Кісінджэр: майстар гульні ў доўгую, або «Усе прыстойныя людзі пачыналі ў разведцы»
Сёння 100-гадовы юбілей адзначыў Генры Кісінджэр — адзін з архітэктараў палітыкі разрадкі ў халоднай вайне. Дзяржаўны дзеяч, які зрабіў стаўку на Кітай у процівагу СССР і тым самым змяніў баланс сіл у Еўразіі. Практык «рэалпалітыкі», які спачатку аддаваў Украіну ў зону ўплыву Расіі, а цяпер бачыць яе ў НАТА. Зрэшты, хто з нас не памыляецца ў 99 гадоў? Піша Раман Бажэнаў.
Тры істотныя справы Кісінджэра
«Усе прыстойныя людзі пачыналі ў разведцы», — сказаў пры знаёмстве Генры Кісінджэр расійскаму прэзідэнту Уладзіміру Пуціну. Відавочна, ён схітраваў — у адрозненне ад Пуціна, які ўсё жыццё працаваў на кабінетных пасадах у ціхім тыле, Кісінджэр пачынаў з вайсковай выведкі 84-й пяхотнай дывізіі арміі ЗША і ўдзельнічаў у баях Другой сусветнай. Але «мэта апраўдвае сродкі» — так апісвае сваё палітычнае крэда сам Кісінджэр, і, напэўна, яму для чагосьці спатрэбілася атрымаць прыхільнасць Пуціна.
У замежную палітыку Кісінджэр трапіў падчас прэзідэнцтва Рычарда Ніксана ў 1969 годзе. Апошні імкнуўся скараціць удзел ЗША ў неістотных міжнародных справах, якія адцягвалі ўвагу і рэсурсы. Гэты курс павінен быў здзейсніць Кісінджэр, з якім у амерыканскага прэзідэнта склаліся надзвычай даверлівыя адносіны. Пры Ніксану ён стаў дарадцам па нацыянальнай бяспецы і дзяржаўным сакратаром ЗША.
Разрадка
Напэўна, найбольш істотнай справай Кісінджэра ў нашым рэгіёне стала разрадка адносін паміж СССР і ЗША. Тады краіны падпісалі дамовы аб скарачэнні стратэгічных узбраенняў, Масква пашырыла эканамічныя адносіны з Захадам, а ў космасе адбылася стыкоўка караблёў «Саюз — Апалон». Ніксан з Кісінджэрам больш за іншыя амерыканскія адміністрацыі наблізіліся да ўспрымання камуністычнага кіраўніцтва СССР як цалкам натуральнага. Замежная палітыка СССР з часоў Другой сусветнай вайны зазнала свой найвялікшы трыумф.
Менавіта праз Кісінджэра Ніксан праводзіў усе далікатныя размовы з СССР, прычым часцяком яны не ставілі ў вядомасць супрацоўнікаў Белага дома і Дзяржаўнага дэпартамента. Дарэчы, у сваіх успамінах Кісінджэр невысока ацэньвае Леаніда Брэжнева, што падаецца несправядлівым. Рассакрэчаныя запісы перамоў сведчаць, што савецкі генсек ні размовай, ні манерамі, пакуль быў здаровы, не саступаў сваім амерыканскім суразмоўцам.
Аднак у выніку чараўніцтва не адбылося і праект разрадкі хутка сябе вычарпаў.
Спыніць халодную вайну было немагчыма, бо не дазваляла сама сутнасць сістэмы СССР і светапогляд яго кіраўнікоў у Маскве. Працягнуліся гонка ўзбраенняў і савецка-амерыканскія проксі-войны ў Афрыцы і на Блізкім Усходзе, пакуль канчаткова разрадку не пахавала інтэрвенцыя СССР у Афганістан.
Абодва бакі лічылі разрадку спосабам весці канфрантацыю менш небяспечнымі метадамі.
Пазней Кісінджэр апісваў гэты час як «стратэгію вядзення канфлікту з Савецкім Саюзам». Хутка і ў амерыканскай прэсе само слова «разрадка» проста стала адыёзным, сінонімам «уміратварэння агрэсара».
Савецкія дысідэнты бачылі сваімі саюзнікамі не Ніксана і Кісінджэра, якім не было ніякай справы да правоў чалавека ў СССР, а ідэалагічную апазіцыю ў Кангрэсе ЗША, напрыклад, у сенатару Джэксану і яго прыхільніках. Аднак разам з тым, дзякуючы часоваму пацяпленню адносін, у СССР на некалькі гадоў знікла антыамерыканская рыторыка, спынілі глушыць «Голас Амерыкі», а моладзь пачала слухаць па радыё «Бітлз», «Пінк Флойд» і «Ролінг Стоўнз». Інерцыя ў «антыімперыялістычных» настроях СССР незваротна знізілася.
Стаўка на Кітай
Другой істотнай справай Кісінджэра, напэўна, больш важнай для сённяшніх міжнародных адносін, стала наладжванне сувязяў з Кітайскай Народнай Рэспублікай. З часоў грамадзянскай вайны ў Кітаі ЗША фармальна не прызнавалі кітайскіх камуністаў легітымным урадам, падтрымліваючы Кітайскую Рэспубліку на востраве Тайвань.
Разам з тым раскол у савецка-кітайскіх адносінах адкрываў магчымасць супрацьпаставіць дзве камуністычныя краіны, а эканамічныя выгады прынесці ЗША.
Ізноў Кісінджэр стаў пасярэднікам у палітыцы Ніксана па прызнанні КНР у 1972 годзе, ізноў гэта адбывалася таемна ад калег у Дзяржаўным дэпартаменце. Найбольш яскравым момантам падрыхтоўкі да пацяплення адносін стала «пінг-понгавая дыпламатыя», калі разам з камандай па настольным тэнісе Кітай таемна наведвалі дыпламаты ЗША.
У выніку гэта сапраўды змяніла баланс сіл у Еўразіі. Уздым Пекіна стаў адным з фактараў, які падштурхнуў Гарбачова пачаць перабудову стагнуючай савецкай сістэмы. У самім жа Кітаі прыток заходніх інвестыцый дазволіў падняць з галечы 600 мільёнаў чалавек.
Разам з тым сёння праз дзеянні Кісінджэра ў 1970-я гады ЗША трапілі ў «пастку Фукідзіда» — так дыпламаты апісваюць з'яву, калі ўзмацненне адной дