Biełaruskaja vioska jak samy antybiełaruski elemient

Ad samaha pačatku chaču papiaredzić čytača pra toje, što dadzieny artykuł nie adnosicca da ŭsich biez vyklučeńnia žycharoŭ biełaruskaj vioski, i padhaniać usich i kožnaha pad niejkija štampy niasłušna i navat škodna, ale całkam mahčyma vyvieści peŭnyja zakanamiernaści, čym my i zojmiemsia ŭ artykule nižej.

Biezumoŭna, sama nazva hučyć davoli pravakacyjna i navat reža vucha, adnak ci ŭsio tak prosta? Ludzi, znajomyja z historyjaj našaj krainy, dobra viedajuć, što kančatkovaje stanaŭleńnie biełaruskaj nacyi adbyvałasia ŭ vioscy. Vioska źjaŭlajecca kałyskaj biełaruskaha narodu, adtul ŭ kancy XIX — pačatku XX stahodździa, a nie z haradskoha asiarodździa, jak heta adbyvałasia zbolšaha ŭ inšych jeŭrapiejskich narodaŭ, paŭstała naša nacyja. Častka adradžencaŭ u kancy XX stahodździa, kali naša kraina zdabyvała niezaležnaść, uskładała vialikija nadziei mienavita na viosku jak na sacyjalny fienomien, u jakim jašče nie adbyłasia masavaja rusifikacyja, što da taho času ŭžo paśpieła adbycca ŭ biełaruskich haradach (znakamitaja formuła Dubaŭca «Mova. Vioska. Vilnia»). Masavaja urbanizacyja Biełarusi nie pryniesła biełaruskaj movy ŭ horad, a źniščyła jaje paŭsiudna.

Na moj pohlad, hety praces nakłaŭsia na hłybokuju histaryčnuju hlebu ŭ psichałohii cełaha naroda. Da hetaha adnosicca, naprykład, vialikaja kolkaść polskamoŭnaj šlachty, ruskamoŭnaha dvaranstva. U vyniku my atrymali stereatyp ab tym, što biełaruskaja mova jość movaj «mužyckaj», niečym miestačkovym. Šmat u čym hety štamp u siabie ŭvabrała biełaruskaja kultura pačatku XX stahodździa. Cikava toje, što za saviecki čas termin «mužyckaja mova» transfarmavaŭsia (i isnuje da siońniašniaha dnia ŭ niekatorych hałovach) u termin «kałhasnaja mova». Adbyłosia heta pad upłyvam sacyjalnych realij nakštałt kalektyvizacyi, ale pa sutnaści dadzieny štamp nie źmianiŭsia. Adnak pieraniasiomsia ŭ siońniašni dzień i piarojdziem niepasredna da temy artykuła. Na dadzieny momant ja student, jaki atrymlivaje humanitarnuju adukacyju ŭ adnoj ź minskich VNU, i da razvažańniaŭ na hetu temu mianie padšturchnuli mienavita ludzi, jakija mianie atačajuć. Kab vy mahli ŭjavić, heta ludzi, jakim siońnia 18—22 hady, to bok narodžanyja ŭžo ŭ niezaležnaj Biełarusi.

Časam, pryhledzieŭšysia da adnaho čałavieka, možna zrazumieć psichałohiju vialikich hrup ludziej. Dla mianie takim čałaviekam stała starasta adnoj z hrup, dziaŭčynka, jakoj niama i 20-ci. Adzin z abaviazkaŭ starasty — adznačać naviedvalnaść studentaŭ, i kali inšyja starasty dazvalali sabie «prykryvać» peŭnyja prahuły ich adnahrupnikaŭ, to starasta hetaj hrupy vyłučałasia vialikaj pryncypovaściu, adznačajučy ŭsich, za što zasłužyła vialikuju nieluboŭ svaich ža adnahrupnikaŭ. Dziaŭčynka hetaja — ź nievialikaj vioski ŭ Mahiloŭskaj vobłaści, źjaŭlajecca zaciataj aktyvistkaj BRSM i roznaj aficyjnaj samadziejnaści. I voś, u adnoj z razmoŭ pra pryčyny jaje takoj pryncypovaści ŭ paraŭnańni ź inšymi, ja pačuŭ, zdajecca, sakramientalnuju frazu: «Ja nie choču vozvraŝaťsia v svoju dierievniu rabotať, ja choču ostaťsia rabotať v Minskie, v univiersitietie, jeśli ja budu vsiech otmiečať, administracija budiet vidieť, čto ja im priedana, i budiet sčitať, čto ja im budu nužna tut».

