Kansalidacyja bieź ściaha. Biełaruskaje hramadstva dobra trymajecca pierad rasijskaj prapahandaj — daśledavańni
Hramadstva pa-raniejšamu suprać vajny i maje šmat patencyjału. Takija aptymistyčnyja vysnovy padkazvajuć daśledavańni, zroblenyja Biełaruskaj analityčnaj majsterniaj sacyjołaha Andreja Vardamackaha. Razam ź im i niamieckim analitykam Jakabam Valenštajnam «Naša Niva» vyvučała nastroi. «Prychilnikaŭ Rasii ŭ Biełarusi prykładna 30 pracentaŭ», — miarkuje jon.
Jak biełarusy staviacca da vajny va Ukrainie
Pačynajem z samaj pakazalnaj ličby — jak biełarusy staviacca da mahčymaści ŭvodu našych vojskaŭ na terytoryju Ukrainy. Kala 80—85% respandentaŭ adkazali, što jany suprać hetaha. Valenštajn nazyvaje hety pakazčyk ašałamlalnym.
Pry hetym analityk adznačaje, što adkazy na inšyja pytańni demanstrujuć bolšuju raźjadnanaść u hramadstvie. Naprykład, na pytańnie «Jak vy staviciesia da vykarystańnia terytoryi i vajskovaj infrastruktury Biełarusi dla realizacyi vajennych dziejańniaŭ Rasii va Ukrainie?» bolšaść usio jašče adkazvaje «admoŭna» (bolš za 60%), ale takich ludziej našmat mienš, čym tych, chto vystupaje suprać pramoha ŭdziełu Biełarusi ŭ vajnie.
Taksama zadavałasia pytańnie pra raźmiaščeńnie rasijskich vojskaŭ i pra toje, ci padtrymlivajuć heta biełarusy. Viadoma, jość ludzi, jakija sumniavajucca ci zusim nie adkazvajuć na heta pytańnie, ale adkazy ŭsio adno blizkija — kala 40 pracentaŭ «za» i prykładna stolki ž — «suprać».
Jakab Valenštajn tłumačyć, što takija ličby mohuć być źviazanyja z prarasijskimi nastrojami. Taksama z-za prapahandy častka biełarusaŭ baicca napadu NATA. Tamu, jak kaža Valenštajn, dla kahości moža być dobra, kali rasijskija vojski znachodziacca ŭ Biełarusi, bo heta nie daje vajnie pryjści ŭ krainu, navat kali rasijskija vojski hetym ludziam nie padabajucca.
Što da varyjacyj adkazaŭ u roznych sacyjalnych hrupach, to zvyčajna čym lepšaja adukacyja, tym bolšaja ŭ čałavieka prajeŭrapiejskaja aryjentacyja, čym starejšy čałaviek — tym bolš prarasijskaja aryjentacyja. Zachodnija rehijony krainy zvyčajna byli bolš prajeŭrapiejskija, ale ciapier mohuć być adroźnieńni, bo adtul emihravała bolš ludziej, čym z uschodu krainy.
Što da staŭleńnia biełarusaŭ da vajny va Ukrainie, to prafiesar Vardamacki prapanuje kancepcyju «kansalidacyja bieź ściaha».
Pra toje, što hramadstva kansalidavanaje ŭ sensie niehatyŭnaha staŭleńnia da mahčymaści ŭvachodu biełaruskaha vojska va Ukrainu, śviedčać jaskravyja vyniki apytańniaŭ, ale čamu heta kansalidacyja bieź ściaha? Bo niama na palityčnaj arenie takoj asoby, jakaja była b ściaham nacyi, jak Zialenski dla Ukrainy.
Valenštajn taksama charaktaryzuje nastroj u Biełarusi jak kansalidavany. Heta ž ułaściva i ŭsprymańniu vajny: biełarusy chutka zrabili vysnovy nakont padziej va Ukrainie i nie nadta ich źmianiajuć.
«Pa vynikach dobra vidać, što ludzi nie chočuć, kab biełaruskaja armija ŭstupiła ŭ vajnu, i nie pryznajuć, što Biełaruś de-fakta ŭžo stała saŭdzielnicaj vajny. Ludzi vykazvajuć žadańnie zastavacca niejtralnymi navat u pytańniach, dzie heta supiarečyć realnaści.
Naprykład, adno z pytańniaŭ było pra toje, ci musić Biełaruś stać členam peŭnaha vajskovaha aljansu, i bolš za pałovu apytanych skazali, što nie chočuć bačyć Biełaruś ni ŭ vodnym takim aljansie. Ale Biełaruś uvachodzić u skład ADKB, i z takich vynikaŭ łahična zrabić vysnovu, što pałova biełarusaŭ vystupaje za vychad z ADKB. I tolki 30% adznačyli, što jany zhodnyja sa znachodžańniem Biełarusi ŭ składzie ADKB. Na moj pohlad, prykładna stolki i składaje kolkaść prychilnikaŭ Rasii ŭ Biełarusi», — miarkuje analityk.
