Chto pieramoh na Kurskaj duzie? Nieviadomaje pra pierałomnuju bitvu Druhoj suśvietnaj

Kali stała jasna, što brytanskija i amierykanskija vojski voś-voś pieramohuć niemcaŭ dy italjancaŭ u Paŭnočnaj Afrycy, Musalini skazaŭ: tolki durań nie razumieje, što nastupnym krokam budzie vysadka alijantaŭ na Sicylii.

Duče jak u vadu hladzieŭ. Ale što jon moh? Paŭnočnaafrykanskaja kampanija pakazała, što ŭ Italii niama bajazdolnaha vojska. Abaranić Sicyliju moh tolki Viermacht.

Brytanskaja raźviedka viedała, što na Sicylii intensiŭna budujuć umacavańni, a tamu za vysadku sajuznaha desantu daviadziecca zapłacić vialikuju canu. Tamu naležała znajści durniaŭ u Bierlinie, jakija b pavieryli, što sajuźniki vysadziacca dzie zaŭhodna, tolki nie ŭ Sicylii. Tak pačałasia raspracoŭka apieracyi «Minśmit» («Načynka»).

Hitler marudzić

23 kastryčnika 1942. 8-ja brytanskaja armija pad kamandavańniem hienierała Biernarda Manthomiery łamaje supraciŭ niemcaŭ dy italjancaŭ pad El-Ałamiejnam na poŭnačy Jehipta. 2 listapada pačałasia apieracyja «Supierčardž», metaj jakoj była ačystka Jehipta i Livii. A 8 listapada sajuznyja vojski pad kamandavańniem hienierała Ejzienchaŭera vysadzilisia ŭ Maroka i Ałžyry i pačali apieracyju «Torč». U vyniku Ałžyr i Maroka byli vyviedzieny z-pad ułady praniamieckaha režymu Višy.

Stalin, jakomu Čerčyl raskryŭ płan apieracyi «Torč» jašče ŭ žniŭni, 19 listapada pačaŭ nastupalnuju apieracyju pad Stalinhradam.

Jana zaviaršyłasia ŭ lutym 1943-ha i zapatrabavała ad savietaŭ krajniaj mabilizacyi resursaŭ. Ale pieramoha pad Stalinhradam nie aznačała, što Viermacht straciŭ stratehičnuju inicyjatyvu na Uschodnim froncie. Tak, prynamsi, na stan rečaŭ hladzieŭ hienierał-fieldmaršał Erych fon Manštajn. Z momantu vysadki amierykancaŭ u Paŭnočnaj Afrycy, ličyŭ Manštajn, adkryćcio druhoha frontu ŭ Jeŭropie stała pahroźliva blizkim. Niemcy musili vyjhrać čas, kab raźbić Čyrvonuju armiju. Dziela hetaha byŭ raspracavany płan apieracyi «Cytadel».

Pačać jaje Manštajn chacieŭ u siaredzinie maja — jak tolki padsochnuć darohi. Jon i maršał Hajnc fon Kluhie dakazvali Hitleru: marudzić nielha.

Saviecki Sajuz štomiesiac vyrablaje 1500 (nasamreč 2000 — AS) tankaŭ; zachodnija alijanty voś-voś uvojduć u Tunis, a tady mahčymaje adkryćcio druhoha frontu ŭ Jeŭropie. Ale Hitler zahadaŭ čakać z «Cytadellu» da siaredziny červienia. A 13 červienia 1943 na mysie Bon u Tunisie kapitulavali 250 tysiač niamieckich i italjanskich vajskoŭcaŭ.

Žyćcio paśla śmierci

Viadoma, što Čerčyl abiacaŭ Stalinu adkryć 2-hi front ŭ Jeŭropie ŭ žniŭni-vieraśni1943-ha. Stalin ža chacieŭ, kab heta adbyłosia raniej. Hetamu i pavinna była pasłužyć apieracyja «Chaski» — vysadka desantu na Sicylii.

