«Juryst da mozhu kaściej». Raskazvajem pra Volhu Čuprys, adkaznuju za toje, kab idei Łukašenki stali zakonam
Namieśnica kiraŭnika Administracyi prezidenta Volha Čuprys — viadomaja ŭ kołach jurystaŭ asoba. Usio žyćcio jana zajmałasia navukaj, pracavała va ŭniviersitecie. U kancy 2019 hoda, kali jaje papiarednika Valera Mickieviča adpravili ŭ parłamient, jana zaniała jahonaje kresła. Žančyny na takich vysokich pasadach — usio jašče redkaść dla Biełarusi. Mnohija ź ich na takich pasadach demanstrujuć supieraddanaść. My heta bačyli na prykładzie Jarmošynaj, Jermakovaj, Ščotkinaj i Kačanavaj. Čuprys nie stała vyklučeńniem. Heta jana dapamahaje aformić u zakon lubuju sprečnuju ideju.
Pra takich, jak Volha Čuprys, kažuć «juryst da mozha kaściej». U Biełaruskim dziaržaŭnym univiersitecie, jaki jana sama skončyła i paśla pracavała ŭsio žyćcio, pra jaje zbolšaha stanoŭčaje mierkavańnie: patrabavalny vykładčyk, ujedlivy navukoŭca, dobry arhanizatar.
U apošnija hady, da pryznačeńnia ŭ Administracyju, jana była prarektaram pa vučobie i inavacyjach. Razam z tym vypuskniki zhadvajuć, što jana zahaniała studentaŭ na daterminovaje hałasavańnie, u presie možna znajści jaje vystupy ŭ padtrymku Łukašenki. Dziŭna było b ubačyć na jaje pasadzie čałavieka ź inšymi pohladami.
«Efiektyŭnaść nie ŭ tym, kab padahnać krytery»
Śfiera navukovych intaresaŭ Čuprys — administracyjnaje prava i dziaržaŭnaja słužba, jana abaraniła dysiertacyju pa temie: «Tearetyčnyja prablemy pravavoha rehulavańnia dziaržaŭnaj słužby Respubliki Biełaruś», u 2016 hodzie stała prafiesaram.
Była ŭ kamandzie navukoŭcaŭ, jakija raspracoŭvali apošnija abnaŭleńni zakona ab dziaržsłužbie, voś jak jana farmulavała asnoŭnuju misiju:
«Samaje hałoŭnaje, što dziaržaŭnaja słužba isnuje dla naroda. Adsiul i patrabavańni da dziaržaŭnych słužačych i da samoj dziaržaŭnaj słužby — dyscyplina, publičnaść, adkaznaść dziaržsłužačych.
Adnačasova, viadoma, budzie stajać pytańnie i ab harantyjach dziaržaŭnym słužačym, pakolki jany addajucca słužeńniu hramadstvu».
Čuprys zaŭsiody krytykavała farmalizm. Kali były staršynia Śledčaha kamiteta Ivan Naskievič abaraniaŭ kandydackuju dysiertacyju, jon z honaram raspavioŭ, što ŭ SK raspracavali «kaeficyjenty značnaści», pa jakich aceńvajuć efiektyŭnaść raboty śledčych. Adzin hod akcent byŭ na pravach paciarpiełych, i voś śledčyja, jakija dabivalisia pośpiechaŭ u hetym kirunku, atrymlivali bolš.
Na nastupny hod u pryjarytecie byli spravy ŭ śfiery vysokich technałohij. Nu a ŭ 2021-m, pradkazalna, upor zrabili na «ekstremisckich» spravach i spravach ab pratestach — adsiul, darečy, i takaja vysokaja statystyka pa kolkaści spravaŭ — śledčyja ŭmiejuć ličyć, čym zaraz vyhadna zajmacca.
