«Biełarusy nie asimilujucca… My ŭžo ličyli, što viedajem Ukrainu». U MHU adkryli Centr biełaruskaj movy

U Maskoŭskim dziaržaŭnym universytecie imia Łamanosava adkryli Centar biełaruskaj movy, litaratury i kultury. Jaho ŭznačaliła Ała Šeškien, prafesarka katedry słavianskaj filalohii, paviedamlaje Radyjo Svaboda.

Pavialičyć

Ała Šeškien naradziłasia ŭ Lepieli, na Viciebščynie. Paśla zakančeńnia škoły ŭ Połacku, vučyłasia ŭva ŭniversytetach Leninhradu, Białhradu i Maskvy. U MHU jana zajmajecca paŭdniovasłavianskaj kulturaj i vykładaje biełaruskuju litaraturu.

— Ała Hienadźjeŭna, čamu ŭ MHU dahetul niama biełaruskaj movy, jak asnoŭnaj. Jość, naprykład, ukrainskaja. Ale ž aficyjnyja Miensk i Maskva — sajuźniki, pamiž dziaržavami niama miažy.

— U hetym niama nijakaj palityki. U 90-yja hady ŭsie pieražyvali nie najlepšyja časy, a takija rečy dyktujucca žyćciovaj nieabchodnaściu. Kali ŭ nas źjaŭlalisia specyjalisty, to biełaruskaja mova niekatory čas vykładałasia, ale, padkreślu, nie jak asnoŭnaja. Ale raniej i patreby rychtavać kadry ŭ Rasiei nie było.

— A što źmianiłasia? Što prymušaje ciapier uvodzić lekcyi pa biełaruskaj movie, litaratury i kultury ŭ rasiejskim VNU numar adzin?

— Ciapier inšaja sytuacyja. Jość niezaležnyja dziaržavy. Treba ažyćciaŭlać kantakty pa linii MZSu, dzie pratakoł vymahaje prysutnaść biełaruskaj movy. Usio heta budzie, heta pytańnie času. My dziela hetaha i pracujem.

— Tym nia mienš, pa-biełarusku ŭ Biełarusi razmaŭlaje nia šmat ludziej. A čynoŭniki i pahatoŭ nadzvyčaj redka.

— A voś padčas adkryćcia našaha centru ŭsie biełaruskija hości, i z Haradzienskaha ŭniversytetu, i biełaruskija dyplamaty, pramaŭlali na biełaruskaj movie. Alaksandar Łukašaniec z Akademii navuk dasłaŭ svoj zvarot pa-rasiejsku, bo jon dla šyrokaj publiki, jakaja mahła nie razumieć biełaruskaj, a haradzienskaja prafesarka Ludmiła Ryčko paralelna pračytała jaho i na biełaruskaj movie. Našym studentam było vielmi cikava.

Pavialičyć

— A jak studenty MHU da hetaha času znajomilisia ź biełaruskaj kulturaj?

— U nas jość kurs pa biełaruskaj litaratury. Tam i Siaredniaviečča, i Adradžeńnie, i sučasnaja biełaruskaja litaratura. My raspaviadajem pra Eŭfrasińniu Połackuju, Franciška Skarynu, Simiaona Połackaha, a taksama klasykaŭ — Kołasa, Kupału, Bahdanoviča. I, viadoma, Adamoviča, Bykava, jak pra mahutniejšuju asobu eŭrapiejskaha maštabu, i Śviatłanu Aleksijevič. U nas jość navukovy časopis MHU, dzie my drukujem i artykuły pa-biełarusku. Heta našaja pryncypovaja pazycyja.

— Čym budzie zajmacca vaš centar?

— My budziem papularyzavać biełaruskuju movu, litaraturu i kulturu. Planujem uvieści dystancyjnyja kursy biełaruskaj movy. My chočam, kab našyja maładyja kadry paznajomilisia ź Biełaruśsiu. Buduć letniki dla najlepšych studentaŭ, jakija zmohuć palepšyć viedańnie biełaruskaj movy ŭ Biełarusi. My budziem źbirać knihi pa biełaruskaj movie i litaratury, kab studenty mahli z hetaj temaj znajomicca. Kalehi z Horadni buduć nam u hetym spryjać.

— Nakolki moža być zapatrabavanaj u MHU takaja ŭstanova? Kamu na praktycy patrebnyja takija viedy? Raniej ža bieź ich abychodzilisia?

