«Handal ludźmi? Palitźniavolenyja sami prosiać, kab niechta ich užo kupiŭ». Manałoh Jaŭhienii Doŭhaj
Jaŭhienija Doŭhaja — stvaralnica prajekta «Palitviazynka», jaki dapamahaje źniavolenym za palityku žančynam. Pazicyja Doŭhaj nakont taho, jak treba vyzvalać ludziej z łukašenkaŭskich turmaŭ, šmat u čym adroźnivajecca ad mierkavańnia inšych pravaabaroncaŭ. «Naša Niva» zapisała manałoh aktyvistki pra luboŭ, kryŭdy i toje, jak, na jaje dumku, palitviaźni pavinny vyjści na volu.
Letam 2021-ha ja pačała razumieć, što vielmi mała infarmacyi pra palitźniavolenych žančyn. Miedyja pisali pra ich, ale nichto nie źviartaŭ uvahi, jak ich šmat. Heta nie prosta Maryja Kaleśnikava i niekalki žurnalistak, siarod palitźniavolenych šmatdzietnyja maci, doktarki, jurystki, advakatki…
Kali ja stała pra ich pisać, u mianie pačali pytacca, jak im dapamahčy. Sa mnoj źviazalisia rodnyja palitźniavolenych, jany dzialilisia sa mnoj infarmacyjaj. My sabrali hrošy, jakija pieradavali na pasyłki žančynam, niešta sami kuplali.
Jany trymajucca tolki na tym, što niechta ich padtrymlivaje. I ja kažu nie tolki pra finansavuju padtrymku, ale i pra lubuju inšuju. Naprykład, pasadzili žančynu, u jaje maci sindrom Alchiejmiera i patrebnaja siadziełka, a siadziełak ciapier niama.
«Nie ŭsie prajšli test na salidarnaść»
My časam kažam, što ludziej niemahčyma vyciahnuć z-za krataŭ, nielha handlavać ludźmi, ale heta naadvarot pakidaje nas nieandertalcami. Hetyja strašennyja časy možna pieražyć tolki dziakujučy ćviordamu emacyjnamu intelektu, dziakujučy supolnaści.
Vy nie ŭjaŭlajecie, jakaja dobraja supolnaść u dziaŭčat, jakija vyjšli z-za krataŭ! Ja ŭražanaja tym, nakolki jany stajać adna za adnu, nakolki jany lubiać i šanujuć adna adnu. Kali ŭ lipieni była navina pra toje, što ludzi vyjšli pa pamiłavańni, mnie pisali byłyja palitźniavolenyja. Pytalisia, chto vyjšaŭ, jak dapamahčy, moža, jašče niešta možna zrabić. U hetym stolki lubovi, stolki enierhii, što, mnie zdajecca, pra takoje zdymajuć filmy i pišuć knihi. Napeŭna, heta toje pačućcio, jakoje i dapamahała ludziam pieražyć strašennyja časy.
A voś niekatoryja miedyjamieniedžary i pravaabaroncy akazalisia zusim nie adkaznymi ludźmi. Viedaju žančynu, jakaja z-za spravy «Čornaj knihi Biełarusi» atrymała siem hadoŭ i niekalki tysiač dalaraŭ štrafu, jaje dačka taksama siadzić. Hety štraf joj dapamahali apłačvać tyja, chto ź joj byŭ u turmie, ludzi skidvalisia.
Musić być adkaznaść za svaje słovy, učynki. Ja hladzieła 2 śniežnia 2023 hoda słuchańni Kaardynacyjnaj rady nakont vyzvaleńnia palitviaźniaŭ. Tudy pryjšli byłyja palitviaźni i rodnyja palitviaźniaŭ, jany siadzieli i słuchali, jak pravaabaronca z Dissidentby kaža: maŭlaŭ, kali vy hatovyja vyzvalać ludziej z turmaŭ hrupkami, naša inicyjatyva budzie daryć vam majku z nadpisam «Adbielvalnik režymu». I nichto nie kaža, što im varta sačyć za svaimi słovami, a heta ž naš prestyž.
(Nasamreč słovy Viačasłava Kasinierava hučali tak: «Jak nakont novaha słova «adbielvalnik»? My zrobim majki z takim pryntam i dašlem kožnamu, chto hatovy pakłaści svaju hałavu i ŭsio što mahčyma, addać Łukašenku ŭsio što zaŭhodna, kab vyzvalić chacia b adnaho čałavieka. Chto hatovy zajmacca antysankcyjnym łabizmam [dla hetaha], pišycie nam, my dašlem majku» — «NN»).
