«Łukašenka zładziŭ dziaržaŭny pieravarot i praktykavaŭ palityčnyja zabojstvy». Za što bijahrafiju Niamcova mahli pryznać «ekstremisckaj»
Kniha rasijskaha žurnalista Michaiła Fišmana pra Barysa Niamcova, jakaja svabodna pradajecca ŭ Rasii, u Biełarusi trapiła ŭ śpis «ekstremisckich materyjałaŭ». Nievialiki raskaz pra Łukašenku tam dakładna nie kamplimientarny.
Knihu «Pierajemnik. Historyja Barysa Niamcova i krainy, u jakoj jon nie staŭ prezidentam» napisaŭ rasijski žurnalist, viadoŭca «Doždia» Michaił Fišman.
Sam jon charaktaryzuje knihu jak palityčnuju bijahrafiju ŭ šyrokim kantekście — raskaz pra historyju sučasnaj Rasii praz pryzmu asabistaj historyi adnaho z tych, chto hetuju historyju dapamahaŭ pisać. Vyjšła hetaja bijahrafija ŭ 2022 hodzie — praź siem hadoŭ paśla zabojstva Niamcova ŭ samym centry Maskvy.
U tym ža 2022-m Fišman byŭ pryznany ŭ Rasii zamiežnym ahientam, ale knihu ŭsio jašče možna kupić na rasijskich markietpłejsach, jość jaje staronka i na sajcie vydaviectva. Ale što ŭ hetaj knizie mahło pakryŭdzić biełaruskich siłavikoŭ? Akramia, viadoma, samoha apryjory admoŭnaha staŭleńnia da postaci Niamcova — adnaho ź lidaraŭ rasijskaj demakratyčnaj apazicyi Pucinu i paśladoŭnaha krytyka Łukašenki.
Całkam mahčyma, usia sprava ŭ adnym z raździełaŭ, pryśviečanym padziejam 2002 hoda. Fišman raskazvaje pra skandalnaje zatrymańnie Niamcova ŭ Minsku i prymusovaje vydvareńnie tady deputata Dziarždumy ź Biełarusi. Ale dla pačatku zahłyblaje rasijskaha čytača ŭ dobra znajomy biełarusam kantekst u parahrafie pad nazvaj «Apošni dyktatar Jeŭropy». I «kramoły» — z punktu hledžańnia biełaruskich siłavikoŭ — tut dastatkova.
«Uletku 1994 hoda Łukašenka zdoleŭ ažyćciavić toje, čaho ŭ Rasii nie ŭdałosia damahčysia ni Chasbułatavu ŭ 1993-m, ni Ziuhanavu ŭ 1996-m: pad łozunhami zhortvańnia reformaŭ i restaŭracyi sacyjalizmu, a taksama ŭźjadnańnia z Rasijaj jon upeŭniena pieramoh na vybarach i pierachapiŭ uładu. U krainie adrazu pačalisia represii, była ŭviedziena cenzura, a ŭžo praz hod Łukašenka zładziŭ dziaržaŭny pieravarot, praz refierendum prysvoiŭšy sabie prava raspuskać parłamient i abnuliŭšy svoj prezidencki termin», — raskazvaje Fišman.
Tam ža jon cytuje praročyja słovy Vasila Bykava:
«Užo vidać, što ŭ Biełarusi nie budzie parłamienta, nie budzie vybaraŭ, źniknuć reštki svabodnaj presy. Krainaj budzie kiravać prezidenckaja chunta».
Aŭtar adznačaje, što ŭsio tak i adbyłosia:
«Łukašenka razahnaŭ parłamient i ŭznaviŭ u krainie palicejskuju dziaržavu, dzie tajemnaja palicyja — u Biełarusi jana tak i nazyvałasia: KDB, jak u savieckim minułym, — pieraśledvała apazicyjanieraŭ i dysidentaŭ. Pieraśledvała — heta miakka skazana: režym Łukašenki praktykavaŭ palityčnyja zabojstvy».
Fišman koratka ŭspaminaje pra źniknieńni Juryja Zacharanki, Viktara Hančara, Anatola Krasoŭskaha i Dźmitryja Zavadskaha. A zatym raskazvaje papularny siužet pra toje, jak Łukašenka «chacieŭ atrymać šapku Manamacha», uznačaliŭšy Sajuznuju dziaržavu, i jak jamu ŭ hetym pieraškodziŭ Pucin, jaki pryjšoŭ da ŭłady.
