U artykule Alesia Arkuša «Ryzykoŭnaja baraćba namenklatury» (NN, №7 za 18 lutaha) aktualizujecca pytańnie: ci isnavaŭ «Sajuz vyzvaleńnia Biełarusi» ŭ realnaści? Ci mahli być jaho liderami Balicki j Adamovič? I ci mahli nacyjanał-demakraty ŭziać uładu ŭ svaje ruki na miažy 1920-ch i 1930-ch? Z Alesiem Arkušam palemizuje Anatol Sidarevič.
Ihnatoŭski, Čarviakoŭ, Łuckievič. Mienavita hety tryjumvirat adyhryvaŭ klučavuju rolu ŭ biełaruskim dziaržaŭnym i hramadzkim žyćci ŭ 1920-ch, piša jon.
Ihnatoŭski, Čarviakoŭ, Łuckievič. Nazaviom ich tryjumviratam. Mienavita jany adyhryvali klučavuju rolu ŭ biełaruskim dziaržaŭnym i hramadzkim žyćci ŭ 1920-ch.
Davajcie pryhadajem. Chto ŭvachodziŭ — pobač ź dziejačami BNR — u skład Časovaha biełaruskaha nacyjanalnaha kamitetu (1919—1920)? Chto, vyjaviŭšy vydatnaje palityčnaje čućcio, na bazie levaeseraŭskaje «Maładoje Biełarusi» stvaryŭ Biełaruskuju kamunistyčnuju arhanizacyju, pastaviŭšy KP(b) Litvy i Biełarusi pierad faktam isnavańnia ŭ Biełarusi druhoje kampartyi, u jakoj pracujuć Ściapan Bułat, Vasil Kamluk (voś dzie pratatyp dla pryhodnicka-histaryčnaha ramanu!), Michał Maroz, Jazep Karanieŭski, Alaksandar i Vasil Stašeŭskija, Michaś Čarot dy inšyja, nie vyklučajučy Michała Huryna-Marazoŭskaha? (Jaki ŭniosak u spravu biełaruskaje dziaržaŭnaści, navuki i kultury zrabili jany, ciapier možna daviedacca z encyklapedyčnych bijahram). Chto vypatrabavaŭ u BSSR Balickaha? Chto daŭ pracu ŭ narkamaśviety BSSR šefu kancylaryi Najvyšejšaje rady BNR Niekraševiču? Chto pastaviŭ vykładčykam u BDU i Biełpedtechnikumie staršyniu Rady BNR Losika? Pa čyjoj knizie dzieci i moładź vyvučali historyju Biełarusi ŭ 1920-ch, a darosłyja — i na pačatku 1990-ch?
Biełaruskija narodnyja kamisary
Alaksandra Čarviakova pa pravu možna ličyć adradžalnikam BSSR u lipieni 1920 h. Znoŭ-taki, jamu chapiła palityčnaha čućcia i dyplamatyčnaha ŭmielstva, kab damahčysia dla Biełarusi maksymalna mahčymaha. Jon — adziny ź siabroŭ pieršaha ŭradu BSSR, jaki zdoleŭ nia tolki zastacca ŭ kiraŭnictvie respubliki, ale i padniacca na samuju vysokuju prystupku jaje dziaržaŭnaje hierarchii: u 1920—1924 h. jon adnačasova ŭznačalvaŭ CVK i SNK BSSR i byŭ u 1920—1922 h. narkamam zamiežnych spraŭ (respublika była pryznanaja Niamieččynaj).
