Jon byŭ pieršym biełarusam na «Jeŭrabačańni» i zorkaj, jakuju viedała ŭsia kraina — Michaił Finbierh
Abłaskany ŭładaj, apošnija hady žyćcia hety čałaviek pravioŭ u adzinocie i pamior pa darozie na rabotu. Čaho jon mocna saromieŭsia i čaho bajaŭsia? Čamu jon ličyŭ svoj šlub pamyłkaj i doŭhi čas nie razmaŭlaŭ sa svaim adzinym synam? A taksama jak staviŭsia da Alaksandra Łukašenki i jak dazvoliŭ siabie vykarystać padčas pratestaŭ 2020 hoda?
Mieir Jankielevič Finbierh naradziŭsia 21 lutaha 1947 hoda ŭ Mazyry ŭ vialikaj habrejskaj siamji. Tak, mienavita Mieir — Michaiłam pa pašparcie budučy maestra stanie tolki ŭ 20 hadoŭ. Chłopčyk byŭ piatym dziciom rabočaha Jankiela Finbierha i prački Beły Kacman, jakim na momant jahonaha naradžeńnia było ŭžo za 40. Čaćviora ich dziaciej naradzilisia zadoŭha da vajny. Samaja małodšaja, Zina, pamierła ad hoładu ŭ ciahniku pa darozie ŭ evakuacyju.
Paśla vajny Finbierhi viarnulisia na radzimu i pasialilisia ŭ Mazyry, dzie i naradziŭsia ich samy małodšy syn Miša. U siamji razmaŭlali na idyšy, i pieršyja hady svajho žyćcia budučy dyryžor nijakaj inšaj movy nie viedaŭ.
Siamja žyła niebahata. Haspadarka amal całkam lažała na plačach matuli Beły, jakaja ŭručnuju abścirvała cyrulni i vajskoŭcaŭ. Niahledziačy na vielmi biednaje žyćcio, jakoha saromieŭsia maleńki Miša, jaho maci zakłała jamu kaštoŭnaść navučańnia. I vučycca treba było nie prosta dobra, a lepš za astatnich, bo jaŭrejam u Savieckim Sajuzie było našmat ciažej za inšych.
Adnojčy Finbierhi zdali adzin z pakojaŭ u svaim domie muzyku, jaki hraŭ u duchavym arkiestry na pachavańniach. Jon prychodziŭ z pracy, dastavaŭ svoj alt i štości dudzieŭ, a maleńki Miša sprabavaŭ pieraniać. Taksama starejšy brat padaryŭ jamu maleńki baraban, na jakim mały vystukvaŭ pijanierskija maršy.
Ubačyŭšy zachapleńnie syna, maci addała jaho ŭ muzyčnuju škołu, a taksama płaciła davoli surjoznyja hrošy za prakat skrypki. Tak pačałasia tvorčaja karjera Mieira Finbierha, ale jana ledź nie skončyłasia na samym starcie, bo chłopca nie chacieli prymać u muzyčnyja vučyliščy, kudy jon nieadnarazova sprabavaŭ pastupić.
Paśla čarhovaj niaŭdałaj sproby 15-hadovy Finbierh apynuŭsia ŭ rasijskim Kursku, dzie staŭ vychavancam vajskovaha arkiestra — tam jon hraŭ na trambonie. Adnojčy ŭ Kursk z Maskvy pryjechała vysokaje vajskovaje kiraŭnictva i spytała, jakija jość u kaho pytańni.
Finbierh paprasiŭ, kab jamu dapamahli viarnucca dadomu. Biełarus napisaŭ list na imia ministra abarony i heta spracavała — chłopca pieraviali ŭ Minsk, u arkiestr štaba Biełaruskaj vajskovaj akruhi.