Ruźvielt i Čerčyl na naradzie pad Kasabłankaj 23 studzienia 1943 h. dali svaim zbrojnymi siłam dyrektyvu: «Akupacyja Sicylii z metaju: 1) zabieśpiačeńnia bolšaj biaśpieki kamunikacyjnych linij u Mižziemnym mory, 2) adciahnieńnia siłaŭ Niamieččyny ad ruskaha frontu, 3) uzmacnieńnia nacisku na Italiju». Ciapier u spravu ŭklučalisia kamandujučyja i ich štaby.

Zadača kamandavańnia luboj armii ŭ tym, kab pieramahčy praciŭnika z najmienšymi stratami. Zadača raźviedki — dapamahčy kamandavańniu. Dla hetaha raźviedka pavinna vyviedać płany praciŭnika i, kali heta mahčyma, uvieści jaho ŭ zman adnosna namieraŭ svajho kamandavańnia.

Ale jak prymusić niemcaŭ pavieryć? Jak rychtavała apieracyju brytanskaja raźviedka možna daviedacca z knihi raźviedčyka Ivena Mantehiu «Čałaviek, jakoha nie było».

Było vykarystana cieła miortvaha čałavieka. Jaho z dakumientami na imia kapitana marskoj piachoty Uiljama Marcina dastavili na submarynie ŭ ispanskija vody. Da ruki «kapitana» byŭ pryšpileny partfiel z dakumientami, u tym liku listom namieśnika načalnika brytanskaha hienštaba da kamandujučaha brytanskimi vojskami ŭ Paŭnočnaj Afrycy. U liście byŭ namiok, što sajuźniki vysadziacca na Sardynii i ŭ Hrecyi.

Raźlik apraŭdaŭsia. Cieła «Uiljama Marcina» padniali z vady la horada Uelva 30 krasavika, pra dakumienty daviedalisia niemcy. Dezie pavieryŭ i Hitler.

Užo ŭ mai z Uschodniaha frontu na Bałkanskuju paŭvyspu była pierakinutaja 1-ja tankavaja dyvizija. Taksama Hitler zahadaŭ umacoŭvać Sardyniju i Korsiku. Budaŭnictva na Sicylii było praktyčna spynienaje.

Apieracyja «Cytadel»

Tym časam na Uschodnim froncie panavała nierašučaść. Stalin i načalnik jaho hienštaba maršał Vasileŭski stvarali ŭ rajonie Kurskaj duhi abarončyja ŭmacavańni.

I Hitler usio adkładaŭ nastupalnuju apieracyju «Cytadel», čakajučy, pakul zavody vyrabiać dastatkova novych tankaŭ.

Staŭka rabiłasia na słavutyja «tyhry». Da Kurskaj bitvy była naładžana i vytvorčaść «panteraŭ».

Bitva pačałasia 5 lipienia 1943. Nastupali dźvie hrupy niamieckich armij: z poŭnačy — «Centr» pad kamandavańniem maršała Kluhie, z poŭdnia — «Poŭdzień» na čale z Manštajnam. Čyrvonaja ž armija abaraniałasia, u jaje była takaja dyrektyva: vymatać praciŭnika ŭ abarončych bajach, a potym pierajści ŭ nastup (dziela hetaha byŭ stvorany reziervovy Stepavy front).

Vojski fon Manštajna nastupali ŭ procharaŭskim kirunku, dzie adbyłasia znakamitaja tankavaja bitva.

Dziŭna, ale pra bitvu ŭ «Biełaruskaj Encykłapiedyi» niama asobnaha artykuła.

Źviestki pra jaje vyniki supiarečlivyja. Chto pieramoh pad Baradzinom u 1812-m? Tak i pad Procharaŭkaj — niajasna. Choć straty Čyrvonaj armii ŭ ludziach i mašynach byli ŭ razy bolšyja (4 savieckija tanki na 1 niamiecki).