Čarviakoŭ ad listapada 1920 h., kali adnaviłasia KP(b)B, i da śmierci byŭ nieadmiennym siabram jaje Centralnaha biuro, a potym Biuro CK. Z kastryčnika 1921 h. da jaho dałučyŭsia Ihnatoŭski (pierapynki byli z sakavika 1922 da sakavika 1923 h., a taksama ź lutaha da listapada 1924 h.). Darečy, Ihnatoŭski byŭ adzinym siabram kiraŭnictva KP(b)B u 1920-ch, jaki mieŭ vyšejšuju adukacyju. Ź pieršych sakrataroŭ tolki Alaksandar Krynicki i Jan Hamarnik skončyli himnazii i trochi pavučylisia va universytetach, ale ŭ ich nie było, jak u Čarviakova, niaskončanaje vyšejšaje adukacyi. (Kołasaŭ adnaviaskoviec i adnakašnik Alaksandar Siankievič, jaki atrymaŭ dyplom u ZŠA, byŭ karotki čas kandydatam u siabry Biuro CK.)
Nia vyklučana, što Čarviakoŭ i Ihnatoŭski byli znajomyja jašče ŭ Vilni. Ciapier jany ŭdvuch pracavali ŭ kiraŭnictvie BSSR.
Niekansalidavanaja elita
Viadoma, u kiraŭnictva KP(b)B uvachodzili j inšyja dziejačy. Jazepu Adamoviču, staršyniu SNK, nie chapiła dyplamatyčnaści. Jahony kanflikt z Krynickim pryvioŭ da adstaŭki abodvuch sprečnikaŭ. Ale z 1924 h., kali ŭ skład BSSR była viernutaja častka jaje viciebskich i mahiloŭskich ziemlaŭ, u bujnoha dziejača vyras były staršynia Horackaha paviatovaha savietu Mikałaj Haładzied — spačatku druhi sakratar CK, a potym staršynia SNK.
Papularnym stała imia byłoha staršyni Aršanskaha paviatovaha savietu Źmitra Pryščepava (pamiataju, ź jakim pijetetam vymaŭlali heta proźvišča dziadźki z padsłuckich viosak u 1960-ch hadach). Prymietnuju rolu z 1925 h. adyhryvaŭ u žyćci respubliki narkam Ivan (Janka) Vasilevič, jaki zaniaŭ kabiniet Haładzieda ŭ CK KP(b)B. Jon, jak i Čarviakoŭ, byŭ namieśnikam narkama ŭ čas Litbiełu, potym dasłužyŭsia da pasady kiraŭnika padatkovaha ŭpraŭleńnia narkamatu finansaŭ SSSR. I voś z hetaje pasady traplaje ŭ 1925 h. u BSSR. Chto stajaŭ za hetym pieravodam? Farmalna — kiraŭnictva CK VKP(b). Ale chto padaŭ ideju? Ci nie Čarviakoŭ?
Važna zaciemić nastupny fakt: biełaruskaja ŭładnaja hierarchija znachodziłasia ŭ stadyi stanaŭleńnia. Jana papaŭniałasia paśla pieršaha (1924) i druhoha (1926) uzbujnieńnia BSSR. Da pačatku pahromu (1930) jana nie paśpieła «ŭstajacca» i kansalidavacca. Adsiul i vidavočnyja «prajavy ŭnutranaj baraćby», i niemahčymaść zmovy.
I da ŭzbujnieńniaŭ BSSR, i paśla ich farmalnymi i niefarmalnymi liderami ŭładnaj elity zastavalisia Čarviakoŭ dy Ihnatoŭski. Nazvanyja A.Arkušam narkam A.Balicki dy namieśnik narkama A.Adamovič nie adyhryvali klučavoj roli. Narkam Balicki farmalna źjaŭlaŭsia kurataram Inbiełkultu (Akademii), ale prezydent hetaj ustanovy U.Ihnatoŭski byŭ jahonym šefam pa partyjnaj i pa dziaržaŭnaj (siabar Prezydyjumu CVK) linii. (Nikoli prezydent Akademii nie stajaŭ tak vysoka ŭ BSSR, jak u 1920-ch.) Nu a A.Adamovič i pa administracyjnaj, i pa partyjnaj linijach byŭ padnačaleny siabru CVK BSSR, narkamu i kandydatu ŭ siabry Biuro CK KP(b)B Pryščepavu.