Finbierh chacieŭ dadomu, bo ŭ siaredzinie 60-ch z Mazyra ŭ Minsk pierajechali ŭžo pažyłyja baćki muzykanta. Zdaryłasia heta dziakujučy ich starejšamu synu Boruchu. Jon prajšoŭ vajnu ŭ sistemie vajennych trybunałaŭ i viarnuŭsia z dvuma ordenami Čyrvonaj zorki i ŭ zvańni kapitana. A ŭ kancy 40-ch staŭ adnym ź pieršych u Minsku advakataŭ pa hramadzianskich spravach i braŭ udzieł u sudach nad kałabaracyjanistami.
U svajoj śfiery Boruch Finbierh byŭ sapraŭdnaj zorkaj i mieŭ upłyvovyja suviazi. Tamu z vučobaj jaho małodšaha brata bolš nie było nijakich prablem: toj chutka skončyŭ muzyčnuju vučelniu, a paśla — eksternam — i Biełaruskuju dziaržaŭnuju kansiervatoryju. Mienavita padčas navučańnia tam, jon admoviŭsia ad svajho habrejskaha imieni i aficyjna staŭ Michaiłam Finbierham, a taksama pierajšoŭ z vajskovaha arkiestra ŭ kalektyŭ Dziaržteleradyjo.
Ale rola šarahovaha trambanista abciažarvała chłopca. Jon maryŭ stać dyryžoram i kiravać muzykantami, a nie być adnym ź ich. I ŭ 1970 hodzie los daŭ jamu taki šaniec — 23-hadovaha Michaił Finbierha pryznačyli dyryžoram u arkiestr Minskaha dziaržaŭnaha cyrka.
Znajšoŭšy sabie prestyžnuju pracu, jon vyrašyŭ pačać pošuki dobraj žonki. Šukać hodnuju habrejku Finbierh pajechaŭ u Babrujsk da svajho siabra, jaki byŭ muzykantam u miascovym restaranie. Tam jany paznajomilisia ź jarkaj dziaŭčynaj, jakaja adrazu pryciahnuła ŭvahu siabroŭ — modnaja pryčoska, karotkaja spadnica i soniečnyja akulary. Ała Hofman vielmi prahlanułasia dyryžoru.
Dziaŭčynie, jakaja była na dva hady maładziejšaj za chłopca, u svaju čarhu, taksama pryšłosia daspadoby jahonaje krasamoŭstva. U toj ža viečar kavaler apranuŭ kaścium i pajšoŭ znajomicca z maci Ały, jakaja była zahadčycaj bufietam u restaranie. Čyrvony dypłom kansiervatoryi ŭraziŭ žančynu, i taja dała dabro. Nie prajšło i miesiaca paśla znajomstva, jak Michaił Finbierh i Ała Hofman padali zajavu ŭ ZAHS.
Viasielle zhulali ŭ kancy listapada taho ž 1970 hoda. Dziaciej žanili dźvie zusim roznyja habrejskija siamji — Jankielu Finbierhu ŭžo 70, jon razam z krychu maładziejšaj žonkaj prajšoŭ praź biednaje ciažkaje žyćcio i ŭžo straciŭ dvaich dziaciej. Hofmany — ich supraćlehłaść. Abaim kala piacidziesiaci. Kiraŭnik siamiejstva paśla vajny pracavaŭ majstram u kałonii dla niepaŭnaletnich, a jaho žonka — u restaranie. Pa savieckich mierkach jany byli zamožnymi ludźmi, i navat padrychtavali ziaciu salidny pasah: harbaty «Zaparožac» i novy firmovy trambon.
Adnak viasielle ledź nie skončyłasia ŭ samym razhary. Surovamu Jankielu Finbierhu nie spadabałasia štości skazanaje kimści z boku jahonaj novaśpiečanaj niaviestki. Pažyły mužčyna ŭstaŭ sa stała i skazaŭ na idyšy svajmu synu i žoncy: «Źbirajciesia, my pajedziem». Paśla hetaha rašuča nakiravaŭsia da vychadu. Ale Finbierha-starejšaha ŭdałosia supakoić, i śviata, na pieršy pohlad, było vyratavanaje.
