Раніцай 10 кастрычніка пуцінскія войскі зрабілі чарговую серыю ракетных абстрэлаў жылых масіваў і цывільнай інфраструктуры Украіны. Прынамсі 20 мірных жыхароў былі забітыя і 108 — параненыя. На наступны дзень было нанесена яшчэ каля 30 удараў ракетамі па ўкраінскіх гарадах. Ракеты пакідалі гіганцкія варонкі на дзіцячых пляцоўках і выводзілі са строю энергааб'екты, пазбаўляючы электрычнасці бальніцы і жылыя дамы. Вярхоўны камісарыят ААН па правах чалавека лічыць ракетныя ўдары параўнальнымі з ваеннымі злачынствамі.
Візуальныя сведчанні і фатаграфіі рэшткаў ракет паказваюць, што многія, калі не ўсе з іх, выпушчаныя 10 і 11 кастрычніка, былі крылатымі ракетамі марскога базавання «Калібр» (3М-14), наземнага базавання Р-500 (9М728) для комплексаў «Іскандэр» і паветранага базавання тыпу Х-101. Яны пазіцыянуюцца Крамлём як «высокадакладная» зброя, якая б'е толькі па цэлях, якія маюць вайсковае значэнне.
Аднак з пачатку расійскага ўварвання крылатыя ракеты вялікай далёкасці неаднаразова разбуралі цывільную інфраструктуру і прыводзілі да гібелі і раненняў сотняў мірных жыхароў. Альбо гэтыя ракеты не ішлі па загадзя запраграмаванай траекторыі палёту, альбо навядзенне на цэль рабілася на аснове недакладных разведзвестак, альбо, нарэшце, знішчэнне мірнага насельніцтва і было сапраўднай мэтай Крамля. Так ці інакш, асобы, адказныя за навядзенне і пуск гэтых ракет, — ваенныя злачынцы, яны добра ўсведамлялі наступствы сваіх дзеянняў. Калектыву расследвальнікаў удалося высветліць іх імёны і пасады.
Наводчыкі з Галоўнага вылічальнага цэнтра
Якая менавіта структура ва Узброеных сілах Расіі займаецца вызначэннем цэляў і палётных траекторый для кіраваных ракет — не відавочна з адкрытых крыніц. Каб знайсці адказ на гэтае пытанне, расследвальнікі прааналізавалі звесткі тысяч выпускнікоў вядучых вайсковых інстытутаў Расіі, якія спецыялізуюцца на ракетабудаванні і цэлепаказанні, — у прыватнасці, падмаскоўнай Вайсковай акадэміі ракетных войскаў стратэгічнага прызначэння і Пецярбургскага ваенна-марскога інжынернага інстытута.
Некаторыя з іх пасля выпуску паступілі на службу ў Галоўны вылічальны цэнтр (ГВЦ) Узброеных сіл — гэта гучыць як менавіта тое месца, дзе могуць займацца вылічэннем траекторый кіраваных ракет, хоць у адкрытых крыніцах пра ГВЦ не так шмат інфармацыі. Характэрна, што ўсе гэтыя ракетчыкі, якія паступілі на службу ў ГВЦ, зарэгістраваныя як такія, што жывуць і працуюць па адрасе Знаменка, 19 у Маскве — гэта значыць, па афіцыйным адрасе Генштаба Узброеных сіл Расіі.
Афіцыйна функцыі ГВЦ апісваюцца ў вайсковых выданнях як «наданне ІТ-паслуг» і «аўтаматызацыя» Узброеных сіл. Нягледзячы на доўгую гісторыю (заснаваны ў 1963 годзе), у расійскіх СМІ гэты інстытут рэдка згадваецца. Большасць з тых супрацоўнікаў ГВЦ, чыю біяграфію расследвальнікі змаглі вывучыць, скончылі альбо Акадэмію РВСП (у прыватнасці, яе філіял у Серпухаве), альбо Ваенна-марскі інжынерны інстытут. Некаторыя з іх раней праходзілі вайсковую службу афіцэрамі або карабельнымі інжынерамі на флоце. Іншыя мелі папярэдні вопыт цывільнай працы ў якасці карпаратыўных айцішнікаў ці нават гейм-дызайнераў.
