Jak biełaruski navukoviec kiruje łabaratoryjaj u Harvardzie i vyvučaje chvaroby piačonki
Kolki atrymlivajuć navukoŭcy ŭ Amierycy i ci škodzić čyrvonaje vino piačoncy? Pra heta i nie tolki raspavioŭ hieroj novaha vypusku prajekta «Biełaruski vajb» navukoviec z Hrodna Juryj Papoŭ, jaki ciapier kiruje łabaratoryjaj u harvardskim špitali Bostana.
Uradženiec Hrodna Juryj Papoŭ pa śpiecyjalnaści bijachimik, prafiesar Harvardskaha ŭniviersiteta. Jon žyvie ŭ ZŠA ŭžo 18 hadoŭ. Ciapier zahadvaje łabaratoryjaj ekśpierymientalnaj hiepatałohii Harvarskaha miedycynskaha instytuta i źjaŭlajecca dyrektaram daśledavańnia piačonki ŭ harvardskim špitali.
Pra šlach u navuku
Juryj pačaŭ šlach u navuku jašče ŭ siaredniaj škole ŭ časy SSSR. Jon patrapiŭ u łabaratoryju pry Domie pijanieraŭ. Mienavita tam padletku pryvili cikavaść da navuki.
Papoŭ ź vialikaj pavahaj zhadvaje Instytut bijachimii bijałahična aktyŭnych złučeńniaŭ NAN Biełarusi, jaki isnuje ŭ Hrodnie. Jon adznačaje, što «entuzijazm byŭ niepadrobny i sapraŭdny». Ale ŭ 1990-ja hady ŭsie supracoŭniki łabaratoryi syšli ŭ kaapieratyvy. Adzin z kaapieratyvaŭ, jaki nazyvaŭsia «Bijatest», staŭ uładalnikam i zachavalnikam muzieja-apteki ŭ Hrodna.
Papoŭ adznačaje, što ŭ časy jaho junactva navuka ŭ Biełarusi była na vielmi vysokim uzroŭni:
«U toj halinie bijamiedycyny, jakoj zajmaŭsia Intytut bijachimii, jon byŭ pieradavym. Jon rabiŭ rečy na mižnarodnym uzroŭni. Prafiesar Astroŭski i šmat chto ź jaho łabaratoryi, a potym instytuta byli pryznanyja ŭ śviecie jak vieličyni».
Juryj Papoŭ ź vialikaj pavahaj zhadvaje svajho navukovaha kiraŭnika padčas napisańnia kandydackaj dysiertacyi Viačasłava Buko:
«Jon niadaŭna syšoŭ na piensiju. Hety čałaviek byŭ samym z samych viadomych hiepatołahaŭ u postsavieckaj prastory. Dzie b potym u Jeŭropie ja ni jeździŭ na kanfierencyi, usiudy jaho viedajuć. Mnie paščaściła ź im pracavać u toj čas, kali šmat chto z ambicyjnych, vielmi razumnych i śmiełych ludziej syšoŭ z navuki paśla razvału Savieckaha Sajuza. Jon zastaŭsia i pakazaŭ prykład, jak nie dziakujučy sistemie, a nasupierak joj pabudavać svoj asabisty pośpiech. Jaho łabaratoryja ŭ toj čas była adzinaj, jakaja trymałasia i rabiła charošuju navuku ŭ asnoŭnym dziakujučy šyrokim suviaziam z zachodnimi łabaratoryjami i asabistym jakaściam Viačasłava Uljanaviča Buko».
Juryj adznačaje, što častkova dziakujučy suviaziam jaho łabaratoryi z zamiežnymi kalehami jon apynuŭsia za miažoju adrazu paśla taho, jak abaraniŭsia. Jon pajechaŭ pracavać u Hiermaniju.
Čamu zjechaŭ za miažu
Na rašeńnie zjechać paŭpłyvała stanovišča ŭ navukovaj śfiery Biełarusi taho času: «Heta kałaps navuki, jaki adbyŭsia adrazu paśla razvału Savieckaha Sajuza. Byccam by razietku vyciahnuli. Da nas pryjazdžali ludzi z urada. Vydatnyja, dobryja ludzi, ale hladzieli vačyma, jakija nie razumiejuć, navošta heta ŭsio patrebna.
I ŭ hety momant stała zrazumieła, što pierśpiektyvy ŭ Biełarusi «schłopvajucca». A tady Łukašenka tryvała zamacavaŭsia va ŭładzie. I stała zrazumieła, što pryjarytety buduć bolš, skažam tak, na poli, a nie ŭ vysokatechnałahičnych halinach».
