Жонка Генадзя Бураўкіна: Добра, што ён не бачыць таго, што сёння робіцца. Нават мемарыяльную дошку на яго доме не далі павесіць

— Мы ў гэты дзень абавязкова збіралі сяброў, — успамінае Юлія Якаўлеўна, як раней святкавалі дзень нараджэння Бураўкіна. — І паколькі гэта быў жнівень, цудоўнае цёплае надвор’е, але не такая гарачыня, як цяпер, то сядалі ў Крыжоўцы пад яблынямі. А калі збіраліся не на дачы, так дома — але заўсёды прыходзілі сябры, і ўсе ведалі, што 28-га трэба прыйсці да нас.

Цяпер, канечне, пойдзем да яго на могілкі…

А яшчэ адна сямейная традыцыя Бураўкіных звязаная з 9 мая. Рэч у тым, што акурат у гэты дзень пара некалі распісалася ў ЗАГСе, толькі потым паставіўшы перад фактам бацькоў. Падзею адзначалі па-студэнцку: у кафэ ўніверсама «Сталічны» сведка маладых, Мікалай Матукоўскі, пачаставаў кампанію пельменямі і віном «Гамза».

Фота: асабісты архіў Юліі Бураўкінай

Бураўкін любіў вясёлыя застоллі. Сябры паэта на дзень нараджэння заўсёды прыносілі ў падарунак свае новыя кніжкі, мастакі — карціны.

— Быў нейкі перыяд, што пачалі ўсе дарыць самавары, — з усмешкай прыгадвае жонка. — Не скажу цяпер, ці тады было так модна, ці шмат іх было ў продажы. Але тыя самавары і зараз засталіся, чатыры на дачы і адзін дома.

З іншых памятных рэчаў — падарункі, якія яму рабілі калегі ў Нью-Ёрку, прадметы з лагатыпам ААН, якія цяпер нагадваюць пра тую частку нашага жыцця, і гэта такі насычаны ўспамін (у 1991-1994 годзе Генадзь Бураўкін быў пастаянным прадстаўніком Беларусі пры ААН, і сям’я амаль 4 гады пражыла ў ЗША. — Заўв. рэд.)

«Патрэбныя не адзін ці два чалавекі, апантаныя беларускасцю»

— Дарэчы, пра ўспаміны. Ці не прыйшоў яшчэ, на вашу думку, час публікаваць мемуары Генадзя Бураўкіна?

— Я паглядзела тыя ягоныя нататнікі: гэта не мемуары, хутчэй, дзённікавыя запісы — розныя асацыятыўныя ўспаміны, развагі пра пісьменнікаў, пра розныя падзеі ў жыцці, пра тое, што ён чытаў і што яго турбавала.

Але яшчэ не, дакладна не. Там ён многа дзе раскрываў сваю душу, тое, што, можа, яшчэ не патрэбна апублічваць. Скажам так, трэба, каб ягоныя запісы дачакаліся моманту.

— У мінскай тапаніміцы ўвекавечаныя імёны розных людзей, якія нават і не маюць дачынення да Беларусі. Але дагэтуль няма ані вуліцы Быкава, ані Караткевіча, Барадуліна, Бураўкіна… Ці бывае вам крыўдна з гэтай нагоды?

— Я мяркую, павінен прайсці час, каб грамадства ўсвядоміла, што трэба называць вуліцы і наогул берагчы памяць пра сваіх, а не чужынцаў, а то нават прыблудных людзей. У нас ад гэтага манкурцізму шмат якія сферы цярпяць.

А трэба адукоўваць людзей — каб яны былі не проста пісьменныя, а каб памянялася стаўленне да свайго: да сваіх прарокаў, да сваіх паэтаў, пісьменнікаў, філосафаў, герояў. Пакуль усё гэта забіваецца нейкай непатрэбшчынай.

Некалькі год таму, згадвае жонка паэта, да яе прыйшлі маладыя людзі з ідэяй усталяваць мемарыяльную дошку на доме, дзе жыў Генадзь Бураўкін. Юлія Якаўлеўна адразу сказала: «Вам ніхто не дазволіць гэта зрабіць», — і насамрэч, ініцыятыва «патухла» на ўзроўні Мінгарвыканкама.

