U samaj kryvavaj vajnie XX stahodździa Biełaruś zhubiła 1,6 młn žycharoŭ. Adnak samaje hałoŭnaje — biełarusy zachavalisia jak nacyja. U vypadku pieramohi nacystaŭ nas fizična vyniščyli b.
Dla mnohich nacyj Zachodniaj Jeŭropy Druhaja suśvietnaja stała jak by paŭtoram Pieršaj. Dla biełarusaŭ Druhaja suśvietnaja vajna była kancom i pačatkam śvietu.
Kraina źmianiła miežy i etničny skład. Zahinuli nacyjanalnyja elity. Materyjalny fond byŭ amal zrujnavany: praź Biełaruś dvojčy pierakaciŭsia front, abodva praciŭniki viali tatalnuju vajnu i pakidali pa sabie vypalenuju ziamlu.
I niepapraŭnaje —
z 9,2 miljonaŭ žycharoŭ na 1939 hod da 1945-ha zahinuli abo pamierli ad chvarobaŭ i hoładu, imavierna, kala 1,6 młn. (Ličba 2,2 miljona ŭziałasia z dvajnoha ŭliku achviaraŭ siarod vajennapałonnych i savieckich vajskoŭcaŭ.)Suvymiernyja straty žycharstva, akramia Biełarusi, zaznała tolki Polšča.
Nacysty na ŭschodzie Jeŭropy, jaki jany raźličvali kałanizavać, źvierstvavali tak, jak śviet nie bačyŭ ad časoŭ Siaredniaviečča.Kala 600 tysiač pałonnych vajskoŭcaŭ zamaryli ŭ Biełarusi hoładam na vačach u zastrašanaha nasielnictva. Sotni viosak byli spalenyja ź ludźmi žyŭcom. Kala 500, a mo navat 600 tysiač habrejaŭ byli zamardavanyja ad małoha da staroha tolki za svaju nacyjanalnaść. Adnačasna sotni tysiač biełarusaŭ zahinuli ŭ savieckim vojsku, jakoje nie ličyłasia ź ludskimi achviarami.
Siarod hetaha aźviareńnia, nasupierak jamu miljony ludziej prajavili svaje najlepšyja jakaści.Tysiačy ludziej dapamahali chavacca pałonnym, uciekačam, kamunistam i habrejam, na jakich palavali niemcy. Tysiačy inšych samaarhanizoŭvalisia dla vyžyvańnia i zachoŭvali nacyjanalnuju i relihijnuju tradycyju. Biełarusy, siarod jakich budučy Narodny piśmieńnik Vasil Bykaŭ, mužna vajavali ŭ składzie savieckaj armii.
Dziasiatki tysiač biełarusaŭ pad akupacyjaj dałučylisia da ruchu supracivu. U vialikich biełaruskich lasach utvarylisia aktyŭnyja partyzanskija złučeńni.
Saviety inśpiravali vyłazki, kab pravakavać niemcaŭ na akcyi pomsty, z metaj raspalvać antyniamieckija nastroi. Nacysty ž pad pretekstam baraćby z partyzanami razhortvali palityku vyniščeńnia spačatku žydoŭskaha, cyhanskaha, a paśla i słavianskaha nasielnictva. Jany nackoŭvali biełarusaŭ na palakaŭ, litoŭcaŭ — na biełarusaŭ i h.d., kab vyniščać adnych rukami druhich.
U 1941 hodzie mnohija sustrakali niemcaŭ — jakich pamiatali pa Pieršaj suśvietnaj — jak vyzvaleńnie ad źnienavidnych savietaŭ. Savietaŭ, jakija zaAchviary kamunistaŭ i ich svajaki niaredka išli na supracu z akupantami. Adnak rasiscki charaktar novaj ułady chutka staŭ jaŭny, choć pra płan «Ost» miascovamu nasielnictvu i nie było viadoma. Praćvierazieli i lidery antykamunistyčnaj častki nacyjanalnaha ruchu, jakija pajšli na kałabaracyju ź niemcami.1930-ja vyniščyli kala 200 000 žycharoŭ Biełarusi, i jašče kala 400 000 departavali ci adpravili ŭ kancłahiery.
Na žal, na 1941 hod najmacniejšyja nacyjanalnyja lidery byli ci zamardavany savietami — Čarviakoŭ, Taraškievič, ci siadzieli ŭ savieckich turmach — jak Anton Łuckievič. Papularnych asobaŭ, zdolnych zhurtavać nacyju dla zmahańnia za niezaležnaść, abapieršysia na dapamohu zachodnich demakratyj, u krainie nie zastavałasia.Tamu
Druhaja suśvietnaja dla Biełarusi pačałasia 1 vieraśnia 1939 hoda.
U vyniku vajny da Uschodniaj Biełarusi była dałučanaja Zachodniaja, i bolšaść etnična biełaruskich terytoryj apynułasia ŭ adnoj administracyjnaj adzincy pad savieckaj akupacyjaj. Racyjanalnaje adabreńnie ŭźjadnańnia azmročvałasia horyčču straty Vilni i Biełastoka —vydatnych kulturnych i ekanamičnych centraŭ. Ich Maskva spačatku dałučyła da Biełarusi, ale nieŭzabavie addała ŭ jakaści padarunkaŭ taksama akupavanym Litvie i Polščy.
Saviety sprytna mifałahizavali Druhuju suśvietnuju vajnu dla panavańnia nad paniavolenymi narodami Centralnaj Jeŭropy.
Tak, u vypadku Biełarusi saviety manipulavali histaryčnymi naratyvami, ličbami i faktami. Ličbu achviaraŭ, i biez taho vuścišnuju, pavialičvali za košt stvareńnia dvajnoj buchhałteryi strataŭ, dvajnoha ŭliku zahublenych savieckich vajennapałonnych.
Adnak hetyja
śpiekulacyi nie pavinny zasłaniać hałoŭnaha. Druhaja suśvietnaja vajna była vajnoj suprać absalutnaha zła.Dziakujučy pieramozie nad hitlercami, biełarusy zachavalisia jak nacyja. U vypadku pieramohi nacystaŭ nas fizična vyniščyli b. Bo ž «žyćciovuju prastoru» na ŭschod ad Niamieččyny niamieckija rasisty pryznačali dla svajoj kałanizacyi.
Paśla 9 maja 1945 hoda ŭ roznych rajonach Biełarusi, asabliva zachodniaj, praciahvałasia partyzanskaja vajna suprać savietaŭ, jakaja nabyła charaktar hramadzianskaj i zabrała žyćci jašče tysiač ludziej. Tym nie mienš, najstrašniejšaje zastavałasia ŭžo zzadu.
Biełaruś była siarod pieramožcaŭ, zasnavalnikaŭ Arhanizacyi Abjadnanych Nacyj.Žachi i navuka z toj vajny znajšli svajo adlustravańnie ŭ vieličnych tvorach piśmieńnikaŭ Bykava, Bryla, Adamoviča, mastaka Savickaha, kinarežysiora Klimava.
Nieprymańnie vajny jak srodku vyrašeńnia kanfliktaŭ, nieprymańnie nacyzmu stali fundamientalnymi ŭ śvietapohladzie biełarusaŭ.
(Artykuł upieršyniu apublikavany ŭ 2011-m)
Kamientary