Prosta asensujcie, takimi słovami kaža dziaŭčyna, jakoj niama i 20-ci. Padumajcie, chiba heta nie psichałohija vialikaha płasta ludziej ŭ našaj krainie? Siońniašniaja ŭłada vielmi dobra razumieje hetu psichałohiju, tamu što i sama adtul pachodzić. Kab zadavolić patrebu haradskoj intelihiencyi, protasiaredniaha kłasa, uładzie patrebna stvarać peŭnyja materyjalnyja ŭmovy i niešta navat bolšaje. Zhodna ź piramidaj Masłou, patreby hetaha kłasa davoli vysokija, ale z pryčyn dziejsnaj palityki zadavolić ich niemahčyma. U procivahu dla vialikaj častki ludziej ź vioski dastatkova stvaryć ŭmovy «pa 500» i «aby nie viartacca ŭ svaju viosku». To bok patreby vialikaj častki viaskoŭcaŭ našmat nižejšyja, čym u haradskoha nasielnictva.

Abjektyŭna ŭzrovień žyćcia na vioscy kudy nižejšy, čym ŭ horadzie, i čałaviek jaki vyryvajecca z usiaho hetaha, biezumoŭna budzie vielmi ŭdziačny tamu, chto ŭ hetym jamu dapamoh. Mienavita tamu dziejučaja ŭłada zrabiła staŭku na viaskovaje nasielnictva. Stvoranyja prefierencyi dla pastupleńnia viaskoŭcaŭ ŭ VNU, na vyšejšych pasadach ludzi vyklučna ź viaskovym pachodžańniem, za vielmi redkim vyklučeńniem. Kali ŭ SSSR było važnym sialanska-praletarskaje pachodžańnie, to ŭ siońniašniaj Biełarusi, možna skazać, niehałosna dziejničaje važnaść sialanskaha pachodžańnia kiraŭnika. Ułada viedaje, kudy treba cisnuć, i ciśnie.

Cikavaj temaj dla razvažańniaŭ i statystyčnych padlikaŭ dla mianie ŭ VNU staŭ taki rytuał, jak ustupleńnie ŭ BRSM. Pa tradycyi jano ŭ nas dobraachvotna-prymusovaje, choć pry peŭnaj nastojlivaści ad ciabie mohuć i adčapicca. Uvieś patok (usie hrupy z adnaho fakulteta i kursa) składaje 90 čałaviek, ź ich 37 čałaviek źjaŭlajucca žycharami sielskaj miascovaści. I voś, vierasień miesiac, jašče zialonyja studenciki siadziać u aŭdytoryi, słuchajučy pieršyja lekcyi ŭ svaim žyćci, tolki stanoviacca na novy šlach. A chto im moža dapamahčy ŭ hetym? Viadoma, univiersiteckaja supołka BRSM, jakaja abiacaje šmat sałodkich piernikaŭ, a tym chto nie zachoča ź imi być — bizun. Pa vyniku bizun jany paabiacali vykarystać ŭ adnosinach da 7 čałaviek z 90, ale samaja hałoŭnaja cikavostka ŭłasna ŭ tym, što z hetych 7 čałaviek nie akazałasia ni adnaho viaskoŭca, što nie vyhladaje niejkim supadzieńniem.

Dla čyścini ekśpierymientu ja sabraŭ padobnuju ž infarmacyju sa starejšaha i małodšaha za mianie kursaŭ, i voś jakija ličby ja atrymaŭ. Starejšy kurs — 96 čałaviek, ź ich 39 viaskoŭcy, 5 čałaviek nie znachodziacca ŭ BRSM, usie žychary horada. Małodšy kurs — 73 čałavieki, ź ich 25 viaskoŭcaŭ, u BRSM nie znachodzicca 5 čałaviek, i tolki tut adzin ź ich viaskoviec. Tut u hałavu prychodzić fraza adnaho kramloŭskaha prapahandysta: «Supadzieńnie? Nie dumaju». Vielmi zručna padobnuju infarmacyju znachodzić mienavita ŭ VNU, bo ŭ ich viadziecca statystyka adnosna viaskovaha/haradskoha składu navučencaŭ, ci ustupiŭ toj ci inšy čałaviek u BRSM, prafkam i h.d.