— Нават дошку не дазволілі, — з прыкрасцю канстатуе яна. — Я ўжо не кажу пра тое, што 20 гадоў яго не друкавалі дзяржаўныя выдавецтвы, толькі «Мастацкая літаратура» выдала першую за многія гады кнігу (зборнік «Ніці лёсу» выйшаў пры канцы 2018-га. — Заўв.).

І каб прабіць гэтую сцяну, патрэбныя не адзін ці два чалавекі, апантаныя беларускасцю — трэба, каб гэта рабіла дзяржава, і ва ўсіх школах, ва ўсіх ВНУ глыбей вывучалі сваю культуру, сваю гісторыю.

Павялічыць

«Беларускае тэлебачанне не гляджу»

«Чорнай навалаю коціцца зверху
Гвалт небывалы,
Раз’ятраны вэрхал.
У кіраўнічых суровых прамовах
Бэсціцца зноў беларуская мова».

У 2000-м, калі гэтыя радкі цэнзура ледзь не выкінула з кнігі Бураўкіна «Паміж зоркай і свечкай», паэт наўрад ці ўяўляў, якіх размахаў дасягнуць ціск на мову і рэпрэсіі беларускіх творцаў праз два дзясяткі гадоў. Як улады «зачысцяць» сотні ўстаноў культуры, ліквідуюць Саюз беларускіх пісьменнікаў, ПЭН-цэнтр і Таварыства беларускай мовы, закрыюць нават часопіс «Вожык», дзе ён працаваў.

— Як ахарактарызаваць тое, што зараз адбываецца з культурай і літаратурай? — перапытвае Юлія Якаўлеўна. — Ведаеце, я перачытвала не так даўно Гарэцкага і другіх пісьменнікаў пачатку ХХ стагоддзя. Здаецца: сто гадоў прайшло. А як учора напісана пра адносіны да мовы, да літаратуры, да людзей, якія апякуюцца гэтым.

Я проста ў жаху. Прыйшоў адзін з унукаў і кажа: «Ой, добра, што дзед не бачыць гэтага нічога». Вось і ўсё, што можна сказаць пра цяперашні стан.

— Узначаліўшы Дзяржтэлерадыё БССР, Генадзь Мікалаевіч здолеў падняць узровень беларускага ТБ. Тое, за што яго крытыкавалі і называлі «нацыяналістам» — развіццё літаратурна-драматычнай рэдакцыі, дзіцячай рэдакцыі, спартыўныя эфіры па-беларуску, упор не на ідэалогію, а на асветніцкую складовую, нарэшце, «Калыханка», на якой выраслі некалькі пакаленняў беларусаў — пазней стала знакам якасці. Але апошнія некалькі гадоў адбываецца імклівая дэградацыя. Ці глядзіце вы сёння айчыннае тэлебачанне?

— Беларускае, таксама як і рускае, тэлебачанне я не гляджу. Проста не магу — ні навіны, ні другія якія-небудзь перадачы.

Справа ў тым, што тэлебачанне цяпер настолькі небеларускае — няма словаў, каб выказаць свае адносіны да яго, і нават жадання ўключаць тэлевізар няма. Далібог, на поўным сур’ёзе. А з пачатку вайны наогул сяджу толькі ў інтэрнэце.

«На трэці дзень уварвання на мой родны горад упала ракета»

Калі Юлія Якаўлеўна, украінка, толькі прыехала ў Мінск, то не ведала ні рускай, ні беларускай мовы. Але з лёгкасцю засвоіла і перайшла на беларускую ў побыце:

— Калі ўжо вучылася ва ўніверсітэце і пазнаёмілася з Генадзем, дык і пытанняў не ўзнікала — і беларуская, і руская, і ўкраінская — усе яны ўва мне арганічна спалучыліся і не выклікалі ніякай няёмкасці.

— Але пасля 24 лютага прайшла выразная лінія дэмаркацыі — не столькі паміж мовамі, колькі паміж носьбітамі… Як вы даведаліся пра пачатак вайны?

— Яшчэ калі рускія войскі сталі на мяжы, неяк адразу мне так блага стала, і было адчуванне, што вось-вось яны пойдуць, пераступяць гэтую мяжу. А якраз перад пачаткам вайны яны з Далёкага Усходу павезлі ўсё сваё жалезнае начынне, зброю. Думаю: усё, вайна. І сапраўды яна пачалася.

