Aleś Razanaŭ: Łukašenkaŭskaja palityka — nie narmalnaja

Najbolšyja našy prezydenty — heta tyja, jakija byli kaliści: Janka Kupała, Maksim Bahdanovič, Jakub Kołas. Voś jany i jość našy najlepšyja prezydenty, jakija ciapier znachodziacca ŭ «emihracyi». Ale jany viartajucca i buduć viartacca. I kaliś viernucca nazusim. A łukašenkaŭskaja palityka... heta jaŭnaje parušeńnie pryncypaŭ narmalnaha žyćcia.

— Niekalki apošnich hadoŭ Vy žyli za miažoj. Čamu Vy emihravali ź Biełarusi?

— Toje, što apošnija čatyry hady ja pastajanna žyŭ u Niamieččynie i Aŭstryi, nie było emihracyjaj. Ja nia byŭ uciekačom i nie prasiŭ prytułku, bo znachodziŭsia ŭ Zachodniaj Eŭropie na tvorčyja zaprašeńni.

— U Miensku ŭvieś čas havaryłasia i pisałasia, što Vy padalisia ŭ emihracyju.

— U naš čas usio, što biełaruskaje, mnohija chočuć zavastryć dy idealahizavać. Ja ž chaču zastavacca tvorcam, i ja byŭ tvorcam u Hanovery i ŭ Bonie, jak stypendyjat hetych haradoŭ, a paśla — u aŭstryjskim Hracy. Za hety čas vyjšli try knihi vieršaŭ, praź miesiac vyjdzie jašče adna, piataja ŭžo na niamieckaj movie. Bolš taho — ja ŭvajšoŭ na pole niamieckamoŭnaj paezii i pačaŭ pisać pa-niamiecku. Chacia nie zusim dakładna pa-niamiecku. Ja pačaŭ malavać niamieckimi słovami. Dziela hetaha prydumaŭ novy žanr, jaki nazvaŭ «worddychte». Heta novaje słova navat dla niamieckaj movy i litaratury.

— Jak uspryniali Vašy sproby niamieckija tvorcy?

— Jany zhodna skazali, što takoha ŭ ich jašče nie było. Choć ja ni ŭ jakim razie nie spaborničaju ź niamieckimi paetami. Heta było b biessensoŭna. Jany svaju movu viedajuć daskanała, jak my svaju, u niuansach. Tamu ja prapanavaŭ svaju hulniu. A ź Biełarusi ja pryjechaŭ nie adzin, bo ŭziaŭ z saboju kavałak biełaruskaha pola. Jaho pryziamliŭ u Niamieččynie i na im pačaŭ vyroščvać novyja rečy, jakija stali novyja i dla niamieckaj paezii.

— Značyć, Vaš vyjezd za miažu byŭ taksama pramocyjaj biełaruskaj paezii ŭ Eŭropie?

— Biezumoŭna. Asabliva dźvie knižki, jakija vyjšli ŭ Hanovery. Jany na dźviuch movach — biełaruskaj i niamieckaj. Dziakujučy hetamu biełaruskaja mova žyŭcom uvajšła ŭ kantekst niamieckamoŭnaj paezii. Ja heta zrabiŭ, kab padniać status našaj movy, litaratury i paezii. Litaraturny centar, jaki daŭniej byŭ u Rasiei, ciapier pieramiaściŭsia ŭ Zachodniuju Eŭropu. Takuju rolu, prynamsi, biare na siabie Niamieččyna. Raniej tam sustrakalisia eŭrapiejskija litaratury, a ciapier usio bolš sustrakajucca i postsavieckija. Maje «worddychte» prymusili niamieckich tvorcaŭ zadumacca, jak heta moža być, što niejki biełaruski paet prychodzić u ichniaje pole, ubłytvajecca ŭ ichnija praviły hulni, parušaje ich, robić niešta, čaho sami jany nie zmahli zrabić.

— U padobnaj sytuacyi doŭhija hady byli, zdajecca, i biełaruskija litaratary ŭ Polščy, Sakrat Janovič. Palaki doŭhi čas nie mahli zrazumieć, što niechta niepalak moža litaraturna pisać pa-polsku.

— Pałova francuskaj litaratury stvorana niefrancuzami. Tamu ničoha dziŭnaha, što i niamieckuju litaraturu mohuć uzbahačać nia tolki niemcy. U vas u Polščy biełarusy ŭvachodziać u heta prosta naturalna.

