć, išoŭ uklučany televizar z Sałaŭjovym. Na majo ździŭleńnie jana adkazała, maŭlaŭ, dy tak, idzie fonam. Raniej ja ničoha padobnaha, nijakaha takoha fonu nie zaŭvažała.
Heta značyć aŭdytoryja ŭ prapahandy akazałasia zusim nie takoj, jak ja sabie raniej ujaŭlała. Heta nie tolki babuli ŭ vioscy z adnym kanałam TB. Heta samyja roznyja ludzi.
Na ŭsie raspoviedy pra Buču jany kažuć «heta niapraŭda, takoha nie było». Nichto navat nie vahajecca, tamu što «ruski vajskoviec tak pastupić nie moža». Kali pakazvaješ videa pra toje, što adbyvajecca z mabilizavanymi, kažuć, što heta razyhrali pieraapranutyja ŭkraincy.
Ciapier siarod maich znajomych niama navat tych, chto kazaŭ by «nie ŭsio tak adnaznačna». Ciapier dla ich usio adnaznačna, jany va ŭsim upeŭnieny.
Jašče adna znajomaja saraka hadoŭ, ź jakoj u pieršyja dni ŭ nas było adnolkavaje mierkavańnie nakont taho, što adbyvajecca, zaraz adčajna źbiraje humanitarnuju dapamohu mabilizavanym. Vidavočna, praces jaje zachapiŭ nastolki, što niadaŭna jana ŭvohule zajaviła: «Kali b ja była mužčynam, to daŭno b užo biehała z aŭtamatam».
Jašče na pačatku vajny nam telefanavali ŭkraincy, jakija znachodzili niedzie telefonnyja bazy. Jany źviartalisia pa imieni i pytalisia, ci viedajem my pra toje, što adbyvajecca va Ukrainie. Ciapier jany telefanavać pierastali, musić, zrazumieli, što heta biessensoŭna.
Na pracy ŭsie razmovy syšli na ništo. Kali ty ličyš vajnu vajnoj, ty nie možaš pra heta skazać i prosta maŭčyš. Spakojna vykazvajucca tolki tyja, chto ličyć, što Rasija maje racyju.
Usio ž taki ŭ Biełarusi ŭ 2020-m usie byli adnadušnyja, raźjadnańnie pačałosia značna paźniej. A tut usie bajacca adno adnaho z samaha pačatku, niama nijakaj zhurtavanaści. Rasijanie — heta zusim nie biełarusy.
Ale ŭ tym, što tyčycca pratestu, my zaraz u adnolkavych situacyjach. Kali ty vychodziš z namieram vykazać niešta publična, pavinien być hatovy da taho, što ciabie zabiaruć ciaham paŭhadziny. Niadaŭna čałaviek u mietro prosta padniaŭ nad hałavoj kartu apłatnaj sistemy «Mir» — i jaho zabrali za adzinočny pikiet.
«Usie mabilizavanyja pierad adpraŭkaj na front pišuć zaviaščańni»
— Ci źmianiłasia niešta paśla abjaŭleńnia mabilizacyi?
— Ščyra kažučy, ja sama spadziavałasia na heta. Ale nie! Adrazu pačała abtelefanoŭvać znajomych, u kaho mužčyny mohuć padlahać mabilizacyi. Muž adnoj spakojna skazaŭ, što kali atrymaje pozvu, značyć, pojdzie. Ale mienavita jamu pozva da hetaha času nie pryjšła.
Baćku inšaj majoj siabroŭki pozva pryjšła. Jamu kala 50 hadoŭ, jon całkam paśpiachovy, jość siamja, kvatera, nievialiki biznes i niama nijakich materyjalnych prablem. Heta značyć «dziela 195 tysiač» — heta nie pra jaho.
Da taho ž jon intelihientny i adukavany, bolš za toje, chadziŭ na apazicyjnyja mitynhi ŭ roznyja hady. I jon dobraachvotna na nastupny dzień pajšoŭ u vajenkamat!
Jaho dačka dahetul u šoku. Spačatku jana sprabavała jamu kazać — nikudy nie treba iści, ale jon adkazaŭ, što pryniaŭ rašeńnie. Čym jano vyklikana, nie rastłumačyŭ, i heta samaja vialikaja zahadka dla nas abiedźviuch.
My jeździli ŭ čaść, dzie jon byŭ na vučeńniach. Advieźli, jak jon prasiŭ, kavy, jašče niejkaj ježy. Adzieńnie abo abmundziravańnie nie prasiŭ, skazaŭ, što im abiacali vydać pierad adpraŭleńniem. Na sustrečy byŭ prosta ŭ zvyčajnaj vajskovaj formie.
