«My byli družnyja z Ejsmantam». Viadučy Aleh Citkoŭ addaŭ BT amal 20 hadoŭ, ale zvolniŭsia paśla vybaraŭ — pahutaryli ź im
Aleh Citkoŭ — adzin z samych paznavalnych tvaraŭ narodnaj prahramy «Biełorusskoje vriemiečko» na BT. Byŭ. Da 2020 hoda, u jakim jon apynuŭsia ŭ liku tych žurnalistaŭ, jakija vyrašyli zvolnicca z telebačańnia ŭ znak pratestu. Mara stać 60-hadovym huru, jaki budzie pieradavać novamu pakaleńniu miedyjščykaŭ dośvied i vieści mudryja prahramy pad finał karjery, nie ździejśniłasia. U 50 jon pačaŭ žyćcio z nula ŭ novaj krainie.
Pra novuju dziejnaść u emihracyi, siabroŭstva z Ejsmantam i Marcavym, načalnika Davydźku, pra tosty, jakija hučali na dziaržaŭnych karparatyvach paśla 2020 hoda, — u našym intervju.
«Naša Niva»: Vy ciapier žyviacie ŭ Vilni, raskažycie, čym zarablajecie na chleb?
Aleh Citkoŭ: Ja tut užo paŭtara hoda. Jak heta ni dziŭna — zajmajusia łahistykaj: kamunikuju z zachodnimi pastaŭščykami i pieravozčykami. Pieršyja try miesiacy pa pryjeździe aktyŭna sprabavaŭ znajści pracu pa paklikańni, u miedyja. Vioŭ pieramovy amal z usimi ruskamoŭnymi redakcyjami — LRT, Delfi, RADIO•R, BBC, «Nastojaŝieje vriemia», «Radyjo Svaboda». U litoŭskich ŚMI abjom ruskamoŭnaha viaščańnia, jak vy razumiejecie, skaračajecca, i svaich śpiecyjalistaŭ chapaje, tak što ŭzajemadziejańnie ź imi ŭ mianie składvałasia z troch padobnych stadyj: vaŭ, «my padumajem» i źniknieńnie. Ź inšymi prosta pa abjektyŭnych pryčynach nie atrymałasia znajści ahulnyja kropki sudotyku.
Treba było prydumlać štości bolš pryziemlenaje, dla padtrymlivańnia realnaści — znajšłasia mahčymaść pracy ŭ łahistycy.
Ale tam-siam mianie zaprašajuć i mierapryjemstvy pravieści, i ahučvańnie rolikaŭ adbyvajecca, jak voice actor ja nie źnik z haryzontu. Navat niekalki rolikaŭ RADIO•R ahučyŭ — heta byłoje Ruskaje radyjo ŭ Litvie.
«NN»: Nazirałasia łomka biez hetaj samaj prafiesii pa paklikańni?
AC: Emihracyja — heta nie turyzm. I rozum prymaje, što treba zajmacca tym, čym mahčyma, kab zabiaśpiečyć bazavyja patreby.
Druhaja sprava, što z punktu hledžańnia psichałohii pieryjadyčna byli pahružeńni ŭ dastatkova hłybokija ŭnutranyja pieražyvańni. Ujavić sabie takija kardynalnyja pieramieny ŭ 50 hadoŭ (a ŭ 2022-m, kali ja byŭ vymušany pakinuć radzimu, mnie jakraz spoŭniłasia 50)… Dumaješ: nu jak tak, heta ž nie majo rašeńnie, za mianie ŭsio vyrašyli.
Ale tut ža sabie adkazvaješ, što heta i tvajo rašeńnie ŭ tym liku, to i čaho jenčyć.
Nie budu rabić ź siabie ideał: ja z ałkaholem na «ty». Mahu dazvolić sabie ałkaholny viečar, kab dadać časam dafaminu. Ja palu — heta taksama daje karotkaje rassłableńnie. Ale hałoŭnaje ŭsio ž — mieć unutranuju vytrymku.