Niamcoŭ ličyŭsia adnym z mahčymych pierajemnikaŭ Jelcyna, adnak pieršy rasijski prezident vyrašyŭ zrabić staŭku na maładoha i nie mocna viadomaha siłavika. Spačatku Niamcoŭ Pucina padtrymaŭ. Ale adnačasova rasijskija libierały aktyŭna krytykavali Łukašenku i naładžvali suviazi ź biełaruskaj apazicyjaj.
U 2002 hodzie Niamcoŭ razam z kaleham pa partyi SPS i vice-śpikieram Dziarždumy Irynaj Chakamadaj, a taksama palitołaham Siarhiejem Markavym prylacieli ŭ Minsk na kanfierencyju, jakuju arhanizavała Abjadnanaja hramadzianskaja partyja. Ale jak tolki samalot z Rasii pryziamliŭsia, da trapa padjechaŭ aŭtazak. Ź jaho vyjšli siłaviki i zatrymali Niamcova.
Chakamada admoviłasia jechać na kanfierencyju biez svajho kalehi i taksama sieła ŭ milicejski UAZik, tudy ž adpravili Markava. Ich traich doŭha katali pa Minsku, potym pavieźli kudyści za horad. U vyniku aŭtazak pryjechaŭ u aeraport, dzie biełaruskija siłaviki zładzili pravakacyju:
«Raptam u zale źjavilisia ludzi ź niejkaj skuranoj papkaj u rukach i spytali ŭ Niamcova, ci nie zabyŭsia jon jaje ŭ mašynie. Niamcoŭ skazaŭ nie. Źviarnulisia z tym ža pytańniem da Chakamady. Jana taksama skazała nie. Usio heta zdymałasia na videa. «A paśla hetaha kažuć: davajcie ŭsio ž taki pahladzim jaje źmieściva, — raskazvaje Chakamada. — Kamiera padjazdžaje da stała, pačynaje zdymać. Adkryvajecca papka, u joj pački dalaraŭ i materyjały, i bujnymi litarami napisana SPS. I tut ja ŭsio zrazumieła. Ja ŭpieršyniu ŭbačyła toje, što raniej čytała ŭ Sałžanicyna. Ciapier ubačyła, jak heta robicca ŭ žyćci».
Niamcoŭ paciahnuŭsia da papki — pravieryć, što ŭ joj, — ale Chakamada svoječasova jaho spyniła, kab nie pakinuć na papcy adbitkaŭ. Heta brudnaja pravakacyja, aburałasia jana, jany ź Niamcovym patrabujuć advakata. Praź dziesiać chvilin ich pasadzili na rejs, vylet jakoha śpiecyjalna zatrymlivali z ranicy, i vydvaryli ŭ Maskvu».
Biełaruskaje MZS zajaviła, što Niamcova vydvaryli praz «nieadnarazovyja hrubyja fakty ŭmiašańnia va ŭnutranyja spravy Biełarusi, nakiravanyja na padryŭ dziaržaŭnaha ładu». Jaho abvinavacili ŭ tym, što jon vioz hrošy dla AHP.
Zatrymańnie vice-śpikiera i deputata Dziarždumy vyklikała tady surjozny rezanans. Rasijskaje MZS paabiacała adekvatnuju reakcyju, a navina była hałoŭnaj na ŭsich rasijskich telekanałach.
Užo ŭ epiłohu aŭtar miarkuje, što Niamcova, budź jon žyvy, natchnili b mirnyja pratesty ŭ Biełarusi ŭ 2020 hodzie.
«Niamcoŭ byŭ by vielmi natchniony padziejami ŭ Biełarusi, dzie tym ža letam 2020 hoda sotni tysiač ludziej pa ŭsioj krainie vyjšli pratestavać suprać svajho niaźmiennaha dyktatara. Niamcoŭ vieryŭ, što šlach da svabody — heta nie łabirynt i nie bieh pa kruzie, u jaho jość finišnaja pramaja.
U biełaruskich padziejach Niamcoŭ by ŭbačyŭ paćviardžeńnie svaim prahnozam: situacyja źmianiłasia, i voś užo skałanajucca nieparušnyja, zdavałasia b, aŭtarytarnyja režymy, jakija pryjšli na źmienu savieckaj uładzie, jość miežy znosu ŭ despatyi, narody nie hatovyja viečna tryvać tyranaŭ».
U sučasnaj Biełarusi dla pryznańnia čaho-niebudź «ekstremisckim» šmat nie treba: chapiła b i hetych spačuvalnych da pratestaŭ-2020 abzacaŭ, navat biez apoviedu pra dziaržaŭny pieravarot Łukašenki, jahonyja «eskadrony śmierci» i palicejskuju dziaržavu.
Na mahilnym pomniku Makieja vybili častku šyfru kalinoŭcaŭ FOTA19
Kamientary