Vojski maršała Kluhie nie dasiahnuli pad Kurskam istotnaha pośpiechu, zatoje vojski Manštajna hłyboka ŭklinilisia ŭ savieckuju abaronu. Manštajn byŭ užo całkam upeŭnieny ŭ pośpiechu. Ale tut niamieckaje kamandavańnie musiła pieraklučyć uvahu na poŭdzień Jeŭropy.

Spynić nastup!

Za dva dni da pačatku bitvy pad Kurskam brytanskaja i amierykanskaja avijacyja pačała bambić aeradromy na Sicylii i Sardynii.

Byli źniščanyja 4 z 5 čyhunačnych paromaŭ, što złučali Apieninski paŭvostraŭ ź Sicylijaj. Da apošniaha momantu praciŭnik nie viedaŭ, dzie ž buduć desantavacca alijanty. A vysadka adbyłasia tady, kali praciŭnik nie moh i padumać: padčas štormu na mory.

Sajuźniki desantavalisia ŭ Sicylii 10 lipienia. 12 lipienia pačałasia tankavaja bitva pad Procharaŭkaj. A 13 lipienia, kali bitva jašče išła, Hitler vyklikaŭ Kluhie i Manštajna da siabie. Niahledziačy na piarečańni apošniaha, fiurer zahadaŭ: spynić nastup! Pierakinuć siły na Apieniny! Bo vysadka na Sicylii aznačała chutkaje ŭvarvańnie ŭ Italiju.

Saviecki maršał Ivan Bahramian śćviardžaŭ, što vysadka na Sicylii nijak nie paŭpłyvała na sychod Kurskaj bitvy. Nam ža viadoma, što Hitler pierakinuŭ na Zachad elitny II tankavy korpus SS, u jaki ŭvachodzili słavutyja dyvizii «Lejbštandart SS Adolf Hitler», «Das Rajch» i «Totenkopf». I tankavy korpus SS, jaki stvarali dla Uschodniaha frontu, taksama pajšoŭ u Italiju.

Druhi front

Paśla vysadki na Sicylii Vialikaja rada fašysckaj partyi adchiliła Musalini ad ułady i aryštavała. 3 vieraśnia, kali sajuźniki desantavalisia na poŭdni Apieninskaha paŭvostrava, Italija vyjšła z vajny. Jak žartavali ŭ toj čas, voś Bierlin-Rym-Tokia złamałasia. Heta dazvoliła Čyrvonaj armii pačać šyroki nastup va Ukrainie.

Vysadki sajuźnickich desantaŭ u Maroka i Ałžyry, u Sicylii i na Apieninach dali bahaty dośvied takoha rodu apieracyjaŭ, jaki prydaŭsia ŭ Narmandyi.

Tady, u 1944-m, paŭtorycca situacyja listapada 1942-ha: pierš, čym rušyli saviety, pačali sajuźniki. Vysadka ŭ Narmandyi była 6 červienia, a 23 červienia pačałasia apieracyja «Bahratyjon».

I ŭsio ž: čamu ŭ savieckaj i častkova ŭ postsavieckaj litaratury śćviardžajecca, što sajuźniki adkryli druhi front mienavita ŭ 1944 h., a nie na hod raniej? Takaja była ideałahičnaja ŭstanoŭka. Najlepš jana była sfarmulavana ŭ padručniku «Naviejšaja historyja» dla Ch kłasa: «Saviecki Sajuz stroha vykonvaŭ uziatyja na siabie sajuźnickija abaviazacielstvy. Ale ZŠA i Anhlija ich hruba parušali». Tamu, maŭlaŭ, i adciahvali adkryćcio druhoha frontu ŭ Jeŭropie. I mnohija z nas pa-raniejšamu zastajucca ŭ pałonie balšavickich mifaŭ.

