«Ubačanaje ašałamiła». Pierakładčyk z Babrujska — pra paŭtara hoda za kratami, źniščanyja rukapisy, šlub u niavoli i navuku vyžyvać
«Žachi, jakija tvoracca, nie supastaŭlajucca z sučasnaściu», — kaža były palitviazień Alaksiej Hajšun. U niavoli, kab vyžyć, jon pisaŭ fantastyku. Schudnieŭ na 40 kiłahramaŭ, a kali vyjšaŭ na volu, byŭ uražany tym, jak źmianiłasia hramadstva.
«Praz paru dzion viaźnica pačała zapaŭniacca schoplenymi za fatahrafavańnie vajskovaj techniki»
Alaksieju Hajšunu 34 hady. U jaho historyka-fiłałahičnaja adukacyja. U Homielskim dziaržaŭnym univiersitecie imia Skaryny jon vyvučyŭsia na nastaŭnika historyi i anhlijskaj movy. Jak pryvatny pradprymalnik, z 2015 hoda zajmaŭsia pierakładčyckaj dziejnaściu. Da padziej 2020-ha hoda palityki paźbiahaŭ. Dniami Alaksiej pakinuŭ radzimu.
Padčas pieradvybarčaj kampanii Hajšun vypadkova trapiŭ na sustreču žycharoŭ Homiela z vyłučenkaj na prezidenctva Śviatłanaj Cichanoŭskaj. Jaho ŭraziła, što pabačycca ź joju pryjšło šmat ludziej.
Hvałt siłavikoŭ i abureńnie ludziej paśla vybaraŭ paŭpłyvali na Alaksieja, i jon staŭ chadzić na pratesty rehularna. 20 vieraśnia 2020-ha jaho schapili.
«Tady pačalisia pieršyja adkrytyja zatrymańni. Da hetaha zabirali ciškom, u dvarach. Mianie schapili i kinuli ŭ aŭtazak pieršym», — zhadvaje były palitviazień.
Hajšunu za «ŭdzieł u niesankcyjanavanym mierapryjemstvie» prysudzili vosiem dzion administracyjnaha aryštu. Zatym paŭtara hoda ciahali na dopyty, kab daŭ pakazańni na nieviadomych jamu ludziej.
Paŭtorna Alaksieja zatrymali 21 studzienia 2022 hoda «za aktyŭny ŭdzieł u dziejańniach, jakija hruba parušajuć hramadski paradak». Jon kaža, što kryminalnaja sprava była kalkaju raniejšaj administracyjnaj.
«Tak za adnu i tuju ž «pravinu» mianie pakarali dvojčy», — zaŭvažaje były palitviazień.
Da suda Hajšuna trymali ŭ śledčym izalatary Homiela.
«U sudovych dakumientach napisali, što ja ź niesankcyjanavanaha mierapryjemstva «moh źbiehčy, ale nie staŭ». I heta praŭda. Ja nie chacieŭ adychodzić, bo pryjšoŭ pa svajoj voli», — adznačaje jon.
Alaksieja źniavolili za miesiac da poŭnamaštabnaj rasijskaj ahresii suprać Ukrainy. Pra vajnu ŭ izalatary daviedalisia dniom 24 lutaha.
Praź niekalki dzion viaźnicu pačali napaŭniać zatrymanymi pa abvinavačańni ŭ pratestach, raspalvańni varažniečy dy fatahrafavańni vajskovaj techniki.
Schudnieŭ na 40 kiłahramaŭ
Ubačanaje ŭ źniavoleńni Alaksieja Hajšuna ašałamiła.
Niavolnictva jon paraŭnoŭvaje z anturažam asučaśnienaj oruełaŭskaj antyŭtopii. Pierakładčyk nie moh pavieryć, što ŭsio heta adbyvajecca ź im nasamreč.
«U ludziej sučasnaja havorka, dziejańni adbyvajucca ŭ sučasnym śviecie, ale žachi, jakija tvoracca vakoł, ciažka supastavić z sučasnaściu. Usio tam staradaŭniaje, zakaruzłaje i žachlivaje, niby naŭmyśla stvoranaje dla zapałochvańnia», — apisvaje atmaśfieru ŭ źniavoleńni Alaksiej.