Davoli chutka cyrkavy arkiestr pad kiravańniem Finbierha staŭ źjavaj nie tolki biełaruskaha, ale i ŭsiesajuznaha maštabu. Finbierhu daviałosia papracavać ź viadomymi artystami: kłoŭnami Juryjem Nikulinym i Aleham Papovym, iluzijanistam Iharam Kia i dresiroŭščykam Mścisłavam Zapašnym.
Časta byvali i zamiežnyja hastroli. Tak, u 1979 hodzie ŭ Juhasłavii Michaił Finbierh kupiŭ sabie karyčnievuju «Vołhu» ekspartnaj madeli. Heta była mašyna savieckaha biznes-kłasu, jakaja adrazu stała źjavaj u dvare doma pa minskaj vulicy Umanskaj, dzie žyli Finbierhi. Zajzdrosnyja ludzi drapali jaje pa načach, zdymali ščotki i navat adnojčy ablili «Vołhu» niejkaj chimijaj.
Pieršaja pałova 80-ch była niaprostym časam dla Michaiła Finbierha, jaki, zdavałasia, užo zarabiŭ sabie imia i aŭtarytet. Respublikanskaja namienkłatura skieptyčna hladzieła na aktyŭnaha habreja. Na jaho pisali ananimnyja danosy, taksama praz pachodžańnie dyryžora nie ŭziali ŭ kamunistyčnuju partyju. Finbierh pieražyvaŭ heta ciažka: jon całkam śsivieŭ jašče da 40 hadoŭ. A taksama zadumvaŭsia ŭśled za imieniem źmianić i proźvišča — dziela karjery ŭziać jaki-niebudź niejtralny psieŭdanim. Ale na hety krok jon tak i nie pajšoŭ.
Sam dyryžor byŭ pry hetym vialikim patryjotam svajoj krainy. Budučy habrejem, jon byŭ suprać repatryjacyi. Svaim siabram Finbierh skardziŭsia na toje, što jašče z 70-ch jaho zaprašali pierajechać u Izrail, ale jon byŭ kateharyčna suprać, bo ličyŭ siabie ŭ pieršuju čarhu savieckim i biełaruskim hramadzianinam, i tolki ŭ druhuju — habrejem.
Pieražyć składanyja časy Michaiłu Finbierhu dapamahli dva metry biełaruskaj kultury — kampazitary Jaŭhien Hlebaŭ i Ihar Łučanok. Jany z zadavalnieńniem supracoŭničali ź jahonym arkiestram, a ź ich asabistymi adnosinami źviazanaja adna pakazalnaja historyja.
I Hlebaŭ, i Łučanok lubili prychodzić u hości da dyryžora. Pryčym abodva niedalublivali adzin adnaho, tamu naviedvalisia ŭ rozny čas. U svajoj kvatery Finbierhi zachoŭvali partrety dvaich kampazitaraŭ, i pierad čarhovym vizitam hałava siamiejstva papiaredžvaŭ syna ci žonku, čyjo fota treba pastavić na knižnuju palicu. Haściej ciešyła takoje staŭleńnie da siabie, ale nasamreč za hetym chavaŭsia adzin z sakretaŭ siamji dyryžora — partretami zakryvali ad čužych vačej knihi habrejskaha piśmieńnika Šołam-Alejchiema.
Los źvioŭ Michaiła Finbierha jašče z adnym biełaruskim kłasikam. Adnojčy ŭ lečkamisii jon sustreŭsia z Uładzimiram Karatkievičam, niezadoŭha da jahonaj śmierci.
Piśmieńnik łaskava nazyvaŭ dyryžora «Michaśkam» i prasiŭ prynieści jamu vypić. Finbierh nie admaŭlaŭ i hetym nabliziŭ Karatkieviča da siabie. Uładzimir Siamionavič vučyŭ svajho maładoha tavaryša pravilnamu biełaruskamu vymaŭleńniu.