Zatoje paprasiŭ hitaru, skazaŭ, što kožny dzień u ich jość dźvie-try hadziny volnaha času, kali jany z chłopcami jeduć u blizki les, palać vohniščy i śpiavajuć pieśni. Prosta hulnia «Zarnica», praŭda, usie ŭdzielniki ŭvieś čas pjuć, a kamandavańnie, pa słovach baćki siabroŭki, zapluščvaje na heta vočy.
Pry hetym sam jon nie pje, nie palić. Trymacca z nami staraŭsia pazityŭna, adzinyja sumnievy, jakija ŭźnikali ŭ jaho na toj momant, byli pra toje, što «ŭva mnie ciače i ŭkrainskaja kroŭ, ci zmahu ja stralać va ŭkraincaŭ».
Heta hučała nastolki strašna i absurdna, što, kali b ja nie čuła heta sama asabista, nie pavieryła b. Na ŭsie astatnija pytańni jon adkazvaŭ łakanična: «Heta moj abaviazak».
Jaho dačka, jakoj jon apłačvaŭ navučańnie za miažoj, da hetaha času nie moža zrazumieć, kali i pad upłyvam čaho jaje zusim adekvatny baćka tak źmianiŭsia.
Paśla dvuch tydniaŭ vučoby ich adpravili ŭ Biełharad, adkul jon patelefanavaŭ i raskazaŭ, što ŭ dvuch mabilizavanych zdaryŭsia insult, astatnija praciahvajuć pić.
Užo bolš za tydzień jon nie vychodzić na suviaź. Siabroŭka šukaje choć niejkuju infarmacyju ŭ šmatlikich čatach žonak mabilizavanych. Tamaka jana daviedałasia, što ich bryhadu ŭžo adpravili na front. «Pijanierłahier» skončyŭsia, ci zrazumieŭ jon heta?
Jość jašče adzin niepryjemny momant: usie mabilizavanyja pierad adpraŭkaj na front pišuć zaviaščańni. Maja siabroŭka taksama atrymała.
Što da hrošaj, to jaje baćku, jak i ŭsim mabilizavanym, vydali tyja samyja karty «Mir». Ich vydajuć paraj: adnu — samamu mabilizavanamu, druhuju — čałavieku, jakoha jon nazavie.
Prykładna praź miesiac na hetuju kartu zaličyli sumu, daloka nie roŭnuju 195 tysiačam rubloŭ — kala 100 tysiač.
Jašče adzin znajomy chłopiec, jakomu krychu za 30 hadoŭ, pajšoŭ z pozvaj paraicca da baćkoŭ, i tyja… jaho padtrymali. Zatym jon raźmiaściŭ u sacsietkach niekalki łozunhaŭ typu «Rasija napierad!», «My za spraviadlivuju spravu», potym vajenkamat, dva tydni navučańnia — i zaraz ź im taksama źnikła suviaź.
Apošni raz jon mnie pisaŭ, što źjaždžaje ź Biełharada.
Ale jość i inšyja prykłady. Dvanaccać mužčyn i chłopcaŭ z majho atačeńnia źjechali z krainy, chto ŭ Kazachstan, chto ŭ Turcyju. Adzin pasprabavaŭ atrymać broniu ad pradpryjemstva, nie zmoh i źjechaŭ u Biełaruś. Kazaŭ, što aŭtobus praviarali pamiežniki, ale vypuścili ŭsich.
Jon nie zmoh palacieć ź Minska ŭ Turcyju, tamu što bilety byli vielmi darahimi, tak i žyŭ u svajakoŭ u rehijonie. Niadaŭna viarnuŭsia i znoŭ źbirajecca źjazdžać, bo my miarkujem, što da Novaha hoda pačniecca jašče adna chvala mabilizacyi.
— Vy źbirajeciesia dalej žyć u Rasii?
— Ułasna, nastroi adjezdu źjavilisia navat u tych, chto nie padlahaje mabilizacyi. Kali padumać, to sprava nie ŭ šakaładzie, jaki źnik z našych kram. I navat toje, što nas pazbavili viz, strašna, ale nie śmiarotna. Hałoŭnaje — biaśpieka.
Z žacham dumaješ: kali što zdarycca, kudy biehčy? Bo situacyi, jakaja prymusiła b mianie źviarnucca pa dapamohu, da tych, kaho nazyvajuć pravaachoŭnikami, ja nie ŭjaŭlaju.
Žycharcy Mahilova pahražajuć kryminałkaj za toje, što źniała ranišniuju čarhu ŭ rehistraturu3
Kamientary