Jon pryznajecca, što stres pryvioŭ da taho, što jamu daviałosia «źbirać pa kuskach vytrymku i staracca ŭsprymać situacyju mužna». Usio było skiravana na psichałahičnuju abaronu i abstrahavańnie ad realnaści.
Alaksiej rašyŭ, što ŭ niavoli nie budzie skardzicca ni na što turemščykam. U izalatary jon schudnieŭ na 40 kiłahramaŭ, bo nie moh jeści toje, što davali aryštantam.
Hajšun kaža, što navučyŭsia «być hledačom ułasnaha žyćcia». Jaho supakojvała, kali jon «siabie ŭjaŭlaŭ bieścialesnym ducham, jaki naziraje za tym, što adbyvajecca vakoł». Tady jon pierastavaŭ adčuvać choład, hoład i bol.
«Kab syści ad realnaści, ja pahłybiŭsia spačatku ŭ čytańnie, ale tak jak u SIZA byŭ deficyt knih, to staŭ sam pisać fantastyku. Hety žanr maksimalna addaleny ad niavolnickaj realnaści», — raskazvaje były palitviazień.
«Dźvie knihi prymusili źniščyć»
U SIZA Alaksiej Hajšun napisaŭ dźvie knihi.
Na ich skarystaŭ usie zapasy papiery i daviałosia kuplać 500 arkušaŭ pa «šalonaj canie». Na ich patraciŭ apošnija hrošy.
Los rukapisaŭ vydaŭsia dramatyčnym.
«Jany byli źniščanyja maimi ž rukami, — kaža Alaksiej. — Mianie pastavili pierad vybaram — abo novaja kryminalnaja sprava, abo źniščeńnie piśmovych materyjałaŭ. Ja źniščyŭ ich u prysutnaści achoŭnikaŭ».
Treciuju knihu Alaksiej pačaŭ pisać u kałonii. Na maleńkich šmatkach papiery jon vykładaŭ dla jaje tezisy, dumki, cytaty. Zapisy znajšli padčas «šmonu». Turemščyki rašyli, što heta malavy (zapiski, jakimi miž saboj abmieńvajucca viaźni). Tłumačeńni, što heta cytaty dla knihi, nie dapamahli.
U śledčym izalatary Hajšun ažaniŭsia.
Śviedkami na šlubnaj cyrymonii byli supracoŭniki SIZA. Ad «uračystaści» ŭ Alaksieja zastalisia ciažkija ŭspaminy. Jana prachodziła pad iraničnyja ŭśmieški turemščykaŭ.
«Heta byŭ adziny sposab narmalna kamunikavać z kachanaj, — havoryć Alaksiej pra šlub u niavoli. — Listy išli biez asablivych pytańniaŭ tolki ad blizkich. Mnie ŭdałosia pacałavać žonku, ale nam admovili ŭ spatkańni».
Zachavanyja listy Alaksiej nazyvaje šparhałkami dla adnaŭleńnia źniščanych rukapisaŭ.
«Jak vyjaviłasia, ja ich pisaŭ nie tolki rodnym, ale i sabie. Pa ich mahu detalova adnavić uspaminy, kankretyzavać ich. Navat vobrazna pieradać pachi, huki i kolery», — kaža były palitviazień.
U emihracyi Hajšun choča napisać univiersalny dapamožnik, jak vyžyć dy zachavać rozum za kratami na prykładzie taho, što rabiŭ jon sam. Takaja litaratura, ličyć jon, zapatrabavanaja, bo nichto nie zastrachavany ciapier ad źniavoleńnia.
«Ja šmat kaho słuchaŭ, naziraŭ za staŭleńniem turemščykaŭ da zvyčajnych asudžanych i palityčnych. Dla supracoŭnikaŭ viaźnicy cisnuć na asudžanych z palityčnych pryčyn — prosta pisk mody. Vakchanaliju jany pačynajuć, pačuŭšy chrypły huł z televizara ci radyjo», — davodzić Alaksiej.
«Sa 100 niavolnikaŭ 15 mieli žoŭtyja birki»
Dzieviać miesiacaŭ Alaksiej Hajšun niavoliŭsia ŭ mahiloŭskaj kałonii №15.
Kaža, što ŭ 18-ci atradach kałonii ŭtrymlivajecca bolš za 1 600 asudžanych. Prykładna 10 pracentaŭ — palitviaźni. U jaho atradzie sa 100 niavolnikaŭ 15 mieli žoŭtyja birki.