Vardamacki, u svaju čarhu, adznačaje, što bolšaść biełarusaŭ chacieli b mieć status pa-za hieapalityčnymi sajuzami. Taksama sacyjołah zaŭvažaje, što respandenty pa-roznamu staviacca da roznych sajuzaŭ. Kali kazać tolki pra sajuz, to ŭ adkazach adny praporcyi, a kali ŭ farmuloŭcy pytańnia ŭdakładnić, što havorka pra vajskova-palityčny sajuz, to pavialičvajecca kolkaść tych, chto žadaje być pa-za sajuzami.
«U Biełarusi šmat ludziej z vyšejšaj adukacyjaj. Kali nacyja dasiahaje takoj ličby, jana hatovaja da demakratyi»
U kolkasnych daśledavańniach, ź jakimi pracuje Biełaruskaja analityčnaja majsternia, vybarka składaje kala tysiačy hramadzian Biełarusi ad 18 hadoŭ. U tym liku heta i sielskaje nasielnictva — značnaja častka biełarusaŭ, kala piataj častki ŭsiaho nasielnictva, i ich mierkavańnie značna adroźnivajecca ad mierkavańnia haradskich žycharoŭ, udakładniaje navukoviec.
Što da jakasnych daśledavańniaŭ, jany śviedčać pra matyvacyju ludziej — čamu respandenty abirajuć toj ci inšy varyjant. Vardamacki pryvodzić u prykład adkaz na pytańnie, kaho biełarusy ličać vinavatymi ŭ vajnie: «Na pieršaj pazicyi znachodzicca Rasija, a na druhoj — Złučanyja Štaty. Ale važna, što Rasija idzie ź nievialikim adryvam ad druhoha miesca, to-bok maje kala 25%, a Złučanyja Štaty nabirajuć kala 20%. Jość i inšyja varyjanty adkazu: niekatoryja respandenty nazyvajuć vinavataj u vajnie Ukrainu.
Kali padčas jakasnaha daśledavańnia pytaješsia ŭ čałavieka, chto vyklikaŭ vajnu, jon časam kaža: «Tak, Rasija vinavataja, bo jana ŭvajšła na terytoryju Ukrainy. Ale i Ukraina vinavataja, tam drennyja hienierały i jość karupcyja, Złučanyja Štaty ŭmiešvajucca ŭ spravu, i Kitaj, viadoma». To-bok čałaviek prosta pieraličvaje ŭsich asnoŭnych hieapalityčnych hulcoŭ, a sistemnaha razumieńnia ŭ jaho niama».
Jakab Valenštajn adznačaje, što amal nichto ź biełarusaŭ nie abvinavaciŭ u vajnie Jeŭrasajuz (kala 2%), vielmi mała ludziej vybrali i varyjant «zaŭsiody vinavatyja abodva baki» (mienš za 1%). Pytańnie pra vinu zadavali dva razy: kali poŭnamaštabnaja vajna pačałasia i letam 2023-ha, — i druhi raz značna bolš ludziej adkazali «nie viedaju». Na dumku analityka, prapahanda tak dziejničaje na ludziej, što jany pačynajuć sumniavacca ŭ svaich vysnovach.
«Heta padajecca takim čynam, byccam prablema duža składanaja i zvyčajny čałaviek nie ŭ stanie ŭ hetym razabracca. U hłybinnych intervju respandenty kažuć: maŭlaŭ, heta nie majo pytańnie, ja maleńki čałaviek i hetaha nie razumieju, u nas jość vialiki kiraŭnik, jaki ŭ hetym raźbirajecca. To-bok čałaviek delehuje kamuści navierch farmiravańnie svajho pohladu, i heta prajaŭleńnie pazicyi, što palityka i jaje abmierkavańnie — heta nie śfiera dziejnaści prostaha čałavieka. Heta adroźnivajecca ad bolš prasunutaha hramadstva, dzie bolšaja kolkaść ludziej imkniecca mieć svoj punkt hledžańnia», — dapaŭniaje Vardamacki.
Kali pytaješsia ŭ ludziej, čamu dla ich narmalna, što rasijskija vojski znachodziacca na terytoryi Biełarusi, čuješ u adkaz: «Jany nas abaraniajuć» ci «Jany nas abaroniać», jak raskazvaje sacyjołah. Pytaješsia, ad kaho ci čaho abaraniajuć, i nie čuješ kankretnaha i arhumientavanaha adkazu — abaraniajuć ad čahości abstraktnaha.