Мяркуючы па тым, што сувязь ГВЦ з навядзеннем кіраваных ракет вельмі верагодная, расследвальнікі вырашылі праверыць гэтую гіпотэзу і вывучылі метаданыя тэлефонных размоў начальніка цэнтра генерал-маёра Роберта Баранава. Аналіз яго званкоў з 24 лютага па канец красавіка 2022 года паказаў: кожны раз перад запускамі крылатых ракет (пра якія вядома з адкрытых крыніц) яму тэлефанавалі з аднаго канкрэтнага нумара, які, як удалося вызначыць, належыць палкоўніку Ігару Багнюку, зарэгістраванаму па тым жа самым адрасе, што і іншыя вядомыя афіцэры ГВЦ, — на Знаменцы, 19.
Затым расследвальнікі вывучылі метаданыя званкоў самога Багнюка і выявілі яго інтэнсіўныя зносіны больш чым з 20 вайсковымі інжынерамі і айцішнікамі з ГВЦ. На аснове кластараў з паўтаральных званкоў удалося рэканструяваць каманду з 33 вайсковых інжынераў, якія падпарадкоўваюцца палкоўніку Багнюку. Акрамя таго, прааналізаваўшы гэтыя звесткі, расследвальнікі змаглі звязаць многія асобныя ўдары крылатымі ракетамі з канкрэтнымі падраздзяленнямі ГВЦ і выявілі карэляцыю паміж тыпам ракет і канкрэтнымі супрацоўнікамі ГВЦ.
Выяўленае расследвальнікамі падраздзяленне ГВЦ складаецца з трох камандаў, кожная з якіх праграмуе траекторыі палёту аднаго канкрэтнага тыпу высокадакладных ракет: ЗМ-14 («Калібр», марскога базавання), 9М728 (ён жа Р-500, аператыўна-тактычныя ракетныя комплексы «Іскандэр» (наземнага базавання)) і Х-101 (паветранага базавання).
Па метаданых тэлефонных перамоваў «наводчыкаў» з ГВЦ удалося падзяліць на тры кластары
«Я працую на свінаферме!»
Калі the Insider стаў звязвацца з наводчыкамі па тэлефонах з атрыманага білінгу, усе яны прызналі, што гэтыя тэлефонныя нумары належаць менавіта ім, але катэгарычна адмаўлялі, што працуюць у галоўным вылічальным цэнтры і маюць якое-небудзь дачыненне да абстрэлаў Украіны. Напрыклад, адзін з іх прызнаў, што яго завуць Сяргей Уладзіміравіч Ільін, але заявіў, што з'яўляецца «самазанятым» і працуе сантэхнікам: «Ніякага дачынення да нейкіх вылічэнняў я не маю, хіба толькі да тых, якія патрэбныя для сантэхнічных работ».
Лейтэнант Арцём Ведзенаў, адказаўшы на нумар, які расследвальнікі знайшлі ў білінгу, не стаў адмаўляць, што ён Арцём Ведзенаў, але заявіў, што працуе на свінаферме і ніякімі каштоўнымі звесткамі не валодае: «Я не супраць з вамі пагаварыць, але што я магу вам расказаць — як раздзелваць свініну? Ці як правільна курэй скубаць?»
Капітан Юрый Ніканаў заявіў, што з'яўляецца кіроўцам аўтобуса і інфармацыя пра ягоную працу ў вылічальным цэнтры — гэта «нейкае трызненне».
Маёр Іван Папоў заявіў, што ён толькі вучыцца праграмаваць на «Пітоне», ні пра які вылічальны цэнтр не ведае і пытацца ў яго пра кіраваныя ракеты бессэнсоўна: «Гэта як я б вас стаў цяпер пра балет распытваць, разумееце?»
Лейтэнант Кацярына Чугунова адказала: «У мяне кветкавая крама. Вы сапраўды памыліліся».