Nie ŭsie prajšli test na salidarnaść, šmat ludziej adviarnulisia ad palitviaźniaŭ. Niekatoryja ludzi raźvialisia, niekatoryja kalehi, zdajecca, nie pamiatajuć, što ich kaleha siadzić.
«Palitźniavolenyja sami prosiać, kab niechta ich užo nabyŭ»
Liču, što nam patrebnyja pieramovy dla vyzvaleńnia palitviaźniaŭ. Palityčny patencyjał taho ž Ofisa [Śviatłany Cichanoŭskaj] treba ciapier vykarystoŭvać tolki na toje, kab inšyja krainy vystupili za vyzvaleńnie ludziej, i nie prosta prasić «vyratujcie», a raspracoŭvać peŭnyja schiemy.
Ukraina razbłakavała častku aktyvaŭ, źviazanych z «Biełarusnaftaj». Čamu jany heta zrabili? Chutčej za ŭsio, heta było zroblena na fonie niadaŭnich vyzvaleńniaŭ ukraincaŭ, jakija byli ŭ Biełarusi palitźniavolenymi.
Nie lublu, kali kažuć, što pieramovy — heta handal ludźmi. Dyk što, my nie pavinny ničoha rabić? Palitźniavolenyja sami prosiać, kab niechta ich užo nabyŭ, im usio roŭna, jak heta nazavieš. Ja za toje, kab vyratoŭvać ludziej, kab my vychodzili na tych, chto moža pazvanić Łukašenku i pryjechać da jaho.
Raniej była ŭpeŭnienaja, što aktyvisty jeździać pa inšych krainach i kažuć pra palitviaźniaŭ. A potym pabačyła na svaje vočy, jak mnohija ludzi vykarystoŭvajuć hetyja sustrečy. U červieni hutaryła z pradstaŭnikom adnoj krainy i kazała jamu, što jon moh by być maderataram u hetaj humanitarnaj katastrofie: razmarozić niejkija hrošy, pazvanić Łukašenku i spytać, što jamu treba, jon hetaha čakaje. Toje, što toj čałaviek pazvaniŭ by, nijakim čynam nie paćvierdziła b lehitymnaść Łukašenki. A čałaviek mnie adkazaŭ, što pieršy raz čuje takuju prapanovu.
Usio, što zamiežniki čuli hetyja čatyry hady — zakliki «cisnuć na režym», bo toj «chutka razvalicca», tamu treba ŭvodzić sankcyi. Nie moža inšaja kraina razvalić režym Łukašenki, jaki cudoŭna funkcyjanuje tryccać hadoŭ! A voś Łukašenka moža zabić ludziej u turmach. Možna pačać z palapšeńnia ŭmovaŭ za kratami abo pieravieści pažyłych ludziej na chatniuju chimiju. Hetyja babuli jeli b narmalnuju ježu, spali b u svaim łožku.
Prablema z palitviaźniami takaja zaciahnutaja, što tut niama lohkich vyrašeńniaŭ, a my ciapier tolki i svarymsia adno z adnym. Siadziać amierykanskija palityki i pravaabaroncy, i pradstaŭnica pravaabarončaj inicyjatyvy Dissidentby kaža: «Nijakaj dypłamatyi z dyktatarami być nie moža». Ale amierykancy mohuć z CHAMASam damovicca, z Kataram, dy z kim zaŭhodna! Dypłamatyja — heta pra toje, što ty razmaŭlaješ i z dyktatarami, i z tyranami, i ź libierałami.
Spadar [Alaksiej] Lavončyk šmat kaža, što treba hrošy na reabilitacyju byłych palitviaźniaŭ. Reabilitacyja — heta, kaniečnie, važna, spadar Lavončyk robić vialikuju spravu, ale takimi tempami chutka nie budzie kaho reabilitoŭvać.
Ci ŭsie palitviaźni za vyzvaleńnie praź pieramovy? Nie sustreła ni adnoj byłoj palitźniavolenaj, jakaja b vyjšła i kazała, što treba cisnuć na režym, a palitviaźni pakul pasiadziać. Dapuskaju, što niekatoryja ludzi nie buduć pisać prašeńni pra pamiłavańnie, ale my nie viedajem umovy, u jakich im kažuć padpisvać hetyja pamiłoŭki.
