Халезін: Або Лукашэнка сыходзіць, або санкцыйная пятля зацягваецца. Сектаральныя санкцыі ЗША чакаюцца восенню
Мікалай Халезін у інтэрв'ю «Нашай Ніве» распавёў, як беларускія алігархі пры дапамозе лабістаў спрабуюць абысці санкцыі, калі могуць быць прыняты сектаральныя санкцыі ЗША, чым гэта можа абярнуцца для Беларусі, ці гатовы Захад гандлявацца з Лукашэнкам за палітвязняў і ці ўспрымае ён рэальнымі пагрозы сілавікоў аб расправе з апанентамі рэжыму за мяжой.
— Як вы лічыце, наколькі сур'ёзным ударам для рэжыму будуць апошнія амерыканскія санкцыі?
— Самы радыкальны ўрон варта чакаць ад амерыканскіх санкцый, таму што ЗША маюць сваю валюту, якая з'яўляецца рэзервовай для свету і, па сутнасці, кантралююць сітуацыю ў банкаўскім асяроддзі, таму гэты ўдар будзе не лакальным, як у выпадку з той жа Швейцарыяй, якая таксама ўвяла санкцыі, а татальным. Амерыка за кошт сваёй валюты мае доступ да банкаўскай сферы ва ўсім свеце і, натуральна, можа мацней уплываць на сітуацыю. Да таго ж ЗША маюць сваю сістэму, каб адсочваць ухіленне ад санкцый, і прадугледжваюць за гэта пакаранне. Калі такі факт выяўляецца, ідуць другасныя санкцыі, ужо на структуры, якія спрыяюць сыходу ад санкцый. Ніхто не хоча сварыцца з Амерыкай.
— Па рэакцыі Лукашэнкі і апошніх дзеяннях рэжыму відаць, што жаданага эфекту Захад пакуль не дасягнуў. Cітуацыя з правамі чалавека пагаршаецца: палітвязняў не адпускаюць, наадварот — затрымліваюць яшчэ больш людзей.
— Рэакцыя Лукашэнкі таму і нервовая, што санкцыі яго кранаюць. Трэба дакладна разумець, якія б санкцыі ні былі, ён будзе рабіць сітуацыю больш жорсткай. Не трэба думаць, што калі б не было санкцый і міжнароднага ціску, гэта б знізіла напал унутры краіны. Эвалюцыя дыктату працуе не так. Ціск на грамадства будзе расці ў любым разе. Паміж рознымі раўндамі санкцый былі вялікія перыяды, падчас гэтых паўзаў нічога не паляпшалася. У мяне няма адчування, што ва ўсім вінаваты Захад. Захад так адказвае на разбурэнне грамадзянскай супольнасці. Ніводная заходняя краіна не прыняла рашэнняў незалежна ад учынкаў Лукашэнкі.
— Мы ведаем, як раней рэжым браў закладнікаў, а потым пад ціскам санкцый людзей вызвалялі. На ваш погляд, цяпер магчымы такі гандаль?
— Ніякага гандлю не будзе. Калі рэжым яшчэ не зразумеў, што сітуацыя змянілася, яму трэба гэта зразумець. Ніхто не будзе гандлявацца ні за якога палітвязня. Гэта можна было рабіць у 2006 ці 2011 годзе, але не ў 2021-м, таму што на сёння цана пытання адна: або Лукашэнка сыходзіць, або ён не сыходзіць. Менавіта так ставяць пытанні беларусы, якія просяць Захад дапамагчы вырашыць палітычны крызіс у краіне. І заходнія палітыкі гэта разумеюць. Больш няма палітычнай волі саступаць Лукашэнку толькі за вызваленне палітвязняў. Усе разумеюць, што ён сапраўды гэтак жа можа набраць новых.
— Ёсць меркаванне, што санкцыі аддаляюць Беларусь ад Захаду, ставяць у яшчэ большую залежнасць ад Расіі і нясуць пагрозы суверэнітэту.
— Для мяне гэтай аргументацыі не існуе, паколькі Беларусь як знаходзілася ў сферы ўплыву Расіі, так і знаходзіцца, нічога не змянілася з тых часоў. Па апытаннях, насельніцтва Беларусі ўсё больш аддаляецца ад Расіі, і да гэтага прыводзіць палітыка Крамля. Да таго ж палітычная воля беларусаў да захавання суверэнітэту расце.