Калі ж The Insider прадэманстраваў некаторым з наводчыкаў фота, дзе яны стаяць у вайсковай форме са знакам вылічальнага цэнтра, гэта прывяло іх у поўнае замяшанне. Так, напрыклад, Уладзімір Вараб'ёў таксама спачатку заявіў, што не мае дачынення да ГВЦ, а калі яму паказалі фота ў форме, адказаў загадкавай фразай: «Першы раз у жыцці бачу. Тым больш у форме яшчэ …»
Адзін з інжынераў пагадзіўся падзяліцца з расследвальнікамі на ўмовах ананімнасці некаторай кантэкстнай інфармацыяй і некалькімі фотаздымкамі маршрутна-вылічальнага блока ГВЦ, які стаяў перад будынкам Міністэрства абароны ў Маскве.
Верхні рад: Дзяніс Шышкін, Сяргей Дзівенка, Уладзімір Вараб'ёў. Другі рад: Юрый Марцінец, Аляксей Міхайлаў, Дзмітрый Сідорык, Уладзімір Навумаў. Трэці рад: Сяргей Ільін, Наталля Дзячэнка, Эльвіра Абухова, Ксенія Папова, Кацярына Чугунова, Ігар Багнюк. У першым радзе: Расціслаў Шырокаў, Арцём Васін
Як удалося выявіць Bellingcat, гэтая фатаграфія была зроблена ва ўнутраным двары будынка Мінабароны на Знаменцы:
Ва ўнутраным двары будынка на Знаменцы, 19 выявіўся «казырок», падобны на той, пад якім фатаграфаваліся афіцэры з ГВЦ
Біяграфіі забойцаў
Вайсковыя інжынеры, якія праграмуюць траекторыі кіраваных ракет, маюць вельмі розны досвед. Сюды ўваходзяць як людзі, што ўсю сваю кар'еру праслужылі ў войску ці на флоце, а пасля атрымалі вайскова-інжынерную спецыяльнасць, так і моладзь, набраная з цывільных прафесій, звычайна звязаных з IT.
Непасрэдным камандзірам падраздзялення навядзення ракет ГВЦ з'яўляецца палкоўнік Ігар Багнюк. Ён нарадзіўся ў 1982 годзе ў Рызе, у 2004-м скончыў Серпухаўскі філіял Акадэміі РВСН, які спецыялізуецца на інфармацыйных сістэмах для расійскіх ракет. Багнюк служыў у вайсковай часці 29692 (2027-ы авіяцыйна-тэхнічны склад) пад Уладзімірам, пакуль у нейкі момант, не пазней за 2010 год, яго не перавялі ў Маскву для службы ў ГВЦ.
Ігар Багнюк, фота атрыманае ад яго калегі. Узнагароджаны сярод іншага медалямі «За вайсковую доблесць» 1-й ступені і за ўдзел у ваеннай аперацыі ў Сірыі
На яго фатаграфіі, атрыманай ад аднаго з супрацоўнікаў ГВЦ, відаць, што Багнюк быў узнагароджаны медалём «За ўдзел у баявых дзеяннях у Сірыі». Гэты медаль уручаецца расійскім вайскоўцам з 2015 года (Расія не раз выкарыстоўвала кіраваныя ракеты ў Сірыі — напрыклад, пры ўдарах па Алепа ў 2016 годзе).
Багнюк — не адзіны супрацоўнік ГВЦ, які вызначыўся ў Сірыі. Так, напрыклад, на апублікаванай Крамлём фатаграфіі сустрэчы Уладзіміра Пуціна і Башара Асада ў Дамаску ў студзені 2021 года ў расійскім вайсковым камандным цэнтры ў Сірыі можна пабачыць маёра Андрэя Іванюціна, члена падраздзялення ГВЦ, з якім Багнюк актыўна мае зносіны падчас цяперашняй вайны.
Маёр Андрэй Іванюцін (уверсе злева)
Многія з афіцэраў ГВЦ — айцішнікі, якія паспелі папрацаваць у звычайных прыватных кампаніях. Сярод іх, напрыклад, Мацвей Любавін — адзін з ключавых падначаленых палкоўніка Багнюка, мяркуючы па колькасці тэлефонных размоў. Любавін нарадзіўся ў 1992 годзе, у 2009 годзе скончыў Нахімаўскае ваенна-марское вучылішча ў Санкт-Пецярбургу, а затым у 2014 годзе скончыў Ваенна-марскі інжынерны інстытут у Санкт-Пецярбургу па спецыяльнасці «ІТ — Аўтаматызацыя сістэм спецыяльнага прызначэння».