Čytač moža zadacca pytańniem: a što ŭłasna antybiełaruskaha tut? To bok voś my bačym pa hetaj statystycy, što vialikaja kolkaść viaskovaj moładzi prytrymlivajecca vielmi kanfarmisckaha śvietapohladu, tak by mović, prystasoŭvajecca da navakolnaj rečaisnaści. I hetaje pytańnie ŭ peŭnaj stupieni słušnaje, tamu padzialusia jašče niekatorymi vielmi cikavymi nazirańniami ŭ asiarodku sučasnaj biełaruskaj moładzi.

Nazirańni hetyja tyčacca staŭleńnia moładzi da biełaruskaj movy, i ŭ druhuju čarhu — palityki. I tut znoŭ ža roźnica pamiž haradskoj i viaskovaj moładździu davoli adčuvalnaja. Niaprosta zrazumieć, čamu, ale studenty z horada, pačuŭšy, što ty razmaŭlaješ ź imi pa-biełarusku, staviacca da ciabie ź niejkaj asablivaj pavahaj, kažuć pra toje, što sami chacieli b razmaŭlać pa-biełarusku, ale z peŭnych pryčyn nie navažvajucca, i h.d. Adnak zusim inšaje staŭleńnie ja baču ad vialikaj kolkaści studentaŭ ź vioski. Pačuŭšy biełaruskuju movu, jany hladziać na mianie jak na dzivaka i dzikuna, mienavita ad toj dziaŭčynki-starasty ja pačuŭ štości padobnaje da słoŭ «mnie biełorusskij nie nravitsia, on kołchoznyj». Słovy ž pa biełarusku jana vykarystoŭvaje vyklučna kab vyśmiejać niešta biełaruskaje. Takoje staŭleńnie — niejkaje navat ahresiŭnaje — ja sustrakaŭ ad viaskovaj moładzi vielmi i vielmi časta.

Toje samaje možna skazać adnosna palityki. Kali ŭ haradskoj moładzi staŭleńnie da uładaŭ albo abyjakavaje (pieravažna), albo niehatyŭnaje, to ŭ viaskovaj moładzi jano inšaje. U asnoŭnaj masie — taksama abyjakavaje, adnak časta sustrakajecca i pazityŭnaje. Iznoŭ viartajučysia da našaj hałoŭnaj hieraini: časta ŭ jaje movie možna pačuć «Eti zmahary!». Ničoha nie nahadvaje?

Takim čynam, my pryjšli da taho, što bolšaść viaskovaj moładzi siońnia prosta nienavidzić biełaruščynu, u adroźnieńnie ad značnaj kolkaści haradskoj moładzi. Voś vam i «ruski sa znakam kačestva». Čamu tak stałasia i chto ŭ hetym vinavaty? Aficyjnaja prapahanda? Peŭnyja psichałahičnyja kompleksy? Mnie zdajecca, što hetyja pryčyny tut pakłalisia adna na inšuju. Takim čynam biełaruskaja vioska ŭ XXI stahodździ pieratvaryłasia z kałyski biełaruskaj nacyi ŭ samy jaje antybiełaruski elemient, u miesca, dzie biarucca hałoŭnyja kadry dla siońniašnich uładaŭ, dzie da biełaruskaj movy moładź stavicca, jak da niečaha varožaha. Faktyčna, siońnia horad i vioska pačynajuć mianiacca miescami ŭ paraŭnańni z 60—70-mi hadami XX stahodździa. Mienavita ŭ kole haradskoj intelihiencyi, haradskoj vučnioŭskaj moładzi, samych roznych chipstaraŭ cieplicca biełaruščyna siońnia. Biełaruskamu ruchu vielmi važna zrazumieć, jak vyrvać viaskovuju moładź z ruk uładaŭ, staŭka robicca na jaje. Biez hetaj, samaj apošniaj svajoj apory, va ŭłady niama budučyni.

Praciah dyskusii:

Vasil Hierasimčyk: Biełaruskaja vioska jak samy biełaruski elemient

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0