Ці змогуць бізнэсмены абысці санкцыі? Ці дапамогуць лабісты?
— Ці змогуць бізнэсмены, якія трапілі пад санкцыі, абысці абмежаванні? Гуцэрыеў, напрыклад, выйшаў са складу дырэктараў «Руснафты», перадаў сваю долю брату. Алексін прадаў МТБанк.
— Я штодня атрымліваю інфармацыю пра прадпрыемствы, якія трапілі пад санкцыі. Мы ведаем, як яны спрабуюць абысці абмежаванні: змяняюць партнёраў, перазаключаюцца кантракты, спрабуюць сцерці ў медыя згадкі пра сябе. Але ні Гуцэрыеў, ні Алексін не з'яўляюцца ўдалым прыкладам. У іх сітуацыя горш няма куды. Можна перадаць актывы родным ці сябрам, але гэта ніяк не вырашае праблемы бізнэсмена, якога ўспрымаюць ужо як таксічнага. Іх партнёры гатовыя плаціць медыя за тое, каб яны выдалілі матэрыялы, дзе ўказваецца аб супрацоўніцтве. Бізнэс не зацікаўлены, каб гэта фігуравала ў партфоліа: камусьці трэба выходзіць на IPO, камусьці заключаць дзяржаўныя кантракты. Любая сувязь з падсанкцыйнымі кампаніямі можа дыскрэдытаваць бізнэс. У Гуцэрыева пастаўлены пад пагрозу кантракт у Беларусі па распрацоўцы калійных радовішчаў, стаіць пытанне аб вяртанні крэдыту, які Кітай выдаў пад дзяржаўныя гарантыі. З тытунёвай фабрыкай Алексіна не могуць заключаць кантракты па вытворчасці фільтраў, тытуню, паперы і гэтак далей. Цяпер яны спрабуюць замясціць еўрапейскія і амерыканскія кантракты кітайскімі. Хай спрабуюць, але Кітай не тая краіна, якая любіць мець справу з падсанцыйным бізнэсам.
Пры гэтым, сапраўды, ёсць прадпрыемствы, якія спрабуюць абысці санкцыі, у некаторых выпадках гэта ўдаецца, але ненадоўга. Наступаюць другасныя санкцыі — ужо на партнёраў, якія дапамагаюць абысці абмежаванні. І гэта беспрэцэдэнтны рэпутацыйны ўдар. Трапіць пад санкцыі лёгка, а вось выйсці — неверагодная праца. Уладзіміру Пефціеву спатрэбіліся паслугі аднаго з самых дарагіх адвакацкіх бюро ў Еўропе і чатыры гады жыцця.
— Той жа Алексін не адразу трапіў у санкцыйны спіс. Падключыліся лабісты, якія на некаторы час дапамаглі яго зберагчы. Сутыкаецеся вы з лабістамі іншых бізнэсоўцаў? Як гэта працуе?
— Латышскія еўрапарламентарыі сапраўды спрабавалі адстаяць Алексіна. Я не ведаю, што іх звязвае, і не хацеў бы цяпер выказваць абвінавачванні. Але па факце ў першым выпадку яго адстаялі. Далей была наша праца адносна палітыкі Латвіі па гэтым пытанні. І калі Алексін быў зноў унесены ў санкцыйны спіс, ужо ніхто не адважыўся яго абараняць, паколькі гэта рэпутацыя краіны, якую ніхто не хоча ставіць пад удар цаной сваёй кар'еры. У Гуцэрыева была абарона з боку Германіі, паколькі ў яго праектах па распрацоўцы калійных шахтаў удзельнічала Германія, і кошт пытання быў досыць высокі — каля 200 мільёнаў еўра. У выніку санкцыі ўвялі і супраць яго, таму што ні адна краіна не хоча цярпець рэпутацыйныя страты. Усе хочуць адысці ад санкцый, але калі гэта і атрымліваецца, то да моманту, пакуль на гэта не звяртаюць увагу. Як толькі інфармацыя пра гэта становіцца даступнай, знікаюць усе лабісты. Яны могуць дапамагчы толькі ў кароткатэрміновай перспектыве, а далей гэта становіцца сур'ёзнай праблемай ужо для тых, хто заступаецца за такі бізнэс.