U 1985 hodzie da ŭłady ŭ SSSR pryjšoŭ małady Michaił Harbačoŭ. Pačałasia pierabudova, a praz dva hady biełaruskaje ministerstva kultury pryniała rašeńnie stvaryć novy dziaržaŭny kancertny arkiestr. I hałoŭnym jaho dyryžoram byŭ abrany nie chto inšy jak Michaił Finbierh, jakomu tady tolki spaŭniałasia 40.
Jamu daviałosia z nula nabirać muzykantaŭ i śpievakoŭ. Časta heta rabiłasia prosta pa rekamiendacyjach kaleh. Tak u arkiestry Finbierha letam 1987 hoda źjaviŭsia małady śpiavak Alaksandr Saładucha, vystupleńnie jakoha prykmieciŭ u restaranie siabar i kaleha dyryžora. Ale Finbierha chapiła tolki na hod, bo ŭžo letam 1988-ha Saładuchu zvolnili za prafnieprydatnaść.
Dyscyplina i abaviazkovaja muzyčnaja adukacyja byli dźviuma idejami fiks Michaiła Finbierha. Taksama jon byŭ kateharyčnym prychilnikam suchoha zakonu ŭnutry kalektyva. A Saładucha nie moh pachvalicca ni dypłomam kansiervatoryi, ni adsutnaściu prablem z ałkaholem. Jon nie staŭ vyśviatlać u dyryžora pryčyny svajho zvalnieńnia i pajšoŭ u solnaje płavańnie.
Akramia taho, što Finbierh adkazvaŭ za muzyčnuju častku svajho arkiestra, jon na sabie ciahnuŭ i mieniedžarskuju nahruzku. Mastacki kiraŭnik kłapaciŭsia pra toje, dzie i jak žyvuć jahonyja muzykanty i artysty, zamaŭlaŭ transpart i arhanizoŭvaŭ roznyja fiestyvali dy hastroli. U toj ža čas dla jaho było žyćciova važnym vykanać dziaržaŭny płan pa kancertach.
U muzyčnych kołach Minska była navat admysłovaja prymaŭka: «Kali za spravu braŭsia Finik, to sprava mieła dobry vynik!». Chto taki Finik, vy napeŭna, zrazumieli i biez padkazki.
Michaił Finbierh byŭ siarod arhanizataraŭ Usiesajuznaha fiestyvala polskaj pieśni, dziela jakoha ŭ Viciebsku pabudavali znakamity amfiteatr. Paśla razvału SSSR dyryžoru ŭdałosia zachavać svoj arkiestr, i jon byŭ siarod arhanizataraŭ novaj muzyčnaj źjavy — «Słavianskaha bazara».
Z samym pieršym fiestyvalem u 1992 hodzie źviazanaja davoli dramatyčnaja historyja z asabistaha žyćcia Michaiła Finbierha. Kali ŭ Viciebsku kancertny arkiestr Biełarusi hraŭ dla udzielnikaŭ «Słavianskaha bazaru», syn dyryžora adjazdžaŭ ź Biełarusi nazaŭsiody. Alaksandra Finbierha, jakomu jašče nie było i 20 hadoŭ, na pieronie čyhunačnaha vakzała pravažali maci Ała i siabry. Baćka ž zamiest raźvitańnia z synam abraŭ pracu.
A ŭ siaredzinie 90-ch zasłužany dyryžor zastaŭsia zusim adzin sa svaimi rehalijami. Kažuć, što Ała Finbierh pastaviła mužu ultymatum: abo jana, abo arkiestr. A toj, u svaju čarhu, pastaviŭ kropku ŭ šlubie, jaki daŭno daŭ raskolinu i jaki sam dyryžor publična nazyvaŭ pamyłkaj. Nieŭzabavie Ała Finbierh pierabrałasia da syna.
Dyryžor niaprosta pieražyvaŭ adjezd svajoj siamji, ale doŭhi čas nijakich kantaktaŭ ni z byłoj žonkaj, ni z synam nie padtrymlivaŭ. I ŭ intervju, i ŭ pryvatnych razmovach ź siabrami jon navat kazaŭ, što ŭ jaho niama nijakich svajakoŭ u Izraili.
