Suzasnavalnik «Bajchełpa»: Kali my sydziem, palitviaźniam u Biełarusi nichto nie dapamoža
Masavy supraciŭ biełarusaŭ, nie zhodnych z aficyjnymi vynikami prezidenckich vybaraŭ 2020 hoda, vyklikaŭ chvalu represij, jakaja nie spyniajecca čaćviorty hod. Suzasnavalnik inicyjatyvy «Bajchełp» i fondu «Bajsoł» Alaksiej Lavončyk sa škadavańniem kanstatuje, što ź ciaham času jana tolki macnieje i popyt na dapamohu ludziam, jakija apynulisia ŭ składanaj situacyi, trapili za kraty abo majuć patrebu ŭ miedyčnaj reabilitacyi, nie źmianšajecca.
«Pozirk» parazmaŭlaŭ z aktyvistam ab vynikach 2023 hoda, płanach i varyjantach raźvićcia padziej sioleta. Intervju adbyłosia pierad učorašnim rejdam siłavikoŭ pa kvaterach byłych palitviaźniaŭ i ich siemjaŭ u pošukach hrošaj, atrymanych ad inicyjatyŭ salidarnaści. Z hetaj pryčyny Lavončyk dapoŭniŭ razmovu apieratyŭnym kamientarom:
— Hety rejd — sproba sistemnaha najezdu na infrastrukturu dapamohi ŭnutry Biełarusi. Napiaredadni adbylisia kibierataki na instahram-staronki Śviatłany Cichanoŭskaj, «Palitviazynki», sajt «Bajsoła».
Pa-pieršaje, zatrymlivali tych, chto atrymlivaŭ dapamohu praz INeedHelp. Ja tak razumieju, havorka idzie pra źviazanaje z prajektam INeedHelpBY «ekstremisckaje» farmavańnie. Pa-druhoje, zatrymlivali svajakoŭ palitźniavolenych, jakija siadziać albo adsiadzieli. My viedajem, što ich taksama raspytvajuć, adkul jany biaruć hrošy. Raniej byli aryšty ludziej, jakija adpraŭlali hrošy ŭ turmy.
To bok heta, paŭtarusia, ataka na sistemu dapamohi palitźniavolenym unutry krainy. Ale heta nie źmianiaje ničoha ŭ našaj pracy, bo my jak raniej stavili na pracu ŭ Biełarusi, tak i praciahvajem heta rabić. Kaniešnie, ničoha pryjemnaha ŭ hetym dla našych padapiečnych niama, ale, kali my sydziem, im nichto ŭžo nie dapamoža. Sa svajho boku my prytrymlivajemsia ŭsich zachadaŭ biaśpieki.
Pavodle maich źviestak, pakul nikoha nie zmahli abvinavacić u atrymańni dapamohi ad nas abo ŭ jaje vykarystańni. Tak što ŭ struktury našaha fondu niama nijakich źmienaŭ, usie kurjery i pracaŭniki ŭ biaśpiecy. Tamu pracujem dalej, rehularna aceńvajem efiektyŭnaść pratakołaŭ biaśpieki. Aproč nas u Biełarusi, padkreślu, amal nikoha niama.
«Mahčymaści dla dastaŭki srodkaŭ pavialičylisia. Popyt, na žal, taksama»
— Jakim byŭ 2023 hod dla «Bajchełpa»?
— Nie horšy, ale hałoŭnaje, my zachavali kamandu, zastalisia ŭnutry krainy. Zachavana sietka ŭ Biełarusi, nikoha nie aryštavali, našy mahčymaści dla dastaŭki srodkaŭ pavialičylisia. Popyt, na žal, taksama. My zastajemsia adzinaj arhanizacyjaj, jakaja zdolnaja aktyŭna razdavać dapamohu ŭnutry krainy. Robim heta sistemna, dapamahajučy ŭ tym liku inšym fondam i partnioram. Davodzicca kanstatavać, što našyja pasłuhi zastajucca zapatrabavanymi, ale my nie abirali taki los, kali pačynali pracu.
— Jakija kirunki dziejnaści ŭ arhanizacyi jość zaraz i jakija čakańni ad 2024 hoda?
— Pieradusim ja b chacieŭ, kab Łukašenka zdoch. Ale pakul heta nie adbyłosia, imkniemsia raźvivać prahramy, što majem zaraz. Pierš za ŭsio heta prahrama dapamohi palitviaźniam, jakuju ja budavaŭ sam u krainie z dapamohaj roznych krynic. Pakolki my zastajemsia adzinaj arhanizacyjaj, jakaja nadaje sistemnuju miedyčnuju reabilitacyju palitviaźniam unutry Biełarusi, ja b chacieŭ, kab jana praciahvałasia. Jasna, što i inšyja arhanizacyi hetym taksama zajmajucca, ale my možam dazvolić sabie pakryvać istotnyja vydatki, apieracyi, reabilitacyju.