Što da mienš pramych pytańniaŭ pra vajnu, to Vardamacki adznačaje praniknieńnie ŭ masavuju śviadomaść rasijskaha naratyvu. Z adnaho boku, jość rezistentnaść biełarusaŭ pierad rasijskaj prapahandaj. Jana tłumačycca ŭ tym liku adukavanaściu biełarusaŭ. «Naša kraina źjaŭlałasia apošnim źvianom usiesajuznaha zboračnaha cecha, naprykład, Traktarny zavod supracoŭničaŭ z 1800 pradpryjemstvami. Na apošniaj stadyi kanviejera treba mieć samych adukavanych ludziej, a
čym lepšaja adukacyja ŭ čałavieka, tym bolš jon ustojlivy da prapahandy.
Taksama ŭ Biełarusi šmat ludziej z vyšejšaj adukacyjaj — 25%. Kali nacyja dasiahaje takoj ličby, to jana hatovaja da demakratyi. Akramia taho, kali idzie šmat prapahandy ŭ adzin bok, nadychodzić momant, kali čałaviek pierastaje ŭsprymać hetuju infarmacyju jak niešta sapraŭdnaje. Biełaruskaje hramadstva maje taksama mahčymaść atrymlivać z dapamohaj internetu roznyja mierkavańni, chacia heta ciapier i ŭskładniajecca błakavańniem niepraŭładnych resursaŭ», — kaža Vardamacki.
Pry hetym, jak papiaredžvaje navukoviec, nielha niedaaceńvać upłyvu prapahandy. Jon źviartaje ŭvahu na kałasalnuju prysutnaść rasijskich miedyja ŭ Biełarusi i ličyć, što takoha mocnaha infarmacyjnaha vykliku pierad biełarusami daŭno nie było. Da 2020-ha hoda hieapalityčny vybar biełarusaŭ byŭ abumoŭleny miedyja, jakija pracavali ŭnutry krainy, a ciapier pazicyju biełarusaŭ vyznačaje źniešniaje ŭździejańnie.
Valenštajn pahadžajecca z tym, što biełarusy ŭstojlivyja da prapahandy, i ŭ dokaz hetaha źviartaje ŭvahu na dva pakazčyki. Pieršy ź ich — pytańnie, kaho vinavacić u vajnie: ź lutaha 2022-ha prapahanda aktyŭna sprabuje dyskredytavać Ukrainu i Zachad, ale pakazčyki pa hetym pytańni nie nadta źmianiajucca.
Druhaja reč — hieapalityčnaja aryjentacyja. «Šmat biełarusaŭ nie chacieli b jaje vybirać, im bližejšaja ideja zastacca niejtralnymi. Ale kali ŭsio ž adkazvać na hetaje pytańnie, to ŭ 2018-m kala 60% ludziej vykazvalisia za Rasiju, a ŭ 2020-m hety pakazčyk źniziŭsia da 40%. Hałasy za jeŭrapiejski vybar, naadvarot, raśli, i vosieńniu 2020-ha za hety varyjant užo vystupała bolš biełarusaŭ, čym za Rasiju. Potym hety pakazčyk źniziŭsia, mahčyma, praz rasčaravańnie: ludzi čakali, što Jeŭrasajuz bolš padtrymaje pratesty, čym heta nasamreč adbyłosia. Prarasijskija nastroi pačali raści, ale jany nie pieravysili pakazčyk 2018 hoda, i ŭ hetym bačnaja ŭstojlivaść biełarusaŭ pierad prapahandaj.
To-bok, niahledziačy na try hady pastajannaj prapahandy, na zakryćcio ŭsich niezaležnych miedyja i zabaronu pracy žurnalistaŭ, prazachodnija nastroi ŭ Biełarusi zastajucca» — kaža Vardamacki i dadaje, što ciaham niekalkich apošnich zamieraŭ spyniŭsia rost prarasijskich hieapalityčnych aryjentacyj, tak prajaŭlajecca rezistentnaść masavaha hramadskaha mierkavańnia da prapahandy.
«Radok himna pra toje, što biełarusy — mirnyja ludzi, dahetul praŭdzivy»
Valenštajn nahadvaje, što takija aptymistyčnyja ličby byli sabranyja ŭnutry krainy. Sotni tysiač biełarusaŭ emihravali, i heta najbolš aktyŭnyja ludzi, lidary mierkavańniaŭ. Niahledziačy na heta, usio jašče mienš ludziej, čym u 2018-m, hatovyja vybrać Rasiju. Na dumku analityka, heta vielmi mocny pakazčyk, što hramadstva skiravana ŭ bok biełaruskaści, što jaho nie cikavić ruski śviet.
