Астраномы з усяго свету аб’ядналіся для назірання за чорнай дзіркай, якая разарвала зорку

Гэта была падзея, якую не назіралі больш за дзесяць гадоў: раптоўная ўспышка энергіі, выпушчаная з цэнтра далёкай галактыкі, дастаткова яркая, каб яе можна было ўбачыць з адлегласці 8,5 мільярдаў светлавых гадоў. Успышка святла, эквівалентная больш як 1000 трыльёнаў сонцаў, была ўпершыню выяўленая пры дапамозе ўстаноўкі Цвікі — агляду ўсяго начнога неба, які праводзіцца ў абсерваторыі Паламар у Каліфорніі.

На працягу некалькіх дзён астраномы ўсяго свету павярнулі свае тэлескопы да ўспышкі, назіраючы яе ў рэнтгенаўскіх, радыё– і іншых даўжынях хваль. Яна была незвычайна яркай і падобнай да ўсплёску гама-прамянёў — такія тыпы ўспышак звычайна выяўляюць гама— або рэнтгенаўскімі тэлескопамі. Але гэтая была заўважаная нават аптычным тэлескопам.

Велізарная яркасць успышкі прывяла астраномаў да высновы, што яна магла быць выклікана разрывам зоркі. Зорка падышла занадта блізка да звышмасіўнай чорнай дзіркі ў сэрцы галактыкі. Зорка літаральна «расцягваецца», пакуль не аказваецца разарванай на часткі сіламі гравітацыі. Гэта называецца «прыліўным разбурэннем», і за апошнія гады астраномы заўважылі дзясяткі такіх з'яў, піша The Verge.

Што незвычайна ў гэтай канкрэтнай падзеі — дык гэта тое, што яна стварыла велізарны струмень энергіі, пры гэтым матэрыял выкідваўся з полюсаў чорнай дзіркі з хуткасцю, блізкай да светлавой. «Мы не ведаем чаму, але часам выпускаецца вельмі магутны струмень матэрыялу, калі зорка разбураецца», — кажа Ігар Андрэоні, адзін з навукоўцаў Універсітэта штата Мэрыленд. Мяркуецца, што гэтая бруя была асабліва заўважнай, бо была накіравана проста на Зямлю. Гэта зрабіла яе адначасова больш яркай і бачнай у шырокай частцы электрамагнітнага спектра.

Каб заўважыць драматычныя пераходныя з'явы, падобныя да гэтых, астраномам патрэбныя тэлескопы, якія бесперапынна скануюць як мага большую частку неба і адзначаюць любыя раптоўныя змены яркасці. Але кожную ноч назіраюцца тысячы змяненняў яркасці, таму гэты стос даных трэба ўдакладніць, каб выявіць найбольш цікавыя аб'екты. Групы навукоўцаў працуюць над прасейваннем гэтых даных, каб знайсці вельмі хуткія падзеі ў аптычнай даўжыні хвалі.

Раптоўныя змены яркасці патэнцыйна могуць быць выкліканыя звышновай або зліццём дзвюх нейтронных зорак. Неабходныя далейшыя назіранні, каб зразумець канкрэтную падзею, якая выклікала ўспышку. Звышновая, напрыклад, святлее на працягу некалькіх тыдняў, што надзвычай хутка па астранамічных мерках. Але гэтая канкрэтная падзея стала яркай нават хутчэй: на працягу некалькіх гадзін або дзён. Гэта выклікала неадкладную і пільную цікавасць.

Агулам 21 тэлескоп перадаў дадзеныя пра падзею. Калі ўсе часткі галаваломкі былі сабраныя разам, паўстала карціна, якая была проста дзіўнай, кажуць даследчыкі. Мяркуецца, што з зорак, разарваных чорнымі дзіркамі, толькі каля 1 адсотка ствараюць такія магутныя бруі. Але даследчыкі дагэтуль не ведаюць чаму.

Калі зорка разрываецца, а яе матэрыял уцягваецца ў бок чорнай дзіркі, энергія гэтай матэрыі ператвараецца ў святло. Існуе тэорыя, што магнітныя палі і кручэнне чорнай дзіркі могуць дзейнічаць разам, каб матэрыял вылецеў з яе полюсаў — як туба з фарбай, якую сціскаюць пасярэдзіне, пакуль фарба не вылеціць з абодвух канцоў.

Гэта быў першы раз, калі такая бруя была выяўленая ў бачнай воку частцы электрамагнітнага спектра, таксама вядомай як аптычная даўжыня хвалі. Раней бруі вакол чорных дзірак выяўляліся з дапамогай рэнтгенаўскіх, гама-прамянёў і радыёхваль.

Гэта дае астраномам некаторую інфармацыю пра навакольнае асяроддзе вакол чорнай дзіркі — што яна не такая шчыльная, бо прапускае аптычнае святло, — і паказвае, што пошук у аптычным дыяпазоне можа быць карысным спосабам выявіць падобныя экстрэмальныя падзеі ў будучыні.

Патрэба ў хуткай рэакцыі на такія падзеі таксама стварае штуршок да большай гнуткасці ў канструкцыі тэлескопаў і да патрэбаў у планаванні. Попыт падпіскі на такія тэлескопы, як «Хабл» або «Джэймс Уэб», значна перавышае прапанову. Гэта азначае, што нашмат больш даследчыкаў прэтэндуюць на час працы з тэлескопам, чым гэта магчыма на сённяшні дзень. Таму час назірання старанна плануецца на гады наперад, і кожная апошняя хвіліна часу назірання запаўняецца максімальна. Але ёсць таксама патрэба ў тэлескопах, якія могуць рэагаваць на рэдкія падзеі цягам некалькіх гадзін або нават хвілін.

Цяжка бяспечна і хутка змяніць кірунак касмічнага тэлескопа, таму «Хабл» і касмічны тэлескоп Джэймса Уэба толькі зрэдку ўдзельнічаюць у такіх даследаваннях. Але нядаўна створаныя наземныя тэлескопы — такія, як сетка MASTER або тэлескоп GROWTH-India, — спецыялізуюцца на сканаванні неба на прадмет гама-выпраменьванняў і на неадкладным і аўтаномным іх назіранні.

«Часам вы літаральна павінны тэлефанаваць людзям і казаць: «Гэй, вы можаце навесці тэлескоп на тыя ці іншыя каардынаты?», — кажа спадар Андрэоні. У іншых выпадках даследчыкі падаюць запыты праз інтэрнэт-сістэмы, каб зрабіць назіранні ў даступныя моманты. Расце цікавасць да таго, як тэлескопы могуць рэагаваць на гэтыя кароткія і рэдкія, але важныя з навуковага пункту гледжання падзеі.

Таму і міжнароднае супрацоўніцтва паміж даследчыкамі, якія працуюць з рознымі тэлескопамі, і здольнасць гэтых тэлескопаў хутка рэагаваць былі вельмі важныя для дасягнення гэтага прарыву ў назіраннях за чорнымі дзіркамі.

• 35
• 0
• 0
• 1
• 8
• 4
• 11
• 0