Płanujecca, što premjeru «Dzikaha palavańnia karala Stacha» naviedaje Karł III. Chadanovič raskazaŭ pra libreta
U Varšavie prajšli repietycyi «Dzikaha palavańnia». Opieru pa tvory Uładzimira Karatkieviča stavić Svabodny teatr, premjera — u vieraśni ŭ łondanskim teatry «Barbikan». «Naša Niva» paprasiła paeta Andreja Chadanoviča, aŭtara libreta, raskazać ab prajekcie. «Šmat rečaŭ budzie pieražyvacca słuchačami tak, byccam havorka idzie pra nas. Pierš za ŭsio, heta atmaśfiera tatalnaha, amal mistyčnaha strachu, jaki panuje ŭ apovieści. Ale razam z tym apovieść maje terapieŭtyčny efiekt, bo jana pra pieraadoleńnie hetaha strachu». Paet taksama akcentuje ŭvahu na tym, jak Karatkievič pakazvaje dehradavanuju šlachtu, anałah siońniašnich siłavikoŭ: «Słužačy impierskaj Rasii, nibyta svaje denacyjalizavanyja zdradniki paniavolvajuć i trymajuć u strachu ŭłasny narod».
Ideja opiery, jak kaža Chadanovič, naležyć mastackamu kiraŭniku Svabodnaha teatra Mikałaju Chalezinu, jon ža režysiruje pastanoŭku.
Pierš za ŭsio Chalezin źviarnuŭsia da Volhi Padhajskaj, viadomaj biełaruskaj kampazitarki. Jana i prapanavała Andreja Chadanoviča jak libretysta, bo daŭno i plonna ź im supracoŭničaje.
Paet pahadziŭsia na prapanovu i niekalki miesiacaŭ pracavaŭ z apovieściu Karatkieviča, pieratvarajučy jaje ŭ vieršavanaje libreta. Adnojčy jon užo sprabavaŭ razam z Volhaj Padhajskaj napisać opieru, tamu minimalny dośvied u paeta byŭ. Ale jon udakładniaje, što taja praca nie była takoj pryhožaj i adkaznaj, jak Karatkievič i «Dzikaje palavańnie», heta byŭ bolš iraničny tvor.
Chadanovič raskazvaje pra toje, jak paŭstavaŭ tekst opiery: «Kab stvaryć libreta, mnie spatrebiłasia paru miesiacaŭ intensiŭnaj štodzionnaj pracy, potym Volha Padhajskaja niekalki miesiacaŭ zajmałasia napisańniem muzyki. Treba skazać, što tut nie tekst adaptavaŭsia da hatovaj muzyki, a muzyka pisałasia na vieršy, jakija ja pieryjadyčna dasyłaŭ Volzie. Terminy byli vielmi ścisłyja, i ja adrazu adpraŭlaŭ kampazitarcy teksty pa miery ich napisańnia. U toj čas, na momant poźniaj zimy, paŭstavali pieršyja častki muzyki, a ja jašče nie skončyŭ libreta.
Potym sioje-toje pierapisvałasia, ja ŭličvaŭ zaŭvahi kampazitarki i časam niešta pierarablaŭ, niešta padkaročvaŭ, bo nam treba było ŭkłaści ŭ paru hadzin śpiektakla vialiki litaraturny materyjał».
Niadaŭna ŭ opiernym teatry ŭ Varšavie prajšli repietycyi śpiektakla z udziełam vybitnaha opiernaha dyryžora Vitala Aleksiajonka, i vyjaviłasia, što pary tem u libreta ŭsio-taki brakuje. Chadanovič pryznajecca, što daviałosia ŭnačy, paśla repietycyj, sioje-toje dapisvać.
U novaj opiery da akcioraŭ Svabodnaha teatra dałučylisia ŭkrainskija artysty, u tym liku i opiernyja zorki — Tamara Kalinkina, Alena Arbuzava.
Paet raskazvaje, što sumiesnyja repietycyi ŭrazili jaho atmaśfieraj jednaści, taksama jon vykazvaje ŭdziačnaść ukraincam za salidarnaść ź biełaruskaj litaraturaj i biełaruskim teatram, za razumieńnie supolnych vyklikaŭ.