Dyk voś namieśnik kiraŭnika Administracyi prezidenta hety padychod nie padtrymała:
«Efiektyŭnaść nie ŭ tym, kab vyznačyć, jaki hod u nas budzie sioleta, i adpaviedna padahnać krytery i pakazčyki i acanić, adpracavali ci nie. Meta ŭ tym, kab z najmienšymi vydatkami atrymać najlepšy vynik».
Pieršyja zachady Volhi Čuprys na novaj pasadzie byli davoli prahresiŭnymi — u 2020-m, jašče da vybaraŭ paśpieli padrychtavać i pravieści maštabnuju amnistyju — vyzvalili 12 tysiač čałaviek. Najpierš varta adznačyć, što skaracili termin usim padletkam, asudžanym za narkotyki. Svajaki asudžanych šmat hod dabivalisia pasłableńniaŭ, i tut varta adznačyć rolu i Čuprys, i Natalli Kačanavaj, jakija, u adroźnieńnie ad svaich papiarednikaŭ, i sustrakalisia sa svajakami, i dapamahli chacia b častkova pasłabić cisk na asudžanych pa viadomym 328 artykule.
Aproč taho, Volha Čuprys zajmałasia źmienami administracyjnych kodeksaŭ. Navacyi pra niaznačnuju pravinu, jakaja pavinna źmienšyć kolkaść štrafaŭ, — z tych časoŭ.
«Nie treba kazać, što Kanstytucyja — heta sprava jurystaŭ»
Papiarednik Čuprys, Valer Mackievič, pratrymaŭsia na pasadzie doŭha — 10 hod, pakul jaho nie adpravili ŭ parłamient vice-śpikieram. Heta byŭ kaniec 2019 hoda, nivodny analityk jašče nie prahnazavaŭ takoha hramadska-palityčnaha kryzisu, jaki my ŭbačyli ŭžo praź niekalki miesiacaŭ.
Łukašenka, pryznačajučy Volhu Čuprys, adznačyŭ, što jana adukavany i piśmienny śpiecyjalist, maje dośvied kanstytucyjnaj pracy. Razmovy ab źmienie Kanstytucyi išli ŭžo tady:
«Nam vielmi patrebny (i heta zapatrabavana žyćciom) čałaviek ad navuki, jaki ŭmieje danieści da ludziej movaj jurydyčnaj, a časam i prostaj, składanyja jurydyčnyja paniaćci i normy, umieje razmaŭlać u luboj aŭdytoryi, — zajaŭlaŭ Łukašenka, udakładniajučy, što novy namieśnik kiraŭnika Administracyi budzie kuryravać pytańni pa źmienie Kanstytucyi: — Zapyt u hramadstvie na novuju Kanstytucyju ŭžo isnuje. Nam daviadziecca jak minimum karekciravać niekatoryja pałažeńni Kanstytucyi, pierafarmatavać uładu, niedzie dahruzić urad, parłamient. Viadoma, Kiraŭnik Administracyi budzie hetym zajmacca, ale ŭvieś ciažar adkaznaści laža na vas».
Pry hetym nie treba mieć iluzijaŭ, što novuju Kanstytucyju buduć pisać jurysty. Łukašenka jašče ŭ 2019-m dakładna sfarmulavaŭ misiju Čuprys, jakuju jana, jak pakazała žyćcio, paśladoŭna vykonvaje:
«Nie treba kazać, što Kanstytucyja — heta sprava jurystaŭ. Nie. Jurysty, kali budzie ideja, mohuć jaje abharnuć u lubuju formu. Ale heta ŭžo budzie na apošniaj stadyi».
U što heta vyljecca, my chutka ŭbačym, ale viadoma, što kanstytucyjnaja kamisija nie zmahła ŭzhadnić adzin raździeł — pra Usiebiełaruski schod. Voś što pra heta kazaŭ adzin z udzielnikaŭ pracoŭnaj hrupy Juryj Vaskrasienski:
«Tamu što my, moža być, nie vałodajem prafiesijnymi jurydyčnymi navykami napisańnia zakonaŭ vysokaha ŭzroŭniu. Nie možam vyłučyć ideju Usiebiełaruskaha narodnaha schodu — takuju, kab jana zadavalniała ŭsich členaŭ Kanstytucyjnaj kamisii».