Pra svaju śpiecyjalizacyju
Papoŭ adznačaje, što byŭ pieršym uschodnim jeŭrapiejcam, jaki vyjhraŭ prestyžny hrant ad Jeŭrapiejskaj asacyjacyi pa chvarobach piačonki. «Heta mnie dało mahčymaść «zarazicca» chvarobami piačonki jak spravaju svajho žyćcia», — zaŭvažaje navukoviec.
Pa słovach Papova, bolšaść chvarobaŭ piačonki vielmi dobra lečacca źmienaju łada žyćcia ŭ bok zdarovaha. Heta tyčycca jak užyvańnia ałkaholu, tak i chvarobaŭ, jakija źviazanyja z atłuścieńniem. Mienavita apošnija zjaŭlajucca hałoŭnymi pryčynami chvarobaŭ piačonki paśla taho, jak vylečany virusny hiepatyt.
«Jašče paru hadoŭ nazad była takaja teoryja, što čyrvonaje vino da adnaho bakała ŭ dzień daje karyść, a bolš — škodzić. Nasamreč heta nie paćvierdziłasia navukaj. Luboje ŭžyvańnie ałkaholu nie karysnaje», — padkreślivaje navukoviec.
U harvardskaj łabaratoryi Papoŭ razam z kalehami zajmajecca ekśpierymientami na žyviołach: «My madelujem chvaroby piačonki i teścirujem novyja leki. Taksama vykarystoŭvajem žyviolnyja madeli dla taho, kab vyvučyć, jakim čynam adbyvajecca rubcavańnie piačonki».
Vučony havoryć, što łabaratoryi pravodziać nievialičkija apieracyi na žyviołach, i dadaje: «Zrazumieła, pad narkozam. Daśledavańni na žyviołach časam rehłamientujucca bolš žorstka, čym na ludziach».
Juryj raspaviadaje, što jaho instytut sprabuje stvaryć inavacyjnuju kulturu kletak čałavieka («arhanoidaŭ»), jakaja b dazvoliła vykarystoŭvać čałaviečyja tkanki i rabić nad imi daśledavańni, naprykład, novych lekaŭ ci miechanizmaŭ chvarobaŭ, biez vykarystańnia žyviołaŭ.
Čamu vybraŭ navuku, a nie miedycynu
U navucy Juryj znajšoŭ toje, što šukaŭ, a mienavita kab ad jaho pracy było jak maha bolej karyści: «Kali ty vybiraješ lekarskuju prafiesiju, to ŭźnikaje pytańnie, a čym treba zajmacca — navukaj ci lačyć ludziej? Ja vybraŭ navuku.
Možna dapamahčy kaniečnaj kolkaści ludziej, dapamahčy dobra i vyratavać niekamu žyćcio, kali ty zajmaješsia kliničnaj miedycynaj.
Ale kali ty zajmaješsia toj navukaj, jakaja klinična važnaja, to ty možaš vyratavać žyćci našmat bolšaj kolkaści ludziej. I heta zakładvaje cehłu ŭ padmurak šmat jakich inšych adkryćciaŭ, što buduć zrobleny inšymi».
Pra navuku ŭ ZŠA i zarobki amierykanskich navukoŭcaŭ
U Harvardzie, pa słovach Papova, jon znajšoŭ maksimalnuju karyść.
«Tut sapraŭdy vielmi dynamičnaja navuka. Pastajanna treba dakazvać, što ty samy lepšy. Atrymać zvańnie akademika i rassłabicca tut nie atrymajecca. Tut tak nie pryniata»,
— raspaviadaje Juryj i adznačaje, što ŭ ich vielmi raznastajnaja multynacyjanalnaja kamanda, bo ludzi pryjechali z usiaho śvietu. U toj ža čas, «adzinyja miescy, adkul u mianie nie było supracoŭnika, heta Biełaruś, Rasija i Ukraina».
Juryj Papoŭ tłumačyć, što ŭ ZŠA niama adzinaj sistemy apłaty dla ŭsich:
«Navat z adnym i tym ža ŭzroŭniem, z adnym i tym ža zvańniem ludzi zarablajuć pa-roznamu. I heta zaležyć u asnoŭnym ad tvaich vynikaŭ. Kali ty atrymaŭ bolš hrantaŭ, to možaš u pieramovach sa špitalem pryznačyć sabie bolšy zarobak».
Dla svaich daśledavańniaŭ Juryju davodzicca samomu šukać hrošy: «U špitalach navuka arhanizavana takim čynam, što faktyčna špital tabie tolki daje miesca, infrastrukturu i, ułasna, kliničnuju bazu. A ŭsie svajo finansavańnie my prynosim sami.