Пасля заканчэння ўніверсітэта ён працаваў як айцішнік у двух банках і ў фармацэўтычнай кампаніі. На працягу некалькіх гадоў вёў жыццё звычайнага масквіча, ездзіў за мяжу, каментаваў у твітары апошнія галівудскія навінкі і нават праяўляў грамадзянскую пазіцыю: рэтвітнуў заяву Паўла Дурава аб тым, што тэлеграм не збіраецца дзяліцца звесткамі з дзяржавай, падтрымліваў рух «Актыўны грамадзянін» і стаў удзельнікам «разумнага галасавання» (ягоны тэлефон ёсць у злітай базе «разумнага галасавання»).
Маёр Мацвей Любавін. Злева: выпускны 2009 года. У цэнтры: 2014 год, выпуск Ваенна-марской акадэміі. Справа: фота з рэзюмэ 2022 года
Да 2020 годзе Любавін ужо працаваў у ГВЦ. Згодна з яго ўласным рэзюмэ, размешчаным на сайце пошуку працы для фрылансераў у сакавіку 2022 года, ён атрымаў падзяку ад прэзідэнта Расіі. Цікава, што пасля пачатку вайны Любавін, відаць, лічыў, што ягоная асноўная праца ў ГВЦ не перашкаджае яму працаваць у сферы капірайтынгу і рэдагавання — на самай справе, не знікаць жа «рознабакова развітаму інтэлекту» з «крытычным мысленнем» і «стильным слогом» (што б гэта ні азначала).
Храналогія забойства
Тэлефонныя запісы Багнюка і яго падначаленых за некалькі тыдняў да ўдараў 10 кастрычніка засведчваюць з 2 кастрычніка павышэнне актыўнасці званкоў, якая дасягае піку 9 кастрычніка. Пры гэтым у апошні дзень перад ударамі інжынерам-наводчыкам было зроблена 11 званкоў. Да 2 кастрычніка званкоў не было каля двух тыдняў, што таксама суадносіцца з адсутнасцю паведамленняў аб выкарыстанні крылатых ракет. Гэта сведчыць пра тое, што планаванне ўдару 10 кастрычніка пачалося прыкладна на тыдзень раней, што адпавядае разведвальнай інфармацыі, атрыманай украінскімі ўладамі. Таксама гэта азначае тое, што атака на энергетычную інфраструктуру Украіны не магла быць наступствам падрыву Керчанскага моста ў Крыме 8 кастрычніка 2022 года.
9 кастрычніка, непасрэдна перад ракетнымі ўдарамі, якія пачаліся ў 15:00, Багнюк паслядоўна абтэлефанаваў трох афіцэраў-інжынераў з групы ГВЦ, кожны з якіх спецыялізуецца на адным з трох тыпаў крылатых ракет. У 15:17 Багнюк патэлефанаваў капітану Аляксею Міхайлаву, члену падгрупы, якая спецыялізуецца на ракетах наземнага базавання да комплексаў «Іскандэр». Праз некалькі хвілін ён патэлефанаваў маёру Мацвею Любавіну, аднаму са старшых інжынераў падгрупы ракет марскога базавання «Калібр». Ён патэлефанаваў Любавіну на стацыянарны працоўны тэлефон — гэта паказвае, што той быў на працоўным месцы ў нядзелю ўдзень.
Пасля амаль двухгадзіннай паўзы Багнюку ў 17:10 патэлефанаваў адзін з намеснікаў камандзіра ГВЦ палкоўнік Яўген Капшук. Адразу пасля размовы з начальнікам палкоўнік Багнюк патэлефанаваў старшаму лейтэнанту Вользе Часнаковай, члену падгрупы, якая спецыялізуецца на крылатых ракетах паветранага базавання Х-101. Багнюк двойчы запар тэлефанаваў Часнаковай у 17:16 і 17:17, а затым ператэлефанаваў свайму начальніку палкоўніку Капшуку ў 17:20. Такім чынам, у прамежку паміж 15:17 і 17:17 палкоўнік Багнюк звязаўся з афіцэрамі кожнага з падраздзяленняў, якія спецыялізуюцца на трох тыпах ракет, якія будуць запушчаныя па цэлях ва Украіне наступнай раніцай.