Cikavaja detal: śpiavački nastolki ŭvajšli ŭ rolu, što na humarystyčnym uzroŭni pačynali hutaryć pamiž saboj pa-biełarusku.
Što da pracy Andreja Chadanoviča, to jana nie skončyłasia na stvareńni libreta. «Prapanavaŭ teatru papracavać z ukrainskimi artystami nad ich biełaruskim vymaŭleńniem. Načytaŭ aŭdyjaviersiju libreta, i jaje razasłali našym ukrainskim kaleham zadoŭha da repietycyi. Ciaham varšaŭskaj repietycyjnaj siesii byŭ na ŭsich repietycyjnych placoŭkach, słuchaŭ artystaŭ i kazaŭ im, što nie tak u ich vymaŭleńni, my mieli šmat indyvidualnych kansultacyj, dzie prachodzilisia pa tekście libreta. Ciapier praciahvajem hetyja kansultacyi anłajn», — raskazvaje jon.
Biełaruskaja i ŭkrainskaja movy blizkija leksična, ale fanietyka našych moŭ całkam adroźnivajecca. Pa vymaŭleńni amal kožnaha słova možna adroźnić, kali heta biełarus havoryć pa-ŭkrainsku ci ŭkrainiec — pa-biełarusku, fanietyka nas vydaje. Paet tłumačyć: «Časam u našych movach słova pišacca adnolkava, ale maje rozny nacisk, i ŭkraincy z hetym spačatku błytalisia. Taksama byli prablemy sa słovami, jakija pišucca padobna, ale vymaŭlajucca pa-roznamu. Kłasičny prykład — kančatki dziejasłovaŭ: «padabAjecca» ŭ biełaruskaj movie i «podObajeťsia» va ŭkrainskaj. Miakkaje «ťsia» — pieršaje, što vyłazić, kali ŭkrainiec sprabuje havaryć abo śpiavać pa-biełarusku».
Andrej Chadanovič pryvodzić prykład pieranosu ŭkrainskaj fanietyki ŭ biełaruskuju movu. Raniej jamu davodziłasia pierakładać na biełaruskuju dla Aleha Skrypki i «Voplaŭ Vidaplasava» ich tvor «Kraina mrij». Skrypka zapisaŭ hety tvor pa-biełarusku i śpiavaŭ jaho padčas svaich kancertaŭ, ale byli čuvać niuansy fanietyki: «Čuŭ ja, što mnie śniťsia paroj, / Što isnuje kraina mroj».
Chadanovič nazyvaje «Dzikaje palavańnie karala Stacha» adnoj ź viaršyniaŭ biełaruskaj litaratury XX stahodździa, a taksama adnym z samych aktualnych dla nas tvoraŭ:
«Jaho siužet viadzie ŭ kaniec XIX stahodździa, ale šmat rečaŭ budzie pieražyvacca słuchačami tak, byccam havorka idzie pra nas. Pierš za ŭsio, heta atmaśfiera tatalnaha, amal mistyčnaha strachu, jaki panuje ŭ apovieści. Strach, jakim možna karystacca jak instrumientam, zakabalajučy im ludziej i manipulujučy imi. Ale razam z tym apovieść maje terapieŭtyčny efiekt, bo jana pra pieraadoleńnie hetaha strachu.
Jak tolki viera ŭ ideały, kachańnie, jakoje viadzie hałoŭnych hierojaŭ, dapamahaje hety strach adužać, to akazvajecca, što možna pieramahčy voraha, jaki zdavaŭsia niepieramožnym. U hetym sensie dzikaje palavańnie, ź jakoha zryvajuć mistyčnuju masku, vyjaŭlajecca biezdapamožnym i vartym žalu».
Taksama paet akcentuje ŭvahu na tym, jak svojeasabliva Karatkievič pakazvaje dehradavanuju šlachtu, jakaja robicca anałaham siońniašnich siłavikoŭ: «Słužačy impierskaj Rasii, nibyta svaje denacyjalizavanyja zdradniki paniavolvajuć i trymać u strachu ŭłasny narod. Čym nie partret siońniašniaha režymu i siońniašnich biełaruskich siłavikoŭ na viernaj słužbie ŭ ruskaha śvietu?»