Nie ŭsie atrady ŭkamplektavanyja i nie va ŭsich jość palitviaźni.
Pavodle słoŭ byłoha palitviaźnia, niekatoryja atrady sfarmavanyja tolki z rafinavanych asudžanych. Tam nie pavinna być tych, kaho pryznali «ekstremistami» ci chto staić na prafiłaktyčnym uliku.
«Naprykład, u atradzie, jaki zajmajecca stałovaj, niama palityčnych. Administracyja kałonii ličyć, što jany mohuć kahości atrucić», — davodzić Alaksiej.
Padrabiaznaści ź niavolnickaha žyćcia palitviaźniaŭ surazmoŭca raskazvać aścierahajecca.
Lubaja navina pra ich stanovicca nahodaju dla pieraśledu na zonie, kaža jon.
«Ja byŭ punktualnym i achajnym»
Alaksiej Hajšun da ŭmoŭ utrymańnia ŭ kałonii staviŭsia jak da paradkaŭ u vojsku. Armiejski dośvied dapamahaŭ jamu trymać siabie ŭ tonusie, asabliva kali źjaviŭsia «vorah».
«Vorah — heta zborny vobraz svajavolstva siłavikoŭ. Nas ličyli vorahami na roŭnym miescy, značyć vorah vorahu vorah», — tłumačyć jon.
Były palitviazień kaža, što ŭ viaźnicy sutykaŭsia z supracoŭnikami, jakija stavilisia da svajoj pracy jak da vykanańnia abaviazku. Kali ŭ ich pačynali zdavać niervy, to jany staralisia chutka ŭ sabie pieramahčy hetuju słabaść. Časam źviartalisia da načalstva pa psichałahičnuju dapamohu. Atrymanyja rekamiendacyi dazvalali likvidavać kryzis.
Siarod turemščykaŭ byli i tyja, chto, pa słovach Alaksieja, «kajfavaŭ ad taho, što niavolnikam kiepska». Ichnimi dziejańniami kiravaŭ «sapraŭdny ašaleły patryjatyzm pa-łukašyscku».
«Im ulivajuć u vušy prapahandu, zapałochvajuć, što my, palityčnyja, žachlivyja monstry, jakija chočuć źniščyć krainu. Pryplatajuć da hetaha nacyzm, fašyzm, kuču žachaŭ i strachaŭ. I jany pačynajuć ślepa vieryć u toje, što pierad imi vyradki», — tłumačyć jon.
Były palitviazień kaža, što staraŭsia paźbiehnuć sadyzmu turemščykaŭ, skiravanaha na pryhniot jaho jak asoby. Jon nie davaŭ im padstaŭ dla pakarańnia.
«U ich nie było pryčyn dakałupacca da niečaha, papraknuć mianie ŭ čym-niebudź. U mianie byŭ paradak va ŭsim. Ja byŭ punktualnym i achajnym», — tłumačyć svaje pavodziny Hajšun.
«Maciukaŭsia i abražaŭ administracyju»
Za dzieviać miesiacaŭ kałonii Alaksiej Hajšun tolki adnojčy trapiŭ u štrafny izalatar.
Jaho pakarali 10 sutkami za toje, što ŭ hutarcy z supracoŭnikam užyŭ «žarhonnaje vykazvańnie». Zamiest «pastupiła pasyłka» skazaŭ «zajšła pasyłka». U pratakole ab dyscyplinarnym spahnańni turemščyki napisali, što asudžany «maciukaŭsia i abražaŭ administracyju».
«Tak, z čałavieka z vyšejšaj adukacyjaj, jaki maje historyka-fiłałahičny dypłom, jaki atrymlivaŭ pavyšanuju stypiendyju, zrabili maciarščyńnika. Ale ničoha inšaha mnie prypisać nie mahli», — kaža Alaksiej.
Dziesiaci adbytych u ŠIZA dzion jamu chapiła, kab zrazumieć, što heta takoje. Jon kaža, što ŭ kałonii byli asudžanyja, jakich trymali ŭ štrafnym izalatary miesiacami. Chacia adpravić tudy možna niavolnika tolki na 10 dzion (ale hety termin mohuć biaskonca praciahvać).