Sam padaješ na hranty, sam ich atrymlivaješ, najmaješ ludziej, sam im płaciš. I ŭ tym liku i svoj zarobak taksama. Tut jakim by ty ni byŭ paśpiachovym i znakamitym, nazaŭtra tabie daviadziecca znoŭ dakazvać, što ty samy lepšy, što ty varty svajho miesca i hetak dalej».
Pa słovach Juryja Papova, u śfiery bijamiedycyny zarobak prafiesara ŭ Amierycy składaje ad 120 da 200 tysiač dałaraŭ u hod da vyliku padatkaŭ.
Pra biełaruskaść i soram
Juryj Papoŭ raspaviadaje, što da pačatku 2020 hoda jon asabliva nikomu nie raspaviadaŭ pra toje, što jon biełarus. Jon kazaŭ, što «ruski ź Biełarusi». Bolšaja častka jaho siamji maje ruskija karani.
«Mnie zdajecca (a ja heta šmat ad kaho čuŭ), kali ludzi ŭ 90-ja hady ŭbačyli, ź jakoj lohkaściu Łukašenka pryjšoŭ da ŭłady, jaje ŭzurpavaŭ i staŭ rabić rečy, jakija, zusim vidavočna, pryviali da taho, da čaho my pryjšli zaraz, jany byli vielmi rasčaravanyja (uklučajučy mianie) tym, nakolki heta lohka atrymałasia. Heta było zroblena pry absalutnaj maŭklivaj zhodzie narodu. Zrazumieła, što dla hetaha byli svaje pieradumovy, postsavieckija traŭmy.
Heta byŭ čas, kali ŭ mianie byli sumnievy ŭ tym, što biełaruskaja nacyja ŭvohule isnuje. Kali takoje možna rabić z nasielnictvam niejkaj terytoryi, to heta nasielnictva, a nie nacyja. Kali nacyja tak spakojna prymaje ŭzurpacyju, panukańnie i zhvałtavańnie ŭsiaho narodu»,
— tłumačyć navukoviec, čamu tak pradstaŭlaŭsia.
Papoŭ dadaje, što ŭsio, što jon bačyŭ za apošnija 20 hadoŭ, było «pastupovaj dehradacyjaj, stahnacyjaj, jakoje pačućcia honaru nie dadavała». «Tamu ja, ščyra kažučy, saromieŭsia kazać, što ja biełarus».
Ale ŭsio źmianiłasia ŭ 2020-m. Vučony ličyć, što epidemija karanavirusa vyrašyła vyniki prezidenckich vybaraŭ: «Taja samaarhanizacyja, sistema haryzantalnych suviaziej, jakaja była pry COVID, stała pieradumovaj taho, što faktyčna adbyłosia zaradžeńnie nacyi ŭ vielmi karotki pieryjad».
Juryj adznačaje, što 2020-ty staŭ pieršym hodam, kali jon pryniaŭ udzieł u vybarach:
«Daviałosia ŭziać usiu siamju, bo nie było z kim pakinuć dziaciej. My ŭsie razam sieli ŭ mašynu. Pajechali ŭ Ńju-Jork. Kali ja pryjšoŭ da pasolstva, heta było niezabyŭnaje ŭražańnie. Nacyja, u isnavańni jakoj ty sumniavaŭsia, jana manifiestavała. Heta było vielmi vidavočna, jak vidavočna było na vulicach pratesnaha Minska ci Hrodna paśla vybaraŭ. Dakładna taksama heta byli vidavočna na vybarach, kudy pryjechała pałova biełaruskaj Amieryki. I stała vielmi zaŭvažna, kolki biełarusaŭ u Amierycy».
Juraś raspaviadaje, što dałučyŭsia da biełaruskaj supołki Bostana na Dzień voli ŭ 2021-m. I ciapier dziejnaść u supołcy zajmaje vializnuju častku jaho žyćcia i času.
«Ja dumaju, što biełarusy — heta taja nacyja, u jakoj jość vializny patencyjał usiaredzinie i jakaja tolki-tolki jaho ŭ sabie znachodzić. I znachodzić toj hołas, kab pra siabie zajavić na ŭvieś śviet. Biełarusy ŭražvajuć z adnaho boku svajoj ścipłaściu, a z druhoha — svajoj talenavitaściu, pracazdolnaściu, patencyjałam i ciapier śmiełaściu».
Čytajcie jašče:
«Možna ŭziać aŭtamat i pierasiekčy miažu?» Pavuk spytaŭ u pamiežnikaŭ, ci zakonna rasijskija vojski ŭ 2022 hodzie pierajšli biełaruska-ŭkrainskuju miažu66
Kamientary