Miensk źmianiŭsia ŭ lepšy bok

— Jak heta stałasia, što Vy niadaŭna viarnulisia ŭ Biełaruś?

— Ja viarnuŭsia b raniej, ale vyjšła, što, kali kančaŭsia termin stypendyi ŭ adnym tvorčym domie, zaprašaŭ inšy. Paśla «Viła Ladbertu» kala Miunchenu mianie zaprasiŭ dom tvorčaści pad Berlinam. U Miensku byvaŭ tolki karotkimi najezdami, a ŭ mianie ž siamja — žonka, dzieci…

— Jak Vaša viartańnie było ŭspryniata aficyjna — chtości heta zaŭvažyŭ?

— Najpierš adreahavała litaraturnaje asiarodździe. U Miensku ja doŭha nie drukavaŭsia, ciapier treba kampensavać tvorčuju adsutnaść u Biełarusi. Ja ŭžo pačaŭ pakazvacca trochi ŭ peryjodycy i rychtuju ŭ druk novy tom vieršaŭ. Supracoŭničaju z vydaviectvami i redakcyjami, jakija bolš-mienš nie zaležać ad afi-cyjnaha aparatu.

— Što ŭ Miensku pamianiałasia za toj čas, jak Vy byli ŭ Niamieččynie i Aŭstryi?

— Vidavočna, Miensk źmianiŭsia ŭ lepšy bok. Staŭ bolš uparadkavany. Ciapier ja nie adroźnivaju jaho ad eŭrapiejskich haradoŭ. Miensk navat u niečym bolš daskanały ad niamieckich haradoŭ. U nas bolšaja čyścinia i paradak. Stalica aktyŭna razbudoŭvajecca. Ludzi, kali ich paraŭnać z rekami i ručajami, raniej nia mieli vyraznaha kirunku, kudy płyści. Spłyvalisia na płoščy, na mitynhi, kab demanstracyi dali im kirunak, kudy ŭsim ciačy dalej. Na žal, ničoha takoha nie nakreślili. Ale ciapier hetyja «rečki i ručainy» ciakuć svaimi pryvatnymi šlachami. Kudy i jak ciakuć — inšaja havorka. Žyćcio ludziej stała taksama bolš uparadkavanaje, spakojnaje.

Našy najbolšyja prezydenty

— Čujučy heta, chtości moža skazać, što Vy chvalicie łukašenkaŭskija ŭłady.

— Chaču być abjektyŭny. Jość za što pachvalić. Za toje, što dla prostaha čałavieka. Nie dla mianie, jaki ŭ inšych sferach lotaje i maje inšyja krytery dy patrabavańni. Adnak dla zvyčajnaha čałavieka rečaisnaść stała bolš uparadkavanaja.

— A dla kultury i biełaruskaści?

— Na žal, tut niama za što chvalić. Najbolšy minus režymu, jaki pieravažvaje ŭsio stanoŭčaje, — heta status Biełarusi. Što režym pryniziŭ Biełaruś u paraŭnańni ź inšymi krainami rehijonu, heta ŭsiudy vidać. Kali ŭ Vienie mnie ŭručali litaraturnuju premiju, sabralisia pasły ŭsich krain, adkul byli laŭreaty. A ź biełaruskaha pasolstva prybyŭ tolki niejki marhinalny čynoŭnik. Inšyja ździŭlalisia, nie razumieli, čamu. Byli taksama nadta ździŭleny, čamu ŭsie pasły havorać na svaich movach, a biełaruski čynoŭnik — nie. Heta nia robić honaru łukašenkaŭskaj palitycy ŭ dačynieńni da moŭnaha pytańnia, jakoje samaje vidavočnaje i samaje balučaje. Na im trymajecca ŭsio, lipić. Ja ŭžo daŭno skazaŭ i ciapier paŭtaraju, što najbolšyja našy prezydenty — heta tyja, jakija byli kaliści: Janka Kupała, Maksim Bahdanovič, Jakub Kołas. Voś jany i jość našy najlepšyja prezydenty, jakija ciapier znachodziacca ŭ «emihracyi». Ale jany viartajucca i buduć viartacca. I kaliś viernucca nazusim.