Затым Багнюк накіраваўся з загараднага дома на ўскраіне Масквы ў свой кабінет на Знаменцы, 19, у штаб-кватэру Генштаба. Метаданыя вышак сотавай сувязі паказваюць, што ён заставаўся на працоўным месцы да позняга вечара. Апошні раз ён патэлефанаваў начальніку ГВЦ генералу Баранаву ў 21:15, пасля чаго паехаў дадому. Багнюк вярнуўся на працоўнае месца ў 5:30 раніцы 10 кастрычніка.
Адна з «высокадакладных» расійскіх ракет 11 кастрычніка трапіла дакладна ў дзіцячую пляцоўку
Сваім камандзірам — генерал-лейтэнанту Баранаву і палкоўніку Капшуку — Багнюк тэлефануе рэдка. Агляд яго званкоў вышэйшаму кіраўніцтву ГВЦ паказвае сувязь паміж гэтымі званкамі і набліжэннем буйнамаштабных ракетных атак.
Напрыклад, апошні раз перад кастрычніцкім абстрэлам Багнюк размаўляў з генералам Баранавым 10 верасня ў 12:41. Пасля званка Баранава Багнюк знаходзіўся ў офісе на Знаменцы, 19. Апошні званок Багнюк зрабіў у 21:20 у тую суботу ўвечары капітану Аляксею Міхайлаву, спецыялісту па навядзенні крылатых ракет комплекса «Іскандэр». На наступны дзень, 11 верасня, у нядзелю, Мінабароны Расіі паведаміла, што за апошнія суткі Расія запусціла некалькі ракет з «Іскандэраў» па ўкраінскай вайсковай базе на Данбасе. Пазней у той жа самы дзень Расія запусціла яшчэ 12 крылатых ракет — шэсць марскіх «Калібраў» і шэсць Х-101 паветранага базавання — па Украіне, што стала першай вядомай спробай нанесці значныя страты энергетычнай інфраструктуры Украіны.
На наступны дзень, 12 верасня 2022 года, Багнюк вылецеў у Растоў, недалёка ад мяжы з Украінай, сведчаць метаданыя яго тэлефона. У ноч з 12 на 13 верасня ў ягоных тэлефонных запісах зафіксаваны новы шквал званкоў. Паміж поўначчу і 2 гадзінамі ночы ён чатыры разы гаварыў са сваім начальнікам палкоўнікам Капшуком і па два разы тэлефанаваў маёру Мацвею Любавіну і капітану Аляксею Міхайлаву. На наступны дзень Мінабароны Расіі апублікавала відэазапіс начнога пуску крылатай ракеты комплекса «Іскандэр» па камандным пункце Узброеных сіл Украіны.
Скрыншот відэа, распаўсюджанага Мінабароны Расіі, на якім паказаны начны пуск ракеты комплекса «Іскандэр»
Пазней у той жа самы дзень, 14 верасня, расійскія самалёты выпусцілі некалькі крылатых ракет Х-101 па гідратэхнічных збудаваннях Крывога Рога, у выніку чаго некаторыя яго раёны засталіся без вады на некалькі дзён. Самыя раннія званкі паміж Багнюком і генералам Баранавым, вызначаныя расследвальніцкай камандай, датуюцца 13 сакавіка 2022 года. У тую раніцу яны двойчы размаўлялі паміж 10:00 і 10:30. Раней гэтай раніцай Расія зрабіла самы смяротны залп з пачатку свайго ўварвання: 30 ракет Х-101 і «Калібр» прывялі да гібелі не менш за 35 і ранення 134 чалавек на вайсковым палігоне пад Львовам.