Viedajecie, u 2017 hodzie na svajo 45-hodździe ja paśla doŭhich uhavorvańniaŭ siabram Dzianisam Dudzinskim zrabiŭ sabie padarunak — pryniaŭ jaho zaprašeńnie pajechać u ekśpiedycyju ŭ Pieru. U nas tam była Maču-Pikču, Amazonka, i adzin etap — kańjon Kołka, hłybinia jakoha składaje 900 mietraŭ. Treba razumieć, što kańjon — jak kamienny miašok, u jakim niama śviatła — jano tolki ci dzionnaje, ci ad vohnišča. A kali prychodzić noč, navat zorki i Miesiac nie dajuć śviatła.
I voś u pieršuju noč my lahli tam spać, i niedzie praz paru hadzin u mianie raspluščylisia vočy, i zdaryłasia pieršaja i apošniaja ŭ maim žyćci paničnaja ataka: vakoł — ciemra, vočy raspluščanyja, ale ničoha nie vidać.
Ja sprabavaŭ znajści niejkuju asacyjatyŭnaść, ćviordaść, ale ničoha nie dapamahała. Ja prosta ŭ vyniku loh i pačaŭ zhadvać samaje ciopłaje i lepšaje, dumać pra dobrych ludziej, niešta sabie napiavać, i potym užo vypadkova namacaŭ nałobny lichtar — uklučyŭ jaho i chutka zasnuŭ znoŭ.
Toje vyprabavańnie niečakana stała zusim nialohkim — majo serca ŭ toj ciemry hatovaje było razarvacca. Ciapier u stresavych situacyjach ja zhadvaju toj momant i razumieju, što tady mnie było kudy bolš składana.
Kali jość śviatło, ludzi vakoł, jość siły i mazhi, usio vyrašalna.
«NN»: Raskažycie, jak adbyvaŭsia vaš vyjezd ź Biełarusi, usio ž paśla zvalnieńnia z BT u 2020-m vy pražyli tam jašče dva hady.
AC: Na 21 kastryčnika 2022 ja zapłanavaŭ na terytoryi Hruzinskaha doma vialiki aŭtarski muzyčna-paetyčny viečar, na jaki źbirałasia pryjści kala 150 čałaviek. Na toj momant ja ŭžo byŭ zabaronieny dla zamovaŭ ahučki, tak što žyŭ padpracoŭkami na karparatyvach, zapisami vieršaŭ.
Jak vyśvietliłasia potym, heta tryhiernuła praŭładnyja kanały: jak heta toj, chto admoviŭsia vychodzić u efiry, zvolniŭsia z BT, na maršy chadziŭ sa ściaham, na jakim na biełym pałatnie čyrvonymi litarami było napisana «BT z narodam», sabie takoje dazvalaje.
Ja nasamreč i raniej razumieŭ, što heta ŭsio biasśledna nie minie. Sprabavaŭ šukać varyjanty, źbiraŭsia źjazdžać u pačatku 2022 hoda va Ukrainu, źjeździŭ tudy navieści ŭsie mahčymyja masty. Viarnuŭsia ŭ Biełaruś 6 lutaha, a tam minuła niekalki tydniaŭ — i pačałasia vajna. Žyćcio dla ŭsich, u tym liku dla mianie, pačało novy adlik.
Užo vosieńniu, 19 kastryčnika 2022 hoda, mnie pačali aktyŭna zvanić i raskazvać, što ŭ telehram-kanałach pačałasia ataka ŭ moj bok. Ja vielmi chutka sabraŭ zaplečnik i vylecieŭ u Stambuł. Potym byŭ Jerevan i voś Litva.
«NN»: Vy sami siabie nazyvali «dziaržaŭnym čałaviekam», i častka z vašych kaleh prosta cicha pieračakali «buru» i praciahnuli pracu ŭnutry BT. Što ŭ vas źnianacku pieraviarnułasia ŭ śviadomaści?
