Pa śladach śviatoha Franciška

Pa śladach śviatoha Franciška

Jacques Le Goff. Święty Franciszek z Asyżu. — Warszawa: Czytelnik, 2001.

Da śviatoha Franciška z Asyzy źviartalisia hipi j ekolahi, vierniki j ateisty, pradstaŭniki roznych relihijaŭ i kulturaŭ, rafinavanyja intelektuały i pilihrymy. Navat kamunisty źbiralisia ŭ Asyzy, kab čytać listy Brežnieva.

Kab zrazumieć, nakolki adroznymi mohuć być interpretacyi vobrazu Franciška, dastatkova supastavić try najbolš viadomyja filmy pra Biedniaka z Asyzy — “Francišak, Boski šarlatan” Raberta Raselini, “Brat-sonca, siastra-poŭnia” Franka Dzefireli i “Ja, Francišak” Lilijany Kavani. Aproč imia hałoŭnaha hieroja ich mała što łučyć: Francišak u Raselini (i ŭ Felini, jaki pisaŭ scenar) — uvasableńnie evanhielskaj prostaści; hieroj ahijahrafičnaj meladramy Dzefireli — ekzaltavany estet; u Kavani Francišak — intelektuał, jaki supastaŭlaje vonkavy śviet ź jahonaj isnaściu j pryznačeńniem.

Usie pierakazy dzielać jahonuju bijahrafiju na dva peryjady — da naviarnieńnia i paśla jaho. Francišak Bernardone naradziŭsia ŭ 1181 abo 1182 h. Baćka chacieŭ zrabić jaho kupcom, ale jon vyrvaŭsia z-pad jahonaje apieki i — mabyć, pad upłyvam maci-francužanki — vyrašyŭ stać rycaram.

Zrešty, jon ad pryrody mieŭ schilnaść da rycarskich zaniatkaŭ: byŭ nadzvyčaj ščodry, vietły, lohka paddavaŭsia dušeŭnym paryvańniam i vabnaści paezii. U siaredniaviečnaj Italii, dzie ŭściaž nabirali vojaŭ u kryžovyja pachody, a pierasvaranyja harady raz-poraz pačynali vajavać mižsobku, nahodaŭ dla niebiaśpiečnaj hulni ŭ rycara było vielmi šmat. 20-hadovy Francišak biare ŭdzieł u bitvie pamiž Asyzy j susiedniaj Perudžaj — i traplaje na hod u pałon.

Tam adbyvajecca pierałom u jahonych dumkach i ŭjaŭleńniach. Pačynajecca amal piacihadovy peryjad pieramienaŭ, jaki skončyŭsia chvarobaj Franciška i jahonym naviarnieńniem u pałymianuju vieru. Heta było adznačana efektnym performansam: jon prynarodna vyraksia baćki. Pad upłyvam Chrystovych słovaŭ jon adbudoŭvaje razburany kaścioł Śv.Damjana, całuje prakažonaha, nakryvaje źbiadniełaha rycara svajoj kašulaj.

Druhaja, karaciejšaja, ale i bolš nasyčanaja častka jahonaha žyćcia — naśledavańnie Isusu. Francišak słavić Hospada, nabyvaje vučniaŭ, jakich, jak i ŭ Chrysta, spačatku było tolki 12.

Upłyŭ Biedniaka byŭ nastolki vialiki, što miascovy biskup blizki da taho, kab abviaścić jaho jeratykom — u časy “biedniakoŭ ź Lijonu”, kataraŭ i albihojcaŭ, kryžovych pachodaŭ nia tolki ŭ Śviatuju Ziamlu, ale i ŭ Alpy atrymać takoje abvinavačańnie było niaciažka.

Hijerarchičnyja adroźnieńni — nie pieraškoda dla Franciška: jon idzie ŭ Rym, traplaje na pryjom da papy Inakiencija III, raskazvaje jamu svoj ulubiony ŭryvak z Evanhiella — i atrymlivaje błasłavieńnie.

Abaronieny papskim dazvołam, jon pilihrymstvuje, rassyłaje vučniaŭ-misijaneraŭ; kolkaść jahonych adnadumcaŭ raście ź nievierahodnaj chutkaściu. Siarod ich maładaja šlachcianka, jakaja ŭ 1212 h. uciakła z domu, kab žyć, jak vučyć Biadniak, i nieŭzabavie stvaryła orden Biednych Dziaŭčataŭ, jakija j pa siońnia nazyvajucca klarysami, u honar jaje.

Žyćcio Franciška jak śviatoha — adno doŭhaje padarožža. Jon žyvie ŭ samaj surovaj biednaści. Choča pryvodzić da Chrysta novych viernikaŭ, ale nia tak, jak kryžaki, chcivaść i žorstkaść jakich vyklikajuć u jaho abureńnie.