— Заявы Лукашэнкі пра тое, што Германія, Латвія і канкрэтныя палітыкі гэтых краін з'яўляюцца нашчадкамі фашызму, шкодзяць лабізму? Ці гэта шум, на які не звяртаюць увагу?
— Безумоўна, такія заявы ўплываюць на сітуацыю. У лабістаў ёсць свой інтарэс, але ён купіруецца, як толькі з'яўляецца рэпутацыйная небяспека. І калі рэжым усё больш ідзе па шляху ізгоя, адстойваць яго палітычныя і эканамічныя інтарэсы надзвычай складана. Калі мы гаворым пра Еўрасаюз, дзе працавалі лабісты, на сёння я не бачу ні аднаго імя, усе расталі. Штаты не бяром, там ніколі і не было прыхільнікаў рэжыму.
Што будзе з пастаўкамі калію ў Нарвегію
— Палітолаг Дзяніс Мельянцоў выказаў меркаванне, што беларускія ўлады ў адказ на еўрапейскія санкцыі могуць нацыяналізаваць «Прыёрбанк» ці мабільны аператар А1, гэта аўстрыйскі бізнэс. Ці можа такая пагроза аслабіць санкцыйны ціск на рэжым?
— Гэта будзе мець яшчэ горшыя наступствы для рэжыму. Трэба разумець, што незаконная канфіскацыя ўласнасці кампаній — гэта злачынства. І няважна, што замах на прыватную ўласнасць будзе матываваны санкцыямі. Нацыяналізацыя еўрапейскага бізнэсу не будзе стопарам для еўрапейскіх палітыкаў, гэта яшчэ больш падштурхне Захад узмацніць ціск. ЕС знойдзе магчымасць, як кампенсаваць бізнэсу страты.
— Адно з самых адчувальных пытанняў для беларускай эканомікі — «Беларуськалій». Нарвежская кампанія Yara на цяперашні момант працягвае працаваць па заключаных кантрактах. Пры гэтым для Нарвегіі пытанне выканання правоў чалавека не пусты гук.
— Краіна сапраўды падзяляе каштоўнасці правоў чалавека. Нарвежскі Хельсінкскі камітэт — адзін з галоўных партнёраў грамадзянскай супольнасці ў Беларусі. Yara жа проста хоча зарабляць, не губляць грошы. Хоць кропка ў пытанні не пастаўленая. Больш за тое, заява Літвы аб спыненні паставак беларускага калію ставіць пад пытанне далейшае супрацоўніцтва з Yara. Акрамя таго, плануюцца сектаральныя амерыканскія санкцыі, у тым ліку па калію. Так што можа здарыцца так, што ўжо незалежна ад жадання Yara праца з «Беларуськаліем» будзе немагчымай да вырашэння пытанняў, якія прывялі да санкцый.
— Пры гэтым Yara змагла дамагчыся выключэнняў па беларускім каліі ў сектаральных санкцыях ЕС: раней заключаныя кантракты застаюцца ў сіле, асноўная лінейка экспарту беларускага калію не пад забаронай.
— Гэта была лабісцкая гісторыя, матыў — трэба трымаць дзверы адчыненымі, каб у рэжыму была магчымасць ацаніць магчымыя рызыкі і спыніць эскалацыю. Насамрэч, прычыны чыста камерцыйныя, гэта выгадна канкрэтна кампаніі Yara. У гэтай гісторыі прасочваецца французскі след (Нарвегія не з'яўляецца сябрам ЕС — НН).
Ці ўратуе Лукашэнку Расія? І чаму не ўводзіць санкцыі Украіна?
— Ці зможа Расія страхаваць усе страты, якія Беларусь атрымае ў выніку санкцый?