Ich idealohija
Kožny, chto vyvučaje i vykładaje historyju BSSR, nia moža nie adznačyć: Čarviakoŭ dy Ihnatoŭski byli tymi dziejačami, jakija turbavali Maskvu pytańniem pra ŭschodniebiełaruskija ziemli.
Aprača «źbirańnia» biełaruskich ziemlaŭ, jany pravodzili palityku «źbirańnia» biełaruskich kadraŭ. Ci niama ichniaje zasłuhi i ŭ tym, što ŭ 1923 h. była abvieščana amnistyja «dla ŭčaśnikaŭ biełaruskich procisavieckich vajskovych farmavańniaŭ 1918, 1919 i 1920 hadoŭ», «dla biełaruskich procisavieckich palityčnych dziejačaŭ, siabraŭ nacyjanalnych biełaruskich uradaŭ, Vialikaje biełaruskaje rady, Najvyšejšaje rady, Uradu Biełaruskaje Narodnaje Respubliki, Biełaruskaje vajskovaje kamisii», «dla byŭšych siabraŭ biełaruskaje partyi eseraŭ, zajaviŭšych, što zhadžajucca z savieckaju ŭładaju», «dla ŭsich biełaruskich sialan, jakija naležali da procisavieckich vystupleńniaŭ» (artykuł Łuckieviča «Savieckaja amnistyja»)?
My možam kazać pra leninskuju nacyjanalnuju palityku, pra kancepcyju SSSR jak sajuzu raŭnapraŭnych respublik, ale nie zabyvajma, što stalinskamu planu aŭtanamizacyi supraćstajała i kiraŭnictva KP(b)B, i ci nia ŭ pieršuju čarhu siabry Centralnaha biuro Čarviakoŭ dy Alaksandar Chackievič, jakoha možna było b nazvać pravaju rukoju staršyni CVK BSSR. (U tym, što CB KP(b)B vystupiła suproć stalinskaj kancepcyi, ničoha dziŭnaha: pa-pieršaje, dziejničaŭ aŭtarytet Lenina, pa-druhoje, staŭšy «suverenami», trapiŭšy ŭ kiraŭnictva BSSR ci Ŭkrainskaje SSR, «internacyjanalisty», jak praviła, uvachodzili ŭ miascovyja intaresy i navat stanavilisia ich abaroncami. Tak było, naprykład, z Alaksandram Miaśnikovym, jaki admoŭna pastaviŭsia i da taho, što Rasieja adarvała ad BSSR jaje viciebskija, smalenskija i mahiloŭskija ziemli, i da idei SSR Litvy i Biełarusi.)
Palityka «karanizacyi» i «biełarusizacyi» taksama była składovaju častkaju idealohii biełnarkamaŭ. My možam kazać pra vialikuju rolu ŭ praviadzieńni biełarusizacyi Ihnatoŭskaha i Balickaha, ale nie zabyvajma, znoŭ ža, pra Chackieviča. Pik «biełarusizacyi» historyki źviazvajuć i ź jaho imiem.
Narešcie, sacyjalna-ekanamičnaja palityka biełnarkamaŭ zvodziłasia da biezumoŭnaj padtrymki novaje ekanamičnaje palityki Lenina—Bucharyna. Kali stalinisty ŭ 1929 h. vinavacili Bucharyna za lozunh «Obohaŝajtieś!», dyk Čarviakova ŭ tym ža hodzie vinavacili za pramovu na VII źjeździe Savietaŭ BSSR u traŭni 1925 h. Staršynia CVK skazaŭ tady: «Bahaciej, sielanin, zdabyvaj bolš bahaćcia, i čym bolš ty budzieš bahaty, tym bolš bahata budzie naša Savieckaja raboča-sialanskaja dziaržava».
Poŭny varyjant artykułu čytajcie ŭ papiarovaj i pdf-versii hazety "Naša Niva"
Kamientary