«U kamiery štrafnoha izalatara hołyja ścieny, nary pryšpilenyja. Niemahčyma spać na doškach pry nizkaj tempieratury i ŭ dyskamfortnych umovach. Čałaviek moža nie spać sutkami. Jon adklučajecca prosta ad stomy i lažyć na bietonnaj padłozie, pakul na jaho nie źviernie ŭvahu achoŭnik. Pryčym heta moža być i padstavaju dla čarhovaha pakarańnia», — raskazvaje Alaksiej.
«U ich prydušanaja vola»
Alaksieja Hajšuna vyzvalili 29 krasavika 2023 hoda.
Za čas adsiedki abstanoŭka ŭ krainie źmianiłasia. Pa jaho słovach, jana stała bolš depresiŭnaj. Jon nie zaŭvažyŭ, kab ludzi atrymlivali asałodu ad žyćcia. U ich prydušanaja vola i ŭsio źviedziena da chatnich pjanak, zajaŭlaje były palitviazień.
«Kali ŭziać Babrujsk piatnaccacihadovaj daŭniny, dyk vychadnyja byli bolš ažyŭlenyja, čym ciapier u Minsku. Ciapierašni Minsk padobny da Babrujska taho času», — miarkuje jon.
Były palitviazień kaža, što ludzi ź niezaležnymi pohladami zhadvajuć padziei 2020 hoda. Z pamiaci ścierci ich nie ŭdasca nikoli. Jany havorać pra vajnu va Ukrainie, ale razumiejuć, što nie mohuć ničoha zrabić, dy prystasoŭvajucca da ŭmoŭ žyćcia, jakija jość.
Pa jaho słovach, ziemlaki, jakich nie zakranuŭ 2020 hod, užo nie zhadvajuć jaho abo staviacca da tych padziej sa spačuvańniem, ale hłybinna takija ludzi nie źmianilisia.
«Jany zahartavanyja aŭtakratyjaj i dbajuć tolki pra svaju dupu, bo nie viedajuć, jak žyć inačaj. Heta robić ich žorstkimi ŭ adnosinach da inšych», — zaŭvažaje Alaksiej.
Pavodle jaho, biudžetniki, piensijaniery, rabotniki dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ, kali navat i niazhodnyja ź niečym, to bajacca «čmychnuć, kab nie pryciahnuć da siabie ŭvahi». Jany buduć havaryć pra ŭsio, ale tolki nie pra palityku.
«U ich žyviolny instynktyŭny strach, — kaža jon. — Jany mohuć pra palityku pažartavać, ale tak, kab zły susied nie moh na ich danieści».
«Klijenty raźbiehlisia»
Były palitviazień kaža, što za čas adsiedki klijenty, jakija karystalisia jaho pasłuhami pierakładčyka, raźbiehlisia. Viarnuć ich jon nie zmoh. Ź dziaržaŭnymi arhanizacyjami supracoŭničać nie chacieŭ.
Rašeńnie ab emihracyi, adznačaje jon, vyśpiavała pavoli.
Hajšun nie bačyć aptymistyčnaha scenara dla Biełarusi. Na jaho pohlad, aŭtakrata zabivaje čas albo jaho mianiaje inšy aŭtakrat. Toje, što adbyvajecca ŭ krainie, jon nazyvaje pravavym biasčynstvam.
«Biasčynstva, biezzakońnie ŭ rozumach ludziej. Jany ŭsprymajuć jaho jak zvyčajnaść. Kab źmianić situacyju, treba prykłaści niemałyja vysiłki», — ličyć były palitviazień.
U emihracyi Alaksiej źbirajecca stvaryć kanał, u jaki budzie vykładać uspaminy ab pieražytym i inšyja svaje tvory. Siabie jon prezientuje jak pierakładčyka z anhlijskaj movy i piśmieńnika-pačatkoŭca.
«Ja viarnusia na radzimu, kali paciapleje naohuł, — padsumoŭvaje jon. — Kali ja heta ŭbaču i ŭśviadomlu. Tady ja viarnusia i pačnu adbudoŭvać toje, što razburyli».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆHladzicie taksama:
Sudalenka: Pry mnie ŭ kałonii pamierła try čałavieki, a Uciuryn panibractvuje z načalnikam «Vićby»
«Charastvo, stvoranaje i pakinutaje nam hetaj piśmieńnicaj, — najlepšy lek»
«Vialiki absalutna čałaviek». Kola Łukašenka raskazaŭ, što dla jaho baćka i ŭ čym jahonaja apazicyjnaść32
Kamientary