Habrei ŭciakli z navahradzkaha hieta praz padziemny chod. Jaho daŭžynia była sto metraŭ. Z błohu Siarhieja Astraŭca.
Ciapier adkryty muzej: dva pakojčyki z narami, treci — z ekspazycyjaj, na padvorku — muravanaja ściežka, pad jakoj byŭ padziemny kalidor. Ale ci śpiašalisia, ci niadbajna zrabili — paasobnyja kamiani pačali vypadać, kali pa joj prajšlisia siudy‑tudy ludzi, jakija pryjechali na adkryćcio muzeju habrejskaha supracivu…
250 čałaviek z trymcieńniem čakali nočy, kožny viedaŭ svaju čarhu: chto za kim prabiarecca praz tunel, jaki patajemna kapali supolna. Uratavacca atrymałasia nia ŭsim, niemcy pierastralali pryblizna čverć. Inšyja paśpieli potym pavajavać u habrejskim partyzanskim atradzie Tuvija Bielskaha. Hladžu na muzejnyja zdymki: dziŭna bačyć habrejskich partyzanaŭ u polskich kanfederatkach.
Pamiataju, niekali ŭ majoj hazecie «Svaboda» ja pisaŭ pra ich. Publikacyja nazyvałasia «Habrejskija partyzany taksama chacieli jeści». Dla ŭsich partyzanaŭ zaŭždy isnavała prablema z charčami, voś i damovilisia pamiž saboj habrejskija i savieckija, što buduć źbirać ježu ŭ roznych vioskach. Publikacyju hetuju ja paźniej nadrukavaŭ u «Listach da choma savietykusa» —svajoj knizie ese i zaciemak.
Biezumoŭna, prykład z tunelem robić uražańnie, pačućcio vuścišy vyklikajuć uzhadki pra henacyd, pastku, u jakoj tady apynulisia habrei. Jany ŭdziačnyja ludzi: praviednikami abviaščajuć tych, chto ratavaŭ ich u čas vajny. Tolki zaŭsiody razdražniała: užo Biełaruś navat była niezaležnaj, ale novaabvieščanych praviednikaŭ, što z zachodniaj častki krainy, praciahvali nazyvać vyklučna palakami. Siońnia ich narešcie nazyvajuć biełarusami, uhołas dziakujuć biełaruskamu narodu za toje, što dapamahaŭ habrejam ratavacca.
Karaciej, histaryčnaja spraviadlivaść adnoŭlenaja. Ale nia ŭsio tak mirna siońnia, mižvoli źviartaješ uvahu na padziei ŭ śviecie, na blizkaŭschodnija spravy. Ciabie krychu razdražniaje, zrešty, što EuroNews zaŭždy pačynajucca sa słavetnych «Fatcha» z «Chamasam», ciabie pierš cikaviać naviny eŭrapejskija. Adnak usio roŭna hladziš apošnija paviedamleńni, i časam kidajucca u vočy dyspraporcyi. Patłumaču dalej.
Pamiatajecca ŭ tvaje školnyja hady złovazłučeńnie «izrailski tank» było sinonimam čahoś niesurjoznaha, dapatopnaha, nakštałt prymityŭnych savieckich na hazie, jakija niemcy palili ŭ 41‑m sotniami. Ciapier nie: heta ahramadnaja, vizualna utryravanych pamieraŭ, braniravanaja machina z bujnoj harmatnaj rulaj. Hetak ža, jak ichnija vielizarnyja buldozery, niby stvoranyja, kab buryć čyjeści damy i kvartały, što my jakraz bačym u navinach.
Jak havaryŭ z adnoj nahody ŭ svajoj niadaŭniaj lekcyi rasiejski litaratar, što dniami pamior: napačatku apošniaj vajny archaičnaja kavaleryja apantana kidałasia ź pikami i šablami na mahutnyja niamieckija tanki, dla jakich heta byli kamarynyja ŭkusy…
Prosta jak zvyčajnamu telehledaču tabie niezrazumieła, čamu susiedniaja kraina bambuje hvałtoŭna svaju susiedku, nasupierak pratestam suśvietnaj hramadzkaści? Pačynajecca humanitarnaja katastrofa, sotni tysiač uciekačoŭ. Ich musiać prymać krainy, dzie ŭ razhary plažny sezon, dzie mnostva adpačyńnikaŭ. A bambavańnie praciahvajecca. Potym padličvajucca straty, i niekalki miljardaŭ eŭra abaviazvajecca kampensavać čamuści Eŭropa. A nie ahresar, u dadzienym vypadku. Ale ž časy!
Kamientary