Vardamacki zhodny, što, kali dadać da prapanavanych ličbaŭ danyja pa dyjaspary, ličby mocna źmieniacca, bo dyjaspara maje duža kansalidavanuju pazicyju i nakont vajennych pytańniaŭ, i nakont prysutnaści rasijskich vojskaŭ z užyvańniem infrastruktury, i nakont hieapalityčnaj aryjentacyi. Praktyčna ŭsia dyjaspara, 95—97%, aryjentavanaja na prajeŭrapiejski vybar.
Kab apisać roźnicu pamiž hramadskaj dumkaj dyjaspary i biełarusaŭ unutry krainy, Vardamacki prapanuje kancepcyju dvuch kokanaŭ. Voś jak jana hučyć: «Na prykładzie staŭleńnia da vajny bačnyja dva infarmacyjnyja kokany — unutry krainy i zvonku.
Pazicyju dyjaspary možna sfarmulavać formułaj «nie vajnie», a kokan unutry Biełarusi charaktaryzujecca formułaj «niama vajny». Biełarusy ŭnutry krainy nie adčuvajuć, što va Ukrainie idzie trahičnaja, žorstkaja vajna, da ich traplaje mała infarmacyi.
Kali jana i dachodzić, to ŭ bolš miakkim vyhladzie: maŭlaŭ, idzie vajna tolki vysokadakładnaj zbrojaj i tolki pa «drennych chłopčykach» — «banderaŭcach» i «nacystach».
U realnym žyćci ludzi nie bačać prajaŭ hetaj vajny, tamu ŭ ich uźnikaje ŭjaŭleńnie, što jaje niama. Vialikaja prablema dla demakratyčnych sił — toje, što praktyčna niemahčyma pierajści z adnaho kokana ŭ inšy», — kaža sacyjołah.
Ci možna daviarać danym, sabranym u ciapierašniaj Biełarusi, jakaja staić na šlachu da tatalitaryzmu? Vardamacki pahadžajecca, što isnuje efiekt sacyjalnaj pažadanaści abo ŭpłyŭ strachu ŭ hramadstvie na adkazy respandentaŭ. Ale hety strach, jak udakładniaje navukoviec, nie raspaŭsiudžvajecca na ŭsie hrupy pytańniaŭ. Ludzi biantežacca adkazvać, za kaho jany hałasavali, i na inšyja źviazanyja z vybarami pytańni. Adnak na pytańni pra hieapalityku i staŭleńnie da vajny ludzi adkazvajuć svabodna, tut strachu niama.
Valenštajn nahadvaje nie śpiašacca z vysnovami pa interpretacyi danych. Naprykład, voźmiem pytańni ab prysutnaści rasijskich vojskaŭ i hieapalityčnaj aryjentacyi — u ludziej padčas adkazaŭ na hetyja pytańni moža być zusim roznaja matyvacyja. Ci kali ŭ ludziej pytajucca pra Jeŭrasajuz jak pra varyjant hieapalityčnaha partniorstva, jany mohuć adkazać, što taki varyjant zaraz niemahčymy. Maŭlaŭ, kraina znachodzicca ŭ śfiery ŭpłyvu Rasii, dyk navošta vybirać fantaziju? Kali b u ludziej nasamreč byŭ vybar, nie fakt, što vyniki byli b takimi ž.
«Rablu vysnovu, što my, jeŭrapiejcy, musim pavialičyć inviestycyi ŭ kamunikacyju ź Biełaruśsiu, u pracu ź biełaruskim nasielnictvam. Musim pakazać jamu, što stavimsia da Biełarusi surjozna, i kali pryjdzie momant, my chacieli b supracoŭničać ź Biełaruśsiu.
My bačym, što biełarusy vielmi adroźnivajucca ad rasijan, a taksama što jany nie padtrymlivajuć vajnu. Mahčyma, častka ź ich stała achviarami prapahandy, ale bolšaść ludziej žadajuć trymacca daloka ad vajny, prosta ŭ ich nie tak šmat vybaru. U pracy ź biełarusami šmat patencyjału, niahledziačy na try hady prapahandy i represij. I radok himna pra toje, što biełarusy — mirnyja ludzi, dahetul praŭdzivy.
Biełarusy — nie takija, jakimi ich choča padać rasijskaja prapahanda», — padsumoŭvaje Valenštajn.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆJaki horad žychary Biełarusi ličać najlepšym dla žyćcia? Spojler: heta nie Minsk
Apytańnie: 45% biełarusaŭ, jakija źjechali ŭ Polšču, płanujuć tam zastacca
Što za studentka Uljana, ź jakoj na bali valsiravaŭ Łukašenka?9
Kamientary