AC: Pa znaku zadyjaka ja Ryby, vielmi emacyjny čałaviek. I ja dakładna viedaju, što nie zmoh by pracavać u novych umovach. Ja tak i kazaŭ u 2020-m: nie mahu vychodzić u efir, kali ŭ mianie na radzimie adbyvajecca takoje — heta nie norma i niapravilna. Navat samyja ciažkija pytańni nie pavinny tak vyrašacca.
Ludzi, jakija zastalisia i pracujuć u dziaržaŭnych ŚMI — jany pryniali hetuju pazicyju, jany, vidać, umiejuć chłusić sami sabie, umiejuć być zručnymi. Plus jość tyja, chto sapraŭdy ščyra va ŭsio heta vieryć, ich usio zadavalniaje, ale takich niašmat.
«NN»: Z usich vašych kiraŭnikoŭ padčas pracy na BT — chto byŭ samy demakratyčny, a chto ŭładarny?
AC: Za pieryjad majoj pracy ŭ Biełteleradyjokampanii — amal 20 hadoŭ — razumnych, mudrych mieniedžaraŭ i televizijščykaŭ tam chapała. Inšaja sprava, što padziei 2020 hoda ŭnieśli istotnaje karektavańnie i ŭ mietady kiravańnia, i ŭ mietady tvorčaści.
Da 2020-ha nie było takoha, što samaje hałoŭnaje na TB — rabić toje, čaho ad ciabie chočuć, što padtrymlivaje ciapierašniuju situacyju ŭ krainie na płavu, što padyhryvaje dziaržaŭnaj palitycy.
Hienieralny pradziusar Biełteleradyjokampanii Hleb Šulman — dla mianie heta byŭ najrazumniejšy i najdabrejšy čałaviek, choć jaho pazicyja — ščyra pradziaržaŭnaja.
Hienadź Davydźka zaŭsiody byŭ abłaščany praŭładnymi strukturami i, kaniečnie, vykonvaŭ ukazańni, jakija spuskalisia na jaho źvierchu. U 2013 hodzie ja skončyŭ Akademiju kiravańnia i prynios jamu idei, jak možna źmianić sistemu matyvacyi na TB, zrabić jaho bolš jeŭrapiejskim — dziaržava ž nie darma zapłaciła za maju dvuchhadovuju adukacyju. Na što jon mnie skazaŭ: «Aha, heta dobra, ale potym». Tamu što zaŭsiody isnavała čyrvonaja nitka: nie treba rabić lepš, kab nie stała horš. Jak idzie, tak i dobra, bo kali my zrobim niejkija zachady, to raptam nie atrymajecca i nas pakarajuć, ci raptam buduć patrabavać jašče bolš, a my nie zmožam.
Navošta ryzykavać ułasnym spakojem i dabrabytam dziela niezrazumiełych pieramien?
I hetaja historyja — nie zrabić horš — hetki deviz, mnie zdajecca, nie tolki ŭ televizijnaj supolnaści, ale i ŭ inšych dziaržaŭnych śfierach. Mienavita tamu jany zaŭsiody znachodzilisia ŭ niejkich asieradnionych stanach psieŭdazastoju, a pryvatnyja struktury raźvivalisia.
«NN»: Jakim načalnikam byŭ Ivan Ejsmant?
AC: Ź Ivanam Ejsmantam my byli dosyć družnyja z pačatku nulavych. Ja skažu bolš: ja vioŭ viasielle Ivana Ejsmanta i Natalli, na jakim Vala Harcujeva była śviedkaj. My ź im vielmi šmat času pravodzili razam.
Ale potym situacyja stała raźvivacca tak, što prostaja karespandentka Ejsmant spačatku ŭznačaliła puł i pačała adkazvać za nabor śpiecyjalistaŭ, jakija mohuć zdymać uradavyja mierapryjemstvy vysokaha ŭzroŭniu. Adrazu za joj pajšoŭ i rost Ivana. I ŭžo tady heta byŭ inšy čałaviek: kali prychodziš takim čynam na takija pasady, ty mianiaješsia i sabie nie naležyš. Ty prosta vykonvaješ zadačy, jakija pierad taboj staviać.