Vypraŭlajecca ŭ Maroka, dzie prahnie tolki słovam zrabić sułtana chryścijaninam. Jon nadzvyčaj jaskravaja asoba, hatovaja da achviaraŭ, nie abciažaranaja zvyčajami. Kali jon adčuvaje cialesnyja spakusy, dyk raspranajecca j dureje; kali jaho pytajuć, ci treba paścić u dzień Božaha Naradžeńnia, kaža, što ŭ dzień takoj vialikaj radaści treba nacirać tłuščam navat ścieny, kab sabaki mahli ich lizać...

Jon padoŭhu pościcca i molicca. U 1224 h. u jaho źjaŭlajucca kryvavyja styhmaty — ślady ŭkryžavańnia na rukach, nahach i baku. Usie ŭsprymajuć heta za biessumnieŭny znak taho, što sam Chrystos pryznaŭ jaho. U chutkim časie Francišak słabnie zdaroŭjem, amal tracić zrok. Chvory j niamohły, jon piša “Soniečnuju pieśniu” (nazyvanuju taksama “Pachvałoj istotaŭ”) — radasny tvor, jaki prostymi srodkami pakazvaje Boskuju harmoniju pryrody j kožnaha stvareńnia. Uvadnačas “Pieśnia” — heta pieršy vierš, napisany pa-italjansku, a sam Francišak — pieršy italjanski paet. Dla Dante jahony vierš byŭ dobraj abaronaj.

Francišak pamior u kastryčniku 1226 h. va ŭlubionym Parćjunkuli pad Asyza, słuchajučy pra Chrystovy pakuty z Evanhiella ad Jana, ležačy na vałasianicy, pasypanaj popiełam. Praź niapoŭnyja dva hady paśla śmierci Franciška papa Ryhor ICH abviaściŭ jaho śviatym.

Nabližeńnie da praŭdy pra Franciška patrabuje adkazu na niekalki pytańniaŭ. Jakim byŭ śviet pry jaho naradžeńni, a jakim — pry jahonaj śmierci? Čamu za nieprykmietnym čałaviečkam ludzi išli hurmoju? Jakoj movaj jon pramaŭlaŭ, kab parazumiecca ź imi? Ci havaryŭ jon jak nieadukavany praściak, tolki intuicyjna albo pa natchnieńni? Ci, moža, śviedama karystaŭsia asnovami rytoryki, dyj nia tolki ŭ zapale, ale i znarok cytavaŭ słovy Chrysta? Na hetyja pytańni sprabuje adkazać Žak Lo Hof u svajoj knizie “Francišak z Asyzy”.

Jana składajecca z čatyroch tekstaŭ, napisanych u rozny čas i z roznych nahodaŭ. Pieršy raspaviadaje pra palityčnuju j hramadzkuju rečaisnaść, u jakoj daviałosia dziejničać Francišku, druhi — pra franciškanskija sacyjalnyja katehoryi i madeli kultury, treci — pra toje, jak zasnavalnik franciškancaŭ paŭpłyvaŭ na inšyja manaskija ordeny CHIII st. Apošni — heta apovied pra žyćcio śviatoha Franciška. Na vyvučeńnie piśmovych krynicaŭ pa temie aŭtar patraciŭ 50 hadoŭ.

Knihi Lo Hofa vyznačajucca dastupnym vykładańniem materyjału i časta detektyŭna zakručanym siužetam. Dyj sama nieadnaznačnaja asoba śviatoha pravakuje na nietradycyjnyja traktoŭki.

Lo Hof, začaravany Biedniakom, nia maje sumnievu, što franciškanstva moža prynieści nam šmat karyści. “Adkrycca śvietu j uvadnačas supraciŭlacca jamu, — piša historyk, padvodziačy vysnovy, — voś madel, prahrama na ŭčora, siońnia, a peŭna — što i na zaŭtra”.

Kamentujučy hetuju knihu, filozaf i kulturolah Uładzimier Konan dadaŭ, što idei Franciška (spačuvańnie ŭsiamu žyvomu, razvažlivaść, adsutnaść imknieńnia da bahaćcia), pryniesienyja franciškancami ŭ Biełaruś, paŭpłyvali na biełaruski mentalitet. Niezdarma j vobraz biednaha Łazara, da jakoha tak časta źviartaŭsia śviaty, vielmi papularny ŭ biełaruskim falklory: etnohrafy zapisali pad 30 duchoŭnych pieśniaŭ pra jaho (adzin z varyjantaŭ zapisany na Niaśvižčynie jašče Sieviarynam Malevičam — vierahodna, baćkam Kazimiera).

Na vialiki žal, pa-biełarusku takoje vydańnie zmoža pabačyć śviet nia chutka. Jak zaznačyŭ historyk i vydaviec Hienadź Sahanovič, Biełarusi brakuje historykaŭ, jakim stavała b viedaŭ dla padboru j adpaviednaha pierakładu zamiežnych navukovych tekstaŭ. Daviadziecca pakul što čytać pa-polsku. Albo vučyć movu aryhinału.

Arkadź Šanski