Łukašenkaŭskaja palityka — jaŭnaje parušeńnie pryncypaŭ narmalnaha žyćcia. Usimi heta adčuvajecca, ale nie chapaje ni mocy, ni advahi, kab hetuju niazhodu kansalidavać u patencyjał, siłu, jakaja adviarnuła b isnujučy stan rečaŭ.

— Ale tyja, što chočuć toje zrabić, vidavočna, nia viedajuć jak.

— Tak. Jany zvyčajna pa inercyi iduć u niejkija arhanizacyi, jakija, adnak, zamiest taho kab ździajśniać samaje hałoŭnaje, pačali prosta prystasoŭvacca da akaličnaściaŭ.

Biełaruskaje słova pavinna hučać usiudy

— Ci jość u paŭsiudna rasiejskamoŭnaj siońniašniaj biełaruskaj krainie chacia b adzin litaratar, jaki pa-rasiejsku dobra piša?

— Viedaju mnohich litarataraŭ, jakija dziesiacihodździami pisali pa-rasiejsku. Niekatoryja nanava pačynajuć tak pisać. Ale jaki z hetaha nabytak, ciažka mnie skazać. A tyja, što pišuć pa-biełarusku, taksama zanadta padzialilisia na niejkija vyspački, kładki, kavałački. Jość piśmieńniki, jakija drukujucca ŭ «Połymi». Inšyja navat nie chacieli b tam drukavacca, tamu što heta nibyta pad dacham režymnaha chołdynhu. Ale dzie im drukavacca? Ja liču, što biełaruskaje słova pavinna hučać usiudy tam, dzie jano moža. Adzinaje — kab biez cenzury. Kali jość takaja mahčymaść, nie hladzicie, što heta levyja tam ci pravyja, bieł-čyrvona-biełyja ci zialona-čyrvonyja. Drukujciesia. Biełaruskaja litaratura bolš staražytnaja i važkaja, čym hetyja raspadzieły, jakija ŭ niečym umoŭnyja.

— Nad čym ciapier pracujecie?

— Spadziajusia, što da kanca hodu vyjduć dźvie maje knižki, u jakija ŭvajšli nieapublikavanyja tvory papiarednich hadoŭ.

— Vyjduć u chołdynhu?

— Nie, u niezaležnym vydaviectvie. Za čas niamiecka-aŭstryjskaj vandroŭki šmat naźbirałasia ŭ mianie natatak, jakija taksama chaču źvieści ŭ asobny litaraturny tvor.

— Ci bačycie Vy šmatabiacalnych maładych biełaruskich litarataraŭ?

— Ja baču mnoha maładych, jakija pišuć. Važna, što mnohija pišuć pa-biełarusku. Niahledziačy na presinh rasiejskaj movy, jakaja zapoŭniła ŭsie ščyliny i hučyć z usich čynoŭnickich vusnaŭ. Vieru, što jany — taja siła, jakaja zdolnaja supraćstajać hetaj płyni.

— U siońniašniaj Biełarusi isnuje paradoks. Narod havoryć na adnoj movie, litaratura stvarajecca na druhoj. Takoha bolš u śviecie niama.

— Akazvajecca, Biełaruś bahataja na niezvyčajnaści (śmiajecca).

Hutaryŭ Jurka Chmialeŭski

∎

ALEŚ RAZANAŬ (nar. 1947) — paet, pierakładčyk. Naradziŭsia ŭ vioscy Sialec (Biarozaŭski r-n Bieraściejskaj vobł.). U 1966—1968 vučyŭsia ŭ BDU, adkul byŭ vyklučany za patrabavańnie biełarusizacyi ŭniversytetu. Skončyŭ Bieraściejski pedynstytut (1970). Pieršy zbornik paeta musiŭ nazyvacca «Adračeńnie», ale byŭ pierajmienavany krytykami na «Adradžeńnie». Pracavaŭ u «LiMie», «Rodnaj pryrodzie», vydaviectvie «Mastackaja litaratura», u 1994—1999 — časopisie «Krynica». Uvioŭ u biełaruskuju litaraturu žanry versetaŭ, vieršakazaŭ, punkciraŭ, kvantemaŭ. Apošnija hady žyŭ u Niamieččynie i Aŭstryi. Jahony volny ci mižvolny adjezd supaŭ ź pierabyvańniem Bykava i Aleksijevič za miežami Biełarusi.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0