***

Ekanomika ZŠA i Vialikabrytanii ŭ 1930-ja nie była militaryzavanaja, jak haspadarki SSSR i Niamieččyny. 1 vieraśnia 1939 h. ZŠA mieli trochi bolš za 500 tankaŭ. Hetulki ž mieła i Vialikabrytanija. Na pačatku vajny ŭ Złučanym Karaleŭstvie naličvałasia tolki 488 bambrardziroŭščykaŭ (u niemcaŭ — 1500). Paśla sutyčak ź Viermachtam u 1939 h. Vialikabrytanija, pavodle Čerčyla, mieła 20 tysiač padrychtavanych žaŭnieraŭ, 200 harmat i 50 tankaŭ.

Kapitan Marcin, jakoha nie było

Ideja apieracyi «Minśmit» była bliskučaj. Adnak uźnikła niečakanaja ciažkaść: dzie znajści cieła čałavieka z paškodžańniami, jak paśla avijakatastrofy? Jak tolki źjaŭlałasia «kandydatura», svajaki pamierłaha nie davali zhody. Abo paprostu nie vyklikali davieru. Narešcie, było znojdziena cieła čałavieka, jaki pamior ad zapaleńnia lohkich paśla pieraachałodžańnia na mocnym marozie. Svajakam dali minimum źviestak: meta vysakarodnaja, niabožčyk budzie naležna pachavany, choć i pad čužym imiem. Jany pahadzilisia maŭčać z umovaj, što sapraŭdnaha imieni nichto nie daviedajecca. Dla apieracyi vybrali ispanski horad Uelvu, bo tam aktyŭna dziejničaŭ niamiecki ahient, jaki mieŭ suviaź ź miascovymi čynoŭnikami. A viatry, jakija dźmuć z mora ŭ krasaviku, davali harantyju, što cieła vykinie na bierah. Z samalota «kapitana» vyrašyli nie kidać: paškodžańni ad udaru mahli być niepraŭdapadobna mocnymi. Cieła transpartavali da bieraha padvodnaj łodkaj.

Fryc Erych fon Manštajn

(fon Lavinski; 1887–1973), patomny niamiecki vajskoviec, niefarmalny lidar niamieckaha hienieralitetu. Hitler staraŭsia trymać Manštajna na adlehłaści, a ŭ 1944-m adpraviŭ u adstaŭku. Adzin sa stvaralnikaŭ sučasnaha Bundeśviera. Aŭtar knih «Zhublenyja pieramohi» i «Z žyćcia sałdata». Pieršaja ź ich vysoka cenicca śpiecyjalistami, choć niekatoryja ličać, što maršał prycharošyŭ situacyju ŭ čas Kurskaj bitvy.

Duajt Devid Ejzienchaŭer

(1890–1969), naščadak niamieckaha imihranta, hienierał armii (1944), mastak-amatar. Ad listapada 1942 da kastryčnika 1943 kamandavaŭ siłami sajuźnikaŭ u Paŭnočnaj Afrycy, na Sicylii i Apieninskim paŭvostravie. Kiravaŭ vysadkaj u Narmandyi. Ad 1947 byŭ prezidentam Kałumbijskaha univiersiteta. Vydaŭ knihu ŭspaminaŭ «Kryžovy pachod u Jeŭropu» (pierakładziena na 22 movy). U 1953–1961 prezident ZŠA ad Respublikanskaj partyi.

Biernard Łoŭ Manthomiery

vikont Manthomiery Ałamiejski (1887–1976), syn anhlikanskaha śviatara z Uelsa, fieldmaršał (1944). Ad žniŭnia 1942 kamandavaŭ 8-j brytanskaj armijaj u Paŭnočnaj Afrycy. Atrymaŭ pieramohu pad El-Ałamiejnam, vyzvalaŭ Liviju, Sicyliju, kamandavaŭ vysadkaj u Italii. Napisaŭ padručnik pa taktycy (1930) i «Miemuary» (1958).

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1