— My pravodzili ŭnutranaje sacyjalahičnaje apytańnie. Jano dakazała, što jość takaja patreba. Słavistyka raniej pieražyvała nie najlepšyja časy. Byŭ niejki kren na Zachad. Ale zaraz usio vyroŭnivajecca. Raście intares da słavianaŭ. Biez znajomstva z prablemami słavianaŭ u sučasnym śviecie stała składana isnavać. Słavianie zajmajuć ledź nie centralnaje miesca ŭ eŭrapiejskim palityčnym dyskursie. I kali ŭ hetym nie raźbiracca, to atrymajecca vielmi šmat pamyłak i hłupstvaŭ.

— Na praciahu litaralna adnaho ŭčorašniaha dnia z Rasiei pryjšło ažno try naviny padobnaha charaktaru: stvareńnie vašaha centru, pierakładčyckaja hrupa ŭ Instytucie Horkaha, adnaŭleńnie vyvučeńnia biełaruskaj movy ŭ Piciery. Vy ličycie, što heta vypadkova?

— Ja mahu vykazać zdahadku, što tut mienš za ŭsio palityki. Tut cikavaść da ahulnych kulturnych karanioŭ. 500-hodździe słavianskaha knihadrukavańnia sioleta prahučała vielmi mocna. Kulturnaja častka nasielnictva źviarnuła na heta ŭvahu.

— Niaŭžo raniej nichto nie bačyŭ, što ŭ Biełarusi jość svaja mova, kultura, litaratura?

— Biełarusy viaduć siabie vielmi aktyŭna. My raniej žyli ŭ adnoj dziaržavie i dla starejšaha pakaleńnia viedy adzin ab druhim byli naturalnymi. Maładyja ž vyraśli ŭ inšaj hieapalityčnaj i hieahrafičnaj prastory. My adčuvajem, što musim dać viedy pra našych adzinakroŭnych słavianskich bratoŭ. Mahčyma i padziei va Ŭkrainie padšturchnuli da taho, kab cikavicca tym, što my ličyli častkaju siabie. My ličyli, što ŭsio viedajem. A jano maje svaju specyfiku. Jaje treba razumieć i raźbiracca ŭ joj. A dziela hetaha treba jaje vyvučać.

— Heta dziŭna jašče i tamu, što ŭ samoj Biełarusi jość surjoznyja prablemy z vyvučeńniem svajoj movy.

— Ale biełaruskaja mova pavinna padtrymlivacca. U svoj čas biełarusy zrabili mudrejšuju reč. Kali b i Ukraina pryznała dźvie dziaržaŭnyja movy, i pryniała federatyŭny ład, usio było b dobra. I Krym byŭ by ŭ ich, i nie było b Danbasu. Jana b ciapier kvitnieła i siadzieła pamiž dvuch kresłaŭ, i atrymlivała b z dvuch bakoŭ dyvidendy. Ale heta nie maja sprava, ja nie palityk. Palityka Biełarusi vyklikaje vialikuju sympatyju. A vychad biełaruskich spartoŭcaŭ z rasiejskim ściaham! Vy dumajecie, što ŭ nas hetaha nichto nie zaŭvažyŭ? Usia kraina bačyła i apładziravała. Kolki słavianie pavinny schilać hałavu pierad anhłasaksami, niemcami, francuzami? Treba mieć svajo ja, tady i nas buduć šanavać.

Pavialičyć

— Ała Hienadźjeŭna, vy voś uzhadali pra dźviuchmoŭje. Ale jano faktyčna źbiła chvalu adradžeńnia biełaruskaj movy i pryviało da taho, što biełaruskich škołaŭ — vobmal. I ich kolkaść tolki źmianšajecca.

— U luboj źjavie jość rečy, jakija mohuć być vielmi pazytyŭnymi, a mohuć mieć i nehatyŭnyja rysy. Biełaruskaja mova niedastatkova prysutničaje ŭ Biełarusi, u televizii, na radyjo. Kali ludzi razmaŭlajuć pa-biełarusku, to heta žyvaja hutarka, dyjalekty. Dobraja mova — heta intelihiencyja. Ale za hady niezaležnaści biełarusy bieź lišniaha šumu zrabili vielmi šmat. Hlańcie, kolki vydadziena knih pa historyi Biełarusi, kolki repryntnych vydańniaŭ, kolki daśledavańniaŭ pa movie, historyi, kultury. Kolki albomaŭ pa architektury. Heta pravilna. Tak, šmat chto havoryć pa-rasiejsku, bo televizija zbolšaha rasiejskaja. Ale ciapier i jaje stała mienš.

— Ale navošta niešta rabić pavolna i niahiehła, kali možna bolš enerhična?