Viedaju, što niekatoryja žančyny admaŭlalisia ad taho, kab udzielničać u prapahandysckich videa, ale ž my nie viedajem, na jakich umovach im heta prapanoŭvali. Vychodziła prapahandysckaje «intervju» z Darjaj Łosik, i ja čuła ad inšaj žančyny, jak jaho zdymali. Jak jana kaža, tam vielmi ciažka admovicca ad zdymkaŭ, va ŭsich taki nastroj — tolki b zdymali nie mianie.
«Uvieś hety čas čakała, kali niechta ź vialikaj trybuny budzie raskazvać historyi źniavolenych»
Ci jość tyja, chto hatovy siadzieć, tolki b nie iści na sastupki? Mnie zdajecca, spačatku treba vyzvalić tych, chto hatovy vyjści, a my navat tut nie možam damovicca. My mała kažam pra toje, što tam šmat vypadkovych ludziej. Vola Ivančanka ź ciažkaj formaj aŭtyzmu, jakaja pa rozumie jak dziaŭčynka — heta vypadkovy čałaviek. Jana zapościła karcinku, dzie vyśmiejvajecca Łukašenka, ale heta nie robić jaje palityčnym lidaram.
Sutykajusia ź nieparazumieńniem praz heta tolki ad ludziej, jakija sami zajmajucca palitviaźniami. Kali Vola Harbunova nazvała vyzvaleńnie 18 čałaviek aktam humanizmu, [Andrej] Stryžak pačaŭ kazać takija rečy, što heta prosta soram. Kali ja hutaru ź jeŭrapiejskimi pravaabaroncami i žurnalistami, u ich niama pytańniaŭ, ci treba vyratoŭvać chacia b kahości.
Nie viedaju, ci pakazali žančynam u kałonii słovy Voli Harbunovaj pra humanny žest, ale dakładna viedaju, što adnoj žančynie tam pakazali słovy pra adbielvalnikaŭ režymu, i heta było vialikim udaram. Ale čamuści nichto nie paprasiŭ prabačeńnia, ludzi žyvuć sabie dalej i kažuć, što robiać vialikuju spravu.
Im tam, za kratami, pakazvajuć hetyja sprečki i vykazvańni. Jany nikoli hetaha nie darujuć, asabliva tyja, chto sieŭ na vialikija termin i byŭ lidaram mierkavańniaŭ. Tamu ja ŭ šoku, što mnie davodzicca svaim ža tłumačyć: žyćcio čałavieka — najkaštoŭniejšaje, što moža być. Kłasna, što dzieciam palitviaźniaŭ dapamahajuć sabrać rečy ŭ škołu, ale my pavinny zrabić tak, kab dzieci byli z baćkami.
Ja i sama nikoli nie daruju. Uvieś hety čas čakała, kali niechta ź vialikaj trybuny budzie raskazvać historyi źniavolenych. Adnu žančynu zatrymali, kali jaje dačce nie było i troch miesiacaŭ, jana jaje jašče karmiła hrudziami. Hetaja žančyna bolš svaju dačku nie bačyła, jana siadzić z taho času. Ja b chacieła, kab takija historyi hučali, a nie historyi pra toje, jak my pavinny dacisnuć režym, a potym usich adrazu vypuściać.
Varta, kab Śviatłana Cichanoŭskaja była bolš rašučaj u pytańni vyzvaleńnia palitviaźniaŭ. Mnie nie padabajecca, što jana znachodzicca pad upłyvam peŭnych arhanizacyj, dumaju, jana pavinna być bolš hnutkaj u hetym. Zasmučvaje, što za ŭvieś čas nie było stvorana nijakaj hrupy ludziej, jakija b, naprykład, navučalisia tamu, jak u takich situacyjach vieści pieramovy. Nie prosta padyšła da Makrona i paprasiła pra palitviaźniaŭ, nie. Palityčny patencyjał treba skiravać nie na pašpart novaj Biełarusi, a na toje, kab abaranić žyćci ludziej.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
«Samaje hałoŭnaje ciapier — zabiaśpiečvać subjektnaść Biełarusi». Franak Viačorka raskazaŭ, ci jość stratehija ŭ demsiłaŭ i na što ŭpłyvaje Cichanoŭskaja2323
Kamientary