Były staršynia Kanstytucyjnaha suda Ryhor Vasilevič, jaki taksama ŭvachodzić u kamisiju, u svoj čas adznačaŭ, što zastajucca niezrazumiełymi detali funkcyjanavańnia Schodu ŭ novym farmacie.
A voś Čuprys, zdajecca, supiarečnaściaŭ nie bačyć. Jana nazyvaje Schod «formaj pradstaŭničaj demakratyi ŭ čystym vyhladzie» (nahadajem, što za vyłučeńnie delehataŭ vybarcy, u adroźnieńni ad deputataŭ parłamienta, nie hałasujuć).
«Ja nie baču pieraškod, kab śpiecyjalna zamacavać takuju formu ŭ Kanstytucyi. Treba budzie prapisać peŭnyja paŭnamoctvy», — zajaŭlała jana.
Jak źmianilisia zakony pry Čuprys?
Abharnuć ideju ŭ lubuju formu — tak Łukašenka sfarmulavaŭ zadaču jurystaŭ, jakija rychtujuć zakony na jahonaje ŭzhadnieńnie.
Litaralna za hod zakanadaŭstva Biełarusi źmianiłasia da niepaznavalnaści. Uzmacnili pakarańnie za ŭdzieł u akcyjach pratestu (i pa administracyjcy, i pa kryminałcy), za ekstremizm i teraryzm, zakanadaŭstva ŭ śfiery advakatury, ŚMI stała bolš represiŭnym, pry hetym pavysili abaronu (terminy pakarańnia pa złačynstvach suprać ich) dla čynoŭnikaŭ, sudździaŭ, siłavikoŭ i členaŭ ich siamiej.
Kardynalna źmianilisia pryjarytety ŭ pracy i pravaachoŭčaha błoku, i sudoŭ. Kaeficyjenty efiektyŭnaści, pra jakija kazaŭ Naskievič, my ciapier bačym va ŭsim.
Apošniaja inicyjatyva, jakaja prahučała ad upraŭleńnia MUS, ale jakuju paśpieli padchapić i niekatoryja deputaty, zaklik pazbaŭlać hramadzianstva apanientaŭ režymu, jakaja źjechali za miažu, navat kali hramadzianstva jany majuć adzinaje i pa naradžeńni. Ideja, jakaja adrazu ž vyklikaje asacyjacyi ź dziejnaściu nacysckich uładaŭ u Hiermanii.
Pry hetym biełaruskija ŭłady ŭsio jašče sprabujuć «abharnuć ideju ŭ lubuju formu». Rola Volhi Čuprys, jakaja adkazvaje za pytańni zakonnaści ŭ Administracyi Łukašenki, vysokaja.
Čym jana adroźnivajecca ad Kačanavaj, Jarmošynaj ci Jermakovaj, taksama zaŭvažnych žančyn u palitycy, jakija šmatkroć zaśviedčyli svaju łajalnaść? Volha Čuprys nasamreč talenavity juryst, jana nie dazvalaje sabie publičnych vypadaŭ, jakija stanoviacca miemami (pra žabracki zarobak trenieraŭ ci pra toje, što kab zarabić hrošy, ich treba zarabić) i hatova spakojna vykanać misiju, jakuju na jaje ŭskłali — abhortka budzie pryhožaj i zroblenaj svoječasova.
Nichto nie papraknie Volhu Čuprys, što jana vypadkova patrapiła ŭ BDU, vyrasła pa karjernaj leśvicy, dziakujučy ziamlactvu z Łukašenkam, nie maje jurydyčnaj adukacyi ci kupiła svaje navukovyja pracy. Takich pradumanych, vykanalnych ludziej, ź vialikim prafiesijnym padmurkam, nie tak užo šmat zastałosia ŭ ešałonie ŭłady.