— Biełarusy — ludzi systemnyja. Za što voźmucca, to bieź lišniaha šumu, pacichieńku robiać. Mnie padajecca, što biełaruskaja mova pavoli ŭmacoŭvaje svaje pazycyi, a nie hublaje. Kali heta patrebna dla palityčnaj ci dyplamatyčnaj karjery, to heta robicca prestyžnym.

— To bok možna ličyć, što stvareńnie vašaha centru heta adkaz na rost papularnaści biełaruskaj movy i rost nacyjanalnaj śviadomaści?

— Inicyjatyva zychodziła ad haradziencaŭ. Jany ź joj pryjšli da rektara, a toj jaje horača padtrymaŭ. Usie padtrymali. Tak, heta vodhuk na pracesy, jakija važnyja dla Biełarusi. Heta znak pavahi da našaha brackaha słavianskaha narodu ź jakim, ščyra kažučy, my nie adčuvajem vialikaj roźnicy.

— I voś hety momant šmat kaho biantežyć u Biełarusi. Navat rasiejskamoŭnych biełarusaŭ. Maŭlaŭ, u Rasiei nas usprymajuć jak častku ruskaha narodu, a nie nacyju, za jakoj historyja Vialikaha kniastva litoŭskaha, BNR, svaja mova.

— Ja sama pradukt VKŁ. Maje dziady — litoŭcy, biełarusy, łatyšy, palaki, a adna z babulaŭ — Maskalova. Staŭleńnie da Biełarusi i jaje historyi zaležyć ad kankretnaha čałavieka i asiarodździa. Mnie takich, što admaŭlajuć isnavańnie Biełarusi, nie davodziłasia sustrakać. Ale takoje jość. Tamu i treba ŭsio tłumačyć. Niama sensu złavacca. Ludzi, jakija tak kažuć, prosta nia viedajuć historyi. Mienavita tamu treba takija viedy papularyzavać.

— I jak by vy im patłumačyli, što jany nia majuć racyi?

— Etnas — žyvy arhanizm, jon raźvivajecca. Jość narody, jakija źnikli. A biełarusy zachavalisia i va ŭmovach Rečy Paspalitaj, jakaja nie žadała ich bačyć jak identyčnaść, i va ŭmovach Rasiejskaj imperyi, jakaja bajałasia, što pad biełaruskaj vopratkaj palaki niešta zadumvajuć. I heta prahučała ŭ 1918 hodzie, zmahło aformicca ŭ dziaržavu. Biełarusy ŭ takich umovach sfarmiravali śviadomaść, vyhadavali talenavitych ludziej, prymusili hučać svaju movu. Biełarusy vyžyvuć, nikudy jany nia dzienucca, nie asymilucca. Biełarusy dziejničajuć dalikatna, pastupova, i heta słušna. Na tok-šoŭ na našych kanałach sapraŭdy možna sustreć takija rečy, jakija mohuć aburać.

Pavialičyć

— I jany aburajuć. Nia tolki zvyčajnych hramadzian, ale i aficyjnych čynoŭnikaŭ.

— I pravilna, što biełarusy kryŭdziacca. Ale treba tłumačyć ludziam pra Biełaruś. Bo ŭ hetych tok-šoŭ udzielniki časta spasyłajucca na rasiejskich navukoŭcaŭ XIX stahodździa. Sapraŭdy, u XIX stahodździ tak dumali. Ale ŭjaŭleńni pra słavianskija narody, movy, kultury raźvivalisia. Siońnia nieabaviazkova spasyłacca na tych navukoŭcaŭ, chacia ŭ svoj čas jany byli aŭtarytetnymi. Stan navuki byŭ inšym, było inšym znajomstva ź biełaruskaj movaj. Ale navuka nie staić, jana raźvivajecca.

— Ała Hienadźjeŭna, skažycie, jak pravilna ŭ Rasiei pa-rasiejsku kazać: Biełaruś ci Biełoruśsija? Bo ŭ nas časta ŭsprymajecca baluča, kali rasiejcy pamylajucca z nazvaj našaj krainy.

— Prabačcie za Biełaruśsiju. Heta vydatak minułaha. Pravilna — Respublika Biełaruś. Mianie niejak zaprasili čytać lekcyju ŭ Połacki ŭniversytet i ja niekalki razoŭ skazała Biełoruśsija. Moładź mianie asiekła, im nie spadabałasia, kali ja tak skazała. Jany vyraśli ŭ niezaležnaj krainie. I heta pravilna. Kali našyja studenty kažuć Biełoruśsija, to ja ich papraŭlaju.

— Mahčyma vam udasca navučyć kazać Biełaruś i rasiejskich dyplamataŭ, kali jany pryjduć u vaš centar na lekcyi?

— Kali jany pryjduć, to my tut ich šmat čamu navučym.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0