Aproč taho, u nas pracuje prahrama prytułkaŭ i reabilitacyi dla palityčnych źniavolenych. U joj biaruć udzieł kala 200 čałaviek. Heta byłyja palitźniavolenyja, jakija albo vyjechali, albo zastalisia. Miedyčnaja reabilitacyja hetych ludziej zastajecca našym pryjarytetam. Pa evakuacyi i astatnich rečach kaardynujemsia z BYSOL.
Kali Łukašenka nie zdochnie, to hod budzie horšym, bo popyt [na našu pracu] budzie pavialičvacca, ludziej praciahnuć sadžać i my budziem prykładać bolš namahańniaŭ, kab našu kamandu nie pasadzili.
U nas zastalisia pamahatyja ŭ Biełarusi. Jany ryzykujuć nie tryma hadami turmy, a dziesiaćciu. A niekatoryja, z ulikam ich raniejšaha bekhraŭndu dziaržsłužboŭcaŭ, choć i syšli dosyć daŭno, ryzykujuć, jak tyja milicyjaniery, što pierajšli na bok narodu i potym atrymali pa 18 hod za «zdradu dziaržavie».
To bok prahramy my praciahniem raźvivać, heta 100%, a z hledzišča astatniaha, z pravami čałavieka i biaśpiekaj, u Biełarusi budzie tolki horš.
«Letaś vydatkavali siamiznačnuju sumu na reabilitacyju, prytułak, dapamohu ź intehracyjaj»
— Viedajem, što paŭhoda tamu ty płanavaŭ niekatoryja źmieny ŭ tarhietavańni dapamohi. Što ŭ vyniku atrymałasia?
— My nie stolki źbirajem achviaravańni, kolki atrymlivajem dapamohu ad indyvidualnych donaraŭ, jakija nas padtrymlivajuć adnosna vialikimi sumami pa miery ŭźniknieńnia patreby — naprykład, na tuju ž miedycynu dla palityčnych viaźniaŭ; pracujem ź instytucyjnymi donarami. Zastałosia, jak było, ale ŭ nas źjavilisia srodki na reabilitacyju palitźniavolenych unutry krainy.
Mnie ŭdałosia pierakanać šmat kaho z partnioraŭ, što heta adna z pryjarytetnych metaŭ, na jakuju treba inviestavać čas, bo heta taksama prajava salidarnaści, kab nie pakidać ludziej sam na sam z prablemami paśla vychadu na volu.
Ja nie kažu, što my takija adny, jość inšyja arhanizacyi, ale biez asablivaj ścipłaści mahu skazać, što ŭ ByHelp u Biełarusi samaja vialikaja prahrama, jakaja pracuje zaraz. Kaniešnie, my kaardynujemsia ź inšymi arhanizacyjami, kab nie było padvojnaha finansavańnia.
Što datyčyć pracy z vyjechaŭšymi za miežy Biełarusi palitźniavolenymi, letaś my vydatkavali siamiznačnuju sumu na reabilitacyju, prytułak, dapamohu ź intehracyjaj. Dla atrymalnikaŭ heta biaspłatna.
Hetaja prahrama maje praciah u 2024 hodzie: jana pracuje ŭ tych ža abjomach, ja chaču jaje pavialičyć i pracavać z našym vialikim partnioram tak, kab jon dazvoliŭ vykarystoŭvać srodki ŭnutry Biełarusi dla tych, chto zastaŭsia. Bo dla tych, kto vyjechaŭ, u nas patreby zakrytyja, a dla tych, chto zastaŭsia, davodzicca šukać hrošy z 10-15 roznych instytucyjnych i pryvatnych krynic, pierakonvać trasty i fundacyi. Niechta daje 20 tys., niechta — 5 tys., a niechta i 100 tys. jeŭra, ale, paŭtarusia, ja chacieŭ by, kab hety vialiki partnior nam dazvoliŭ vykarystoŭvać srodki ŭ Biełarusi, tady b my zakryli pytańnie postturemnaj reabilitacyi całkam. Ale pakul jak jość.
«Treba zajmacca žorstkim łobinham»
— My bačym, što sistemny viektar dapamohi Biełarusi zrušvajecca. Naprykład, situacyja z Reform.by i Plan B. Ci treba niejkim čynam znoŭ pryciahvać uvahu da Biełarusi?