Syn pajšoŭ pa šlachu maci
Volzie Čuprys 51 hod, jana — šmatdzietnaja maci. Adzin z synoŭ pajšoŭ pa jaje šlachu — vykładaje ŭ BDU na kafiedry kanstytucyjnaha prava, pačynaŭ u prakuratury.
Jaho charaktaryzujuć jak davoli ambicyjnaha jurysta, u jahonym asiarodździ było niamała tych, chto vystupiŭ suprać hvałtu siłavikoŭ i falsifikacyi vybaraŭ.
Maksim Čuprys viadomy ŭdziełam u pracesach ab karupcyi ŭ sistemie achovy zdaroŭja, sportu. Adzin z pakazalnych pracesaŭ — sprava futbolnaha sudździ Žukava, jakoha abvinavacili ŭ atrymańni chabaraŭ.
Na sudzie vyśvietliłasia, što adzin sa śviedkaŭ ahavaryŭ abvinavačanaha, tamu što apieratyŭnyja rabotniki pahražali, što zakryjuć jaho samoha ŭ izalatary, kazali, što inšyja śviedki taksama adpiralisia, ale paśla «pieradumali».
Dziaržabvinavaŭca Čuprys, pačuŭšy heta, litaralna ŭskipieŭ, nakinuŭsia na śviedku z pytańniami, čamu ž toj nie zajaviŭ raniej, što na jaho cisnuli.
Śviedka spakojna adkazaŭ, što zajaviŭ, i daŭno — i ŭ Hienieralnuju prakuraturu, i ŭ prakuraturu Minska, i ŭ minskuju milicyju, ale nichto jamu tak i nie adkazaŭ.
Prakuror praciahvaŭ emacyjnyja vypady, što śviedku mohuć pakarać za iłžyvyja pakazańni, ale toj stajaŭ na svaim. Što praŭda, spravie heta nie vielmi dapamahło, toj epizod u abvinavačvańni tak i zastaŭsia, a Žukaŭ atrymaŭ svoj termin. Ale situacyja heta dobra pakazvaje i mietady pracy samoha Čuprysa, i ŭsioj sistemy, zadoŭha da kryzisa 2020 hoda.
A što z pamiłavańniem?
Volha Čuprys była ŭklučana ŭ sankcyjny śpis krain Bałtyi. Adzin z apošnich zaŭvažnych nakirunkaŭ jaje dziejnaści — pamiłavańnie palitviaźniaŭ.
Anansavałasia, što da 17 vieraśnia na svabodu mohuć vyjści sto čałaviek, Juryj Vaskrasienski zajaŭlaŭ, što mienavita stolki proźviščaŭ jon padaŭ, ale pa fakcie na svabodu vyjšli tolki 13.
Čuprys tłumačyła, što mnohija sa śpisu nie byli jašče asudžanyja, a značyć, pa pracedury, nie mohuć być pamiłavanyja. Jašče častka maje sudzimaść, častka nie padpisała prašeńnie ab pamiłavańni, častka maje status «złosnych parušalnikaŭ režymu» — usio heta, pa zakonie, zaminaje pracesu pamiłavańnia.
Kaniečnie, ništo z hetaha nie zaminała pamiłavać abvinavačanych pa spravie «Płošča-2010», usie vyjšli na svabodu raniej za vyznačany sudom termin. Tym bolš, viadoma, što śpisy na pamiłavańnie ŭ vieraśni pierapisvalisia, niekatorych vykraślili ŭ apošni momant.
Ale varta adznačyć, što ŭpieršyniu za šmat hod byli pamiłavanyja asudžanyja na rasstreł — sprava bratoŭ Kościevych, zajavu razhladała taja samaja kamisija, dzie ŭ Čuprys — vyznačalnaja rola.
Što praŭda, jak i ŭ vypadku z palitviaźniami, hałoŭnaje rašeńnie prymaje nie jana, a Łukašenka, i rašeńnie heta, jak praviła, dyktuje nie humanizm, a palityčnaja kanjunktura.
Kamientary