Siońnia, kali mnie traplajucca niejkija fotazdymki ź Ivanam, ja baču, što tam zusim inšy čałaviek čym toj, jaki byŭ da momantu svajho karjernaha ruchu.
«NN»: Z ulikam vašaha doŭhaha siabroŭstva, ci nie było ŭ vas asobnaha dyjałohu i ŭhavorvańniaŭ, kali vy vyrašyli zvalniacca ŭ 2020-m?
AC: U nas adbyŭsia vielmi cikavy dyjałoh. Z 17 žniŭnia 2020 hoda anansavali ž usieahulnuju zabastoŭku, u tym liku televizijnuju na Makajonka, 9. 15 žniŭnia pačaŭ farmavacca telehram-čat «BT strajk», kudy ŭvajšło kala 800 z chvastom čałaviek — kala traciny ad ahulnaj kolkaści supracoŭnikaŭ na toj momant. Dałučalisia dla abmierkavańniaŭ, ale praz toje, što emocyi zaškalvali, u čacie liłosia ŭsio — i niecenzurščyna ŭ tym liku. Kipieŭ hetki kacioł z čałaviečych emocyj.
Kali mianie tudy ŭklučyli, ja ŭbačyŭ, što adbyvajecca i napisaŭ: «Ludzi, supakojciesia, kali łaska. Tak nielha. Davajcie siabie kantralavać i dumać, što kazać i jak». Nie prajšło i 30 siekund paśla taho, jak ja adpraviŭ hetaje paviedamleńnie, jak mnie pazvaniŭ Ivan Ejsmant i spytaŭ, što ja rablu: «Ty razumieješ, što adbyvajecca?». Ja skazaŭ, što razumieju bolš čym. «Ty chočaš uznačalić heta ŭsio?» Ja jamu adkazaŭ, što kali treba budzie ŭstać na čale taho, kab nieści rozum i spakoj dy zachavać ludziej pry poŭnym razryvie sercaŭ, to nie baču prablem.
«Nu jak, nu ty ž, my ž! Ty b pryjšoŭ sa mnoj parazmaŭlać». A pra što ja pavinien byŭ razmaŭlać ź im u hety pieryd: pra toje, što mnie drenna? Što ŭ mianie šeraja zasłona pierad vačyma i što ja niazdolny vieści efiry? Ja jamu dadaŭ, što našy stasunki ni pry čym da situacyi, i jon pakłaŭ słuchaŭku.
Dumaju, što ja svajo žyćcio pražyvaŭ nie tak užo drenna i niapravilna. I ŭ momant zvalnieńnia jon razumieŭ, što biessensoŭna sa mnoj pra niešta razmaŭlać i ŭhavorvać na niešta.
«NN»: Jak reahavali tyja, chto zastaŭsia ŭ dziaržaŭnych ŚMI, kali, umoŭna, daviedvalisia, jak raznosili kvateru Kaci Pytlevaj, ich eks-kalehi pa BT, tolki za toje, što ŭ jaje inšyja palityčnyja pohlady?
AC: Koła majoj kamunikacyi vielmi zvuziłasia paśla 2020 hoda. Dy i što tut abmiarkoŭvać?
Prosta kožnaja takaja navina — jak pry hrymocie ci vybuchu: ty prosta pryhinaŭsia ad žachu i admaŭlaŭsia vieryć, što heta doŭha praciahniecca. Ale čym bolš minała času, tym bolš razumieŭ, što heta ŭsio ž nadoŭha, asabliva z pačatkam vajny va Ukrainie. Asensoŭvaŭ, što na radzimie ty nie možaš zarablać na žyćcio, vykazvać svajo mierkavańnie, ty nie možaš bolš być paŭnavartasnym čałaviekam va ŭsich sensach hetaha słova.
«NN»: U prahramie «Biełorusskoje vriemiečko» vy raźbiralisia z sacyjalnymi prablemami. Ale ci byli i siarod hetych tem padcenzurnyja, jakija vam nie dazvalali preparavać u efiry?