Я плакала цэлы месяц, не магла супакоіцца. На трэці дзень уварвання на мой родны горад упала ракета — праўда, нічога не разбурыла, але чалавека забіла, які на ровары ехаў.

І ўсё беларускае, што ў нас тут было, што адсочвалі і перажывалі — адсунулася на другі план, бо на першы выйшла мая Украіна. Усё так пераплялося і адно на адно наклалася — і беларускае, і ўкраінскае, і ваеннае, і сямейнае — вельмі цяжка пра гэта нават гаварыць.

Ва Украіне, кажа Юлія Якаўлеўна, у яе заставаліся родныя — дваюрадная сястра з сям'ёй. Але прыкладна за паўгады да лютага-2022 яны з'ехалі.

У Генадзя Бураўкіна было шмат украінскіх сяброў-творцаў, якіх ён перакладаў на беларускую мову. Жонка перакананая, што і цяпер ён бы не прамаўчаў. Але што могуць паэты і пісьменнікі з абвостраным пачуццём справядлівасці ў нашых цяперашніх умовах?

— Не ведаю, — уздыхае Юлія Якаўлеўна. — Я ж не творца. «Я не паэта, о крый мяне, Божа!» — як пісаў Купала. Наколькі бачу, многія з’ехалі і там нешта робяць. А тут сядзець у турме за думкі… Не магу сказаць, ці ёсць адзіны правільны выбар для творцаў.

Мінск, 2000-ыя. Фота: Сяргей Шапран. 

— А той факт, што з украінскай школьнай праграмы выключылі беларускіх аўтараў (Быкава — з абавязковай, Купалу і Законнікава — з пазакласнага чытання) — як да гэтага паставіцца?

— Ой, мне здаецца, яны проста не ведаюць іх творчасці! Божа мой, ну што гэта — Быкава выключыць з праграмы. Быкава, які ваяваў у шэрагах Украінскага фронту і быў паранены пад Кіраваградам, і маці нават атрымала «пахаронку». За што яго творы прыбіраць — толькі за тое, што беларус?

Каго яшчэ — Законнікава? Нармальны паэт, таксама незразумела, чаму выкінулі. Думаю, што яны нават не чыталі іх, а дзейнічалі па такім прынцыпе: раз беларус, а з беларускай зямлі ляцяць ракеты — значыць, не трэба мець з ім справу.

Гэта маральны такі момант, балючая рэакцыя, як і з гэтымі візамі, калі слова «беларус» ужо атаясамліваецца з «агрэсар». Будзем спадзявацца, што пасля ўсё гэта вернецца на колы свае, нармалізуецца — але, на мой погляд, павінен прайсці час, і немаленькі.

«Каб з падручнікаў не выкідвалі вершы…»

— Генадзь заўсёды быў беларусам. І ўсё жыццё першаснай для яго была Беларусь — мы так і кніжку ўспамінаў пра яго назвалі з Сяргеем Шапранам, «Беларусь перадусім». Таму што сапраўды, што б ён ні рабіў — заўсёды галоўнай для яго была думка, што гэта патрэбна Беларусі сёння ці будзе патрэбна ў будучым.

Цяпер я спадзяваюся, што ў сувязі з 2020 годам беларушчына пашырылася. Не кажу пра палітычныя змены ці яшчэ што. Але любоў да сваёй радзімы, павагу да сваіх герояў, — вось на гэтыя зрухі я ўскладаю надзею.

— Ці шкадуеце пра нешта, што вам хацелася зрабіць разам, а не паспелі?

— Нават не ведаю. Што мы хацелі? Ды таго ж, што і ўсе — хацелася б убачыць росквіт культуры беларускай, павагу да яе народа.

Паэт пайшоў, але памяць засталася. І найлепшае ўшанаванне — чытаць яго вершы, спяваць песні («Калыханку», як ні стараліся ўлады і тэлебосы, так і не ўдалося прыбраць з тэлеэфіру. А «Завіруха» і многія іншыя песні на вершы Бураўкіна працягваюць гучаць па радыё).

— Хацелася б, канечне, больш — але як чалавек сціплы, больш нічога не прашу, — смяецца Юлія Якаўлеўна. — Вось каб яшчэ з падручнікаў не выкідвалі вершы, каб дзеці хоць прозвішча ведалі — і, можа, нейкі радок закрануў бы душу маленькага чалавека.

• 37
• 3
• 1
• 2
• 6
• 6