— Zaŭsiody treba pryciahvać, bo čas minaje i pryjarytety ssoŭvajucca. Heta bačna taksama na prykładzie Ukrainy. Raniej Zialenski vybivaŭ patrebnaje na dva ščaŭčki palcami, zaraz viartajecca biez srodkaŭ.
Kali situacyja mianiajecca, treba zajmacca žorstkim łobinham i farmulavać, naprykład, čamu dla Biełarusi važna nie stracić niezaležnyja miedyja i čamu, na žal, na siońniašni momant asnoŭny ciažar budzie kłaścisia na donaraŭ. Tamu što miedyja pracujuć za miažoj i nie mohuć abapiracca na padpisku i rekłamny rynak, bo jany zabłakavanyja na radzimie.
Ludzi mohuć skinucca i robiać heta pry nieabchodnaści, jak było, naprykład, na marafonie salidarnaści «Nam nie ŭsio adno!». Zaraz taksama skinulisia na Reform.by. Publičnaje ŭstojlivaje finansavańnie niezaležnych ŚMI i nie tolki ich chacia b na 50% niemahčymaje prosta tamu, što zaraz u nas na takija rečy danacić amal tolki dyjaspara. Heta prykładna miljon čałaviek, i my ŭsie cudoŭna viedajem, što danacić adzin pracent. To bok, niešta kala 10 tys. čałaviek. Ale navat kali 20 ci 30 tys., hetaha niedastatkova.
Takich situacyj, jak z Reform.by i Plan B., nasamreč da fiha. Siońnia zdaryłasia niešta ź imi, zaŭtra moža zdarycca z «Našaj Nivaj», paślazaŭtra — z «Krajem». I paniesłasia — z «Salidarnaściu» ci jašče kimści, a praz try dni zdarycca situacyja, jak ź Vitalom Tysievym (aktyvist sa Stoŭbcaŭ, jakomu terminova spatrebiłasia apieracyja pa rekanstrukcyi chrybietnika, na jakuju byŭ abvieščany zbor achviaravańniaŭ praz fondy dapamohi. — «Pozirk».).
— Jak u takich umovach isnavać niezaležnym ŚMI i hramadskim inicyjatyvam?
— Heta pastajannaje funkcyjanavańnie ŭ režymie paratunku, i, kali isnuje šmat [instytucyj], jakija vymušany abapiracca na publičnyja hrošy, sistema nie budzie funkcyjanavać stabilna. U vyniku z Reform.by rozhałas dapamoh, i maju spadzieŭ, što ŭsio naładzicca. Ale treba razumieć: pakul Łukašenka nie ruchnie, donarstva zastaniecca ŭ nas značnaj častkaj [finansavańnia] i donaram treba pastajanna heta davodzić, prasoŭvajučy svaju racyju.
Možna ŭbuchvać srodki ŭ rasijskija ŚMI — «Mieduzu», «Dožd́», «russkojazyčnoje vieŝanije «Biełsata», jakoje skiravana nie na Biełaruś, a na ŭmoŭnuju ruskamoŭnuju prastoru byłoha SSSR; va ŭkrainskija ŚMI. Paŭstaje hałoŭny miesiedž: možacie tak rabić, ale potym nie ździŭlajciesia, što ŭ vas kali nie fizičnaja, to mientalnaja Rasija budzie stajać na Buhu. Heta treba žorstka i časam niekarektna davodzić, jak ja rablu sa svaimi prajektami, pry hetym razmaŭlajučy z partniorami, jakija situacyju bolš-mienš razumiejuć.
Kali ja razmaŭlaju, to nie kažu, što patrebna 20 tys. umoŭnych jeŭra, bo jany nie vyratujuć. Ja kažu: voś u mianie prahramny dakumient da kanca 2024 hoda, reabilitacyja 200 palitźniavolenych unutry krainy budzie kaštavać miljon. Paradak ličbaŭ nie 20 i nie 50 tys. U nas i tak paŭsiul trubiać, što niama prahram sistemnaj padtrymki palitviaźniaŭ.
Jość naša prahrama, ale za košt taho, što ja nie razmaŭlaju karektna. Toje samaje mohuć rabić ŚMI. Vy možacie nie padtrymlivać palitźniavolenych, ale potym nie ździŭlajciesia, što padčas nastupnaha ŭzdymu budzie paraza z-za niežadańnia kahości ŭ im udzielničać. Bo dapamahčy hetym ludziam jość sihnałam salidarnaści, što ich nie kinuli. A heta zaraz samaje važnaje. I bolšaść partnioraŭ heta razumiejuć i dapamahajuć. Asabliva litoŭcy i palaki: heta pieraklikajecca ź ich dośviedam, bo ŭ ich taksama takoje było.
Kamientary
KHB, NKVD, kbopik, hiestapo?... Otkuda droviški?