Pieražyvać stratu Michaiłu Finbierhu dapamahała praca. Jon ustavaŭ a piataj ranicy i zaŭsiody chadziŭ na pracu pieški. Kancertny arkiestr Biełarusi składaŭ prahramy na vieršy biełaruskich paetaŭ, ładziŭ bujnyja fiestyvali, a taksama prasoŭvaŭ kulturu na ekspart.
Mała chto viedaje, ale mienavita Finbierh byŭ pieršym biełarusam na prestyžnym konkursie «Jeŭrabačańnie». U 1995 hodzie jaho ŭziaŭ z saboj u irłandski Dublin pradstaŭnik Rasii Filip Kirkoraŭ, bo tady ŭsie ŭdzielniki pavinny byli vystupać z arkiestram.
Rasijanin zaniaŭ tolki 17-je miesca z 23-ch, a Finbierh paśla aburaŭsia, što jahony dośvied akazaŭsia nikomu nie cikavym na radzimie. A taksama ličyŭ, što pradstaŭnika Biełarusi pavinna vyznačać śpiecyjalnaja mastackaja rada.
U tym ža 1995-m arkiestr Finbierha pačaŭ zdymacca ŭ papularnaj rasijskaj telepieradačy «Uhadaj miełodyju». Jaho niezadoŭha da svajoj śmierci adabraŭ asabista kiraŭnik kanała ART Uład Liśćieŭ, i ŭ nastupnyja hady biełaruski kalektyŭ voźmie ŭdzieł u zdymkach socień prahram.
Michaił Finbierh ličyŭ siabie patryjotam Biełarusi, ale ŭ toj ža čas jon nie padzialaŭ Biełarusi i Rasii. Prynamsi, kulturna. Jahony arkiestr pracavaŭ z usimi viadomymi rasijskimi artystami, zdymaŭsia ŭ navahodnich ahańkach, a Finbierh u 2004-m atrymaŭ svaju tabličku na Alei Zorak u Maskvie — na 12 hadoŭ raniej za takuju ž u Viciebsku. Praŭda, toj pamiatnaj płoščy ŭ rasijskaj stalicy ŭžo daŭno nie isnuje.
Taksama varta adznačyć, što patryjatyzm pa Finbierhu aznačaŭ toje, što treba być abaviazkova čałaviekam dziaržaŭnym. Enierhii dyryžora ŭ peŭny momant chapała i na ŭdzieł u palitycy: jon byŭ namieśnikam staršyni hramadskaj rady pra Saviecie ministraŭ, a ŭ 2000 hodzie pa łukašenkaŭskaj kvocie ŭvajšoŭ u Saviet Respubliki. Finbierh byŭ sienataram vosiem hadoŭ, jakija źmiaścili ŭ sabie refierendum, što dazvoliŭ Alaksandru Łukašenku pravić da kanca žyćcia, a taksama čarhovaje jaho pieraabrańnie ŭ sakaviku 2006-ha.
Z hadami temp pracy Finbierha nie spyniaŭsia. Jahony arkiestr davaŭ dziasiatki kancertaŭ štohod i niaźmienna braŭ udzieł u «Słavianskim bazary». Dla muzykantaŭ i artystaŭ dyryžor byŭ usim — jon sačyŭ za tym, jak jany vyhladajuć i što apranajuć, nie dapuskaŭ spaźnieńniaŭ, a za parušeńnie dyscypliny lohka raźvitvaŭsia z supracoŭnikam.
Paralelna mianiałasia epocha. Dziakujučy internetu papularnymi stanavilisia artysty biez anijakaj muzyčnaj adukacyi. U toj ža čas słavuty dyryžor skardziŭsia, što prahramy jahonaha arkiestra nie hučać pa radyjo, a ŭ jaho samoha redka biaruć intervju. Pra novych pop-zorak Finbierh dazvalaŭ sabie vykazvacca vielmi krytyčna.