— Гэта тое самае, што спрабаваць набраць ваду ў дзіравае вядро. Расія страціла свае звышздольнасці, час Савецкага саюза, які кантраляваў краіны Варшаўскай дамовы, сышоў. Расія паслядоўна губляе краіну за краінай, яна страціла Украіну — ужо на дзесяцігоддзі, цяпер яна страціла Малдову, даўно страціла краіны Балтыі. Партнёры Расіі — не краіны, а некалькі персон, такія як Лукашэнка, напрыклад. Беларусы з кожным днём усё больш расчароўваюцца ў Расіі, нават тыя, хто яшчэ нядаўна быў ёю зачараваны. Прычына таму — падтрымка рэжыму, які пайшоў на такую эскалацыю канфлікту са сваім народам. У Расіі, безумоўна, ёсць эканамічныя рычагі. І калі Масква і далей хоча плаціць за абяцанні і пры гэтым трываць рэпутацыйныя выдаткі, ніхто не можа ёй гэтага забараніць. Але і там умеюць лічыць грошы.
— Што вы думаеце пра пазіцыю Украіны? Кіеў не прызнаў Лукашэнку пасля выбараў, закрыў неба для беларускіх авіякампаній. Кожную яго заяву пра Крым досыць нервова ўспрымаюць украінскія палітыкі. Але пакуль наўрад ці можна казаць пра сур'ёзныя эканамічныя санкцыі.
— Украіна разумее, што за палітык Лукашэнка, але працягвае з ім працаваць, паколькі гэта пакуль эканамічна выгадна. Зяленскі спрабуе манеўраваць, але робіць гэта даволі нязграбна. Лічу, што гэта недальнабачная палітыка. У будучыні, калі ў Беларусі адбудзецца транзіт улады, краіны, якія сёння займаюць такую палітыку, стануць у канец чаргі. Пытанне нават не ў палітыках, якія прыйдуць да ўлады. Народ не дурны, усё бачыць.
Пра асабістую бяспеку і санкцыйную пятлю
— Карпянкоў заявіў у інтэрв'ю, што аднойчы за мяжой могуць знайсці целы апазіцыянераў. Як вы лічыце, ці могуць пайсці на гэта беларускія сілавікі і што вы робіце для асабістай бяспекі?
— Шчыра кажучы, я не веру ў брутальную гісторыю забойцаў рэжыму за мяжой. Ва Украіне гэта можа адбывацца (там хапае былых удзельнікаў баявых дзеянняў, якія не грэбуюць такім заробкам), але нават у Літве і Польшчы гэта неверагодна складана зрабіць, ужо не кажучы пра Англію. У Лондане самая вялікая колькасць відэакамер у свеце. Усё ж такі гэта не тая спецслужба, якая здольная вырашаць такія рызыкоўныя задачы. Мне цяжка ўявіць, як беларускія сілавікі, якія не ведаюць ні адной замежнай мовы, пракруцяць такую аперацыю. У партнёрстве з Расіяй могуць, калі Масква палічыць, што гэтая персона пагражае рэжыму Пуціна.
Мы разумеем магчымыя пагрозы і сочым за сваёй бяспекай. Рызыкі разумее і брытанскі ўрад, і брытанскія спецслужбы, якія нас даглядаюць. Калі мы наведваем сумежныя з Беларуссю краіны, нам даюць ахову. Калі займаешся такімі сур'ёзнымі пытаннямі, як санкцыі, зразумела, што нядобразычліўцаў шмат. Шоргат беларускіх алігархаў вакол нас не спыняецца. Мы пастаянна атрымліваем пагрозы.
— У пачатку размовы вы сказалі, што цяпер пытанне стаіць так: або Лукашэнка сыходзіць, або санкцыі працягваюцца. Што яшчэ могуць зрабіць больш жорсткім?
— Алгарытм менавіта такі: ці ён сыходзіць, ці пятля працягвае зацягвацца. ЕС і ЗША маюць намер прадэманстраваць, што санкцыйныя механізмы супраць самавольства эфектыўныя. З кожным санкцыйныя раўндам сістэма ўдасканальваецца. Можа быць удар па банкаўскай сістэме. Можа дайсці да сітуацыі, калі эканоміка будзе лакалізаваная, рэжым не зможа плаціць нават бюджэтнікам, сілавікам і пенсіянерам. А трэба разумець, цяпер не 90-я, ніхто не гатовы жыць за 30 даляраў у месяц. Сектаральныя санкцыі ЗША ўдараць моцна. Чакаем, што яны будуць прыняты да кастрычніка.
Каментары