Chadanovič raskazvaje, što takaja rysa apovieści dobra bačnaja ŭ adnajmiennym savieckim filmie 1979 hoda, jaki pastaviŭ Valeryj Rubinčyk.
Heta atmaśfiera vialikaj reakcyi, ale joj možna supraćstajać, ličyć Andrej Chadanovič, kali ty vieryš u svaje ideały i kali tabie dapamahaje kachańnie.
Pavodle Chadanoviča, «Dzikaje palavańnie» siońnia aktualnaje i ŭ kantekście biełaruska-ŭkrainskich adnosin. Karatkievič zadumaŭ svoj tvor i ŭ značnaj stupieni pačaŭ nad im pracavać, kali maładym čałaviekam pastupiŭ u Kijeŭski ŭniviersitet. Jość viersija, što paśla pieršaha kursa na vakacyjach u Oršy jon pačaŭ pracavać nad pieršaj redakcyjaj hetaj apovieści.
Paet raskazvaje, što znachodziŭ u «Dzikim palavańni» šmat pryhožych ukrainizmaŭ, ale ž sprava nie tolki ŭ ich: «Ukrainskuju i ŭ niečym aŭtabijahrafičnuju temu pravodzić u tvory vobraz Andreja Śvieciłoviča, jaki, jak i sam piśmieńnik, vučycca va ŭniviersitecie ŭ Kijevie. Jaho vyklučajuć z univiersiteta, bolš za toje, robiać heta za jahony ŭdzieł u studenckich chvalavańniach. Faktyčna adbyvajecca toje ž, što mieła miesca ŭ vieraśni 2020-ha ŭ Minsku, kali siłaviki ŭvarvalisia ŭ Minski linhvistyčny ŭniviersitet.
Kali palicyjanty dapytvajuć biełarusa Śvieciłoviča i ŭdakładniajuć u jaho nacyjanalnaść, jon u znak salidarnaści i padtrymki supolnaj spravy kaža, kab jaho zapisali ŭkraincam. Razam ź inšym hierojem, Biełareckim, jany abmiarkoŭvajuć heta na bali, i Biełarecki kaža, što taki adkaz varty šmatlikich kul. Jon davodzić, što vorah [u biełarusaŭ i ŭkraincaŭ] adziny i treba pierad abliččam hetaha pryhniotu trymacca razam».
Chadanovič abiacaje ŭ śpiektakli šmat roznych kantrastaŭ i niečakanych spałučeńniaŭ. Naprykład, spałučeńnie movy opiery z dramatyčnaj, teatralnaj movaj: usio libreta napisana vieršami, ale heta vielmi roznyja vieršy. Pałova ŭdzielnikaŭ śpiavaje opiernyja aryi i dyjałohi, a pałova — dekłamuje vieršy pad muzyku. To-bok akciory Svabodnaha teatra byccam razmaŭlajuć pad muzyku sa śpievakami i śpiavačkami, jakija karystajucca svaim mastactvam.
Sa śpievakami i akciorami hraje žyvy arkiestr — Five-Storey Ensemble, ale razam ź imi ŭžyvajecca elektronnaja muzyka. A jašče dziejstva na scenie spałučajecca z frahmientami videa, jakoje pakazvajuć padčas śpiektakla na roznych ekranach. Usio heta robicca składanaj mastackaj movaj sa šmatlikich detalaŭ, i atrymlivajecca vielmi sintetyčny i sučasny tvor, jak miarkuje Chadanovič.
Kali pastanoŭka ŭdasca, heta budzie adnym z samych značnych «vialikich prajektaŭ» biełaruskaj kultury pieryjadu paśla 2020-ha hoda. Moža być, uśled za joju narodziacca i novyja kinafilmy, i novyja ramany?
Płanujecca, što adzin z pakazaŭ opiery naviedaje karol Brytanii Karł III.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆUładzimir Karatkievič. Sakrety kultavaha piśmieńnika
«Sapraŭdny cud». Vypadkova znajšoŭsia nieviadomy vierš Baradulina
Kamientary