Jašče bolš niehatyŭnym było mierkavańnie narodnaha artysta Biełarusi nakont padziej 2020 hoda. Vosieńniu arkiestr pad kiravańniem Michaiła Finbierha zaprasili syhrać ceły cykł kancertaŭ na scenie Kupałaŭskaha teatra, ź jakoha na znak pratestu suprać hvałtu siłavikoŭ syšli amal usie akciory i supracoŭniki.
Artysty kalektyva nie chacieli vystupać na hetaj scenie i spadziavałasia, što kiraŭnictva zdoleje admovicca. Ale Finbierh zajaviŭ, što tyja, chto vychodziać na vulicu, — bandyty. A na pytańnie pra bieł-čyrvona-bieły ściah adkazaŭ, što ŭ jahonym žyćci byŭ tolki adzin ściah — čyrvony.
U vyniku kancert u Kupałaŭskim teatry ŭsio ž adbyŭsia — i na jaho pryjšli ŭsiaho 11 čałaviek.
Ale tut važna skazać, što na toj momant Finbierhu było ŭžo 73 hady. U jaho byli prablemy sa zdaroŭjem, i jamu ŭžo było ciažka pracavać — jon dyryžyravaŭ siedziačy. Tym nie mienš maestra da samaha apošniaha dnia nie dumaŭ ni ab čym inšym, akramia svajho arkiestra.
Za niekalki hadoŭ da śmierci jon znoŭ naładziŭ kantakty sa svaim synam Alaksandram. Toj pražyŭ bolš za 20 hadoŭ u Izraili, pryniaŭ tam novaje imia Eli i ŭ vyniku admoviŭsia ad biełaruskaha hramadzianstva. Siońnia mužčyna razam ź siamjoj žyvie ŭ Kanadzie i piša vielmi ciopłyja dopisy pra svaju siamju ŭ sacsietkach. Jaho maci zastałasia ŭ Izraili.
Michaił Finbierh pamior 11 śniežnia 2021 hoda. Jahony syn napisaŭ, što baćki nie stała na darozie na rabotu, daktary nie zmahli jaho vyratavać. Pachavali narodnaha artysta na Uschodnich mohiłkach u Minsku pobač ź pieršym premjer-ministram niezaležnaj Biełarusi Viačasłavam Kiebičam.
Zapavietam jon pakinuŭ nastupnuju prośbu: «Ja chacieŭ by, kab mianie chacia b krychu lubili, jak ja lublu svaju radzimu i svaich muzykantaŭ».
U vieraśni 2023-ha na mahile maestra źjaviŭsia biełaruskamoŭny pomnik. Pryčym, jaho stvaralniki dapuścili pamyłku, jakuju inakš jak tupoj nie nazavieš — u słovie Michaił jany napisali ruskuju litaru «i». Naŭrad ci b pry žyćci Finbierh acaniŭ takoje niadbałaje staŭleńnie da pracy i da siabie.
Siońnia arkiestr, jaki dyryžor stvaryŭ i dzie pracavaŭ 34 hady, nosić imia Michaiła Finbierha. U pasiołku Mir źjaviłasia vulica ŭ jaho honar, a ŭ Minsku i Maładziečnie — miemaryjalnyja doški. Vulica Finbierha ŭ Minsku, zdajecca, — heta tolki sprava času. I heta słavuty dyryžor zasłužyŭ pa pravie, niahledziačy na zajavy ŭ apošnija hady svajho žyćcia.
«Tata nikoli nie ŭchvaliŭ by takoha». Syn Michaiła Finbierha vykazaŭsia pra pomnik, ustalavany na mahile jaho baćki
U Maładziečnie adkryli miemaryjalnuju šyldu Michaiłu Finbierhu
Michaił Finbierh: Niekatoryja artysty vybirajuć lohki šlach
Michaił Finbierh inicyjuje konkurs vykanaŭcaŭ biełaruskaj pieśni
«Kubło takoje». Ź pierapisak Kabančuka robicca jasna, čamu Vieramiejčyka paličyli niebiaśpiekaj i zabaranili jamu ŭjezd va Ukrainu38
Kamientary