Дзіўна, але масавыя забойствы мірных жыхароў ва Украіне для афіцэраў з ГВЦ сталі зусім руціннай справай, ва ўсялякім выпадку, па званках Багнюка відаць, што ў тую ж раніцу, калі Расія пачала кастрычніцкія абстрэлы, ён як бы нічога не было перш за ўсё спісваецца з сайтам па продажы манет (Багнюк заўзяты нумізмат), а ягоны калега маёр Раман Курачкін у тыя ж гадзіны, калі кіраваныя ракеты абвальваюцца на дзіцячыя пляцоўкі, таргуецца з прастытуткамі адносна цаны паслуг (The Insider удалося атрымаць доступ да яго акаўнта на сайце знаёмстваў, дзе ён праводзіць палову працоўнага часу, зарэгістраваўшыся пад імем Сяргей):
Якія ракеты і як запускаюць па ўкраінскіх гарадах
Расія спрабавала распрацаваць сучасную высокадакладную зброю вялікай далёкасці з 1990-х гадоў, але толькі ў апошнія гады на ўзбраенні масава з'явіліся крылатыя ракеты, здольныя збіваць цэлі ў тыле праціўніка з бяспечных дыстанцый. Галоўныя ўзоры такога ўзбраення — гэта:
— крылатая ракета 9М728 (Р-500) для комплексаў «Іскандэр» наземнага базавання;
Комплекс «Іскандэр» Комплекс «Іскандэр»
— крылатая ракета 3М-14 сямейства «Калібр» марскога базавання;
Запуск ракеты «Калібр»
— крылатая ракета класа «паветра — зямля» Х-101 паветранага базавання;
Запуск Х-101
Звесткі аб выкарыстанні гэтых ракет сведчаць пра тое, што іх «высокадакладнасць» крыху перабольшаная: вельмі часта або ракета збіваецца з цэлі, або адбываюцца тэхнічныя збоі і адмовы, пасля чаго яна падае дзе атрымаецца. Пытанне адносна таго, у якім працэнце выпадкаў яна трапляе ў цывільныя аб'екты не з-за промаху, а проста таму, што такую цэль для яе вызначылі, застаецца адкрытым.
Рэшткі кіраванай ракеты ў Канатопе
Важную ролю ў навядзенні ракет адыгрываюць навігацыйныя сістэмы, у якіх галоўкі саманавядзення і навігацыйныя датчыкі карэктуюць курс палёту ў адпаведнасці з загадзя запланаваным маршрутам. Маршрут складаецца з навігацыйных кропак (гэта значыць арыенціраў карэкцыі курсу, якія вызначаюцца датчыкамі і якія дазваляюць параўноўваць характарыстыкі мясцовасці, над якой пралятае ракета, з загадзя спланаваным курсам), занальнага ўхілення ад СПА і завяршальнай фазы: навігацыі ў мэтавай зоне і распазнання аб'екта паражэння. Для ўсяго гэтага выкарыстоўваецца некалькі ўзроўняў даных.
Уваходныя даныя складаюцца з розных картаў і мадэляў мясцовасці, рэльефаў і апісанняў аб'ектаў. Яны ўводзяцца ў базы звестак розных відаў Узброеных сіл, адна з якіх — сістэма спадарожнікавай разведкі ГРУ. Калі ўсе звесткі сабраныя, камп'ютары павінны разлічыць маршрут палёту, які, у сваю чаргу, загружаецца ў крылатую ракету перад стартам.
Звычайна загадзя запланаваны маршрут палёту захоўваецца на вялікіх здымных носьбітах памяці, накшталт абароненых USB-назапашвальнікаў, якія звычайна перадаюцца ўзброенымі кур'ерамі ў спецыяльным чамаданчыку. Атрымліваюць гэтыя звесткі ці часць ВМФ з караблямі і падлодкамі, абсталяванымі пускавымі комплексамі для ракет «Калібр», ці часць ВКС з самалётамі, здольнымі несці крылатыя ракеты, ці вайсковыя ракетныя часці з АТРК «Іскандэр».
Разлік палётных маршрутаў праводзіцца на спецыяльных станцыях у некалькіх сакрэтных вайсковых падраздзяленнях, дзе вайсковыя інжынеры, некаторыя вельмі маладыя і патэнцыйна перспектыўныя праграмісты, становяцца ключавымі дзейнымі асобамі, якія дазваляюць Пуціну весці агрэсіўныя вайны. Іх ананімнасць надае ім адчуванне беспакаранасці і дазваляе не адчуваць персанальнай адказнасці за забойства дзясяткаў мірных жыхароў. Гэтае расследаванне заклікана пазбавіць іх ад гэтага адчування.