AC: Cenzury ŭ prahramie, jak by ni padavałasia nierealnym, u časy majoj karjery nie było. Heta sacyjalnaja prahrama, jakaja dapamahała ludziam. Było zrazumieła, što vialikaja kolkaść hetych prablem była paradžeńniem toj sistemy: kali b staŭleńnie čynoŭnikaŭ da mnohich rečaŭ było inšym, to i prablem tych nie isnavała b. Tamu prychodziłasia iści na miescy z kamieraj, bo pierad joj vialikaja kolkaść ludziej razumieła, što budzie rezanans i treba niešta rabić, inakš nieviadoma, jak heta adabjecca na karjery niejkaha čynoŭnika.
U nas nie było tam sacyjalnych prablem, jakija b chistali dziaržaŭnuju sistemu ci byli b dla jaje pahrozaj.
«NN»: Vy doŭhi čas byli viadučym «Televiaršyni», sami rabilisia jaje naminantam, ciapier tam jak najlepšaha ŭznaharodžvajuć Ryhora Azaronka — pra što heta kaža?
AC: Ja amal pałovu «Televiaršyń» pravioŭ. Toje, što ciapier tam uznaharodžvajuć Azaronka, śviedčyć pra ahulny ŭzrovień kultury, vysłužvańnie. Na žal, prafiesijanalizm upaŭ nižej niama kudy. Pry tym, što mnohija kalehi Ryhora pa STB sami ŭ žachu ad takoha stylu.
Nas zaŭsiody vučyli, što viadučyja — heta, u niejkim sensie, niebažychary. Heta ludzi, jakija niasuć kulturu. Jany nie naviazvajuć svaju dumku, a prapanoŭvajuć da razhladu masu varyjantaŭ, kab hladač ci słuchač zrabili vysnovy sami.
Jakija b baki my ni adstojvali, jak by my ni byli na roznych palusach, ale razburać elemientarnyja kanony etyki, psichałohii, kamunikacyi, prafiesijanalizmu nielha. Chacia b tamu, što heta mohuć ubačyć dzieci, pieraklučajučy kanały. I jany paličać heta normaj. Vychoŭvać u takoj liniejcy pakaleńnie — značyć, vyraścić niekantralavanych psichaŭ. Było b niadrenna chacia b paviesić na prahramy Azaronka šyldu «21+».
U Biełarusi zamiest cyvilizacyjnych pieramovaŭ abrali naratyŭ ašalełaści, hrubaści, žorstkaści. I heta tyčycca nie tolki telebačańnia, a ŭsich śfier žyćcia.
«NN»: Vy siabravali z žurnalistam i vydaŭcom Piatrom Marcavym, možacie raspavieści, jak vy paznajomilisia?
AC: U nulavyja ładzili tak zvanyja «piatniadziełki» — kidali klič cikavym ludziam i źbiralisia ź imi pa paniadziełkach u niejkim kafe, razmaŭlali, kožny vypivaŭ svaje ŭlubionyja napoi. Heta była takaja historyja cikavaha baŭleńnia času, štoraz z novymi asobami, prydumanaja Uładzimiram Maksimkavym. My tam pierasieklisia adnojčy ź Pieciem i potym doŭha siabravali.
U 90-yja pieramieny paradzili nie tolki chaos, ale i mahčymaści dla razumnych stvaryć niešta novaje i cikavaje, i jakraz hetamu pieryjadu naležyć i Piatro Marcaŭ. Takija brendy, jak «Imia» i «BDH» — heta staŭpy demakratyi i svabodnaha mierkavańnia, jany ŭvajšli ŭ historyju ŚMI.
Piecia byŭ aptymistam, ale mnohaje trymaŭ unutry. I ŭsie hetyja dziorhańni, sproby jaho kantralavać, asabliva ŭ pieryjad vydavieckaj dziejnaści… Dumaju, tam było vielmi šmat taho, što nie mahło nie adbicca na jaho zdaroŭi. Tamu z časam, jon i zhareŭ… jak śviečka…
«NN»: Vy časta viali karparatyvy. Byli takija, za jakija ciapier soramna?
AC: Da 2020-ha nie było — ja zaŭsiody vieryŭ u toje, što Biełaruś ruchajecca ŭ słušnym kirunku, chaj i pavolna. A potym tatalitarnaj płazmy ŭ kryvi krainy rabiłasia ŭsio bolš i bolš.
Da siłavikoŭ ci niejkich ministerskich ja b užo paśla zvalnieńnia z BT nie trapiŭ. Ale ja pravioŭ niekalki karparatyvaŭ u dziaržaŭnych strukturach, i dla mianie byŭ šok, kali ludzi ŭstavali i pramaŭlali tost «hip-hip, ura» — za prezidenta. Dumaju, što heta adbyvajecca i siońnia.
«NN»: Raskažycie, što ŭ vas na asabistym froncie?
AC: Bieź pieramien — cišynia. Ja byŭ dvojčy žanaty. Abodva razvody adbylisia, liču, pa majoj vinie, tamu što tady ŭ mianie byli inšyja akcenty: voś zaraz schaplu boha za baradu, uskoču na viaršyniu Alimpa, zarablu šmat hrošaj i stanu viadomym. A treba było dumać pra blizkaje koła, pra siamju i dziaciej. Ale z byłymi žonkami my i pa siońnia ŭ cudoŭnych stasunkach.
Čamu adzin? Siabry kažuć, što ŭ mianie vielmi zavyšanaja płanka. Moža, i tak, ale, chutčej, heta razumieńnie siabie i niemahčymaść kardynalna źmianicca. Pryniać inšaha čałavieka možna, a siabie ja złamać nie zmahu.
Ale ja dakładna viedaju, što siońniašniaje stanovišča chałaściaka mnie nie padabajecca, i ja b z zadavalnieńniem pieradaŭ by chacia b častku svajoj pychi ŭ žanočyja ruki, u toj ža samy čas zabraŭšy peŭny abjem kłopataŭ partniorki na siabie.
«NN»: Jość płany ŭsio ž i dalej sprabavać viarnucca mienavita ŭ svaju lubimuju prafiesiju?
AC: Samyja ciažkija pieryjady dla mianie ŭžo za plačyma: asensavańnie, što ty ŭžo nie doma, a taksama adaptacyja da realij u novym žyćci. Tak što ja, pa-pieršaje, płanuju viarnucca da ŭsich zachapleńniaŭ — ja pieravioz svaju ekipiroŭku — i harnałyžnuju, i chajkinhavuju, i navat krychu abnaviŭ — jana tolki čakaje svajho času.
Kaniečnie, chočacca viarnucca ŭ asiarodździe, u jakim ja adčuvaju siabie kamfortna. Tolki lanivy mianie nie papraknuŭ u adsutnaści ŭłasnaha jutub-kanała ci kursa pa maŭleńni, a taksama ŭ małaj kolkaści mierapryjemstvaŭ sa mnoj u jakaści viadučaha. Vielmi chočacca nie hublać kantakt z prafiesijaj i hetymi svaimi navykami.
Baču siabie adnojčy ŭ farmacie indyvidualnaha pradprymalnika sa svajoj lubimaj spravaj — heta ideał.
«NN»: Što chaciełasia b pažadać biełarusam unutry krainy i za jaje miežami?
AC: Zaŭsiody pamiatajcie pra efiekt matylka i bieražycie siabie.
«U mianie ciakuć ślozy, kali čuju pieśni pra Biełaruś». Fiłasofskaja hutarka ź Siarhiejem Darafiejevym pra prapahandu, rasijski ŭpłyŭ, emihracyju i luboŭ
Chto składaŭ biełaruski bamond 1990-2000-ch i što stałasia z hetymi ludźmi
Čamu HUBAZiK pačaŭ dzikaje palavańnie na ivent-ahienctvy i viadučych śviataŭ
Jak Azaronak staŭ takim? Novyja fakty ź bijahrafii samaha addanaha Łukašenku prapahandysta
Źniavoleny raskazaŭ, jak siadzieŭ u kałonii ŭ Hłybokim u susiedniaj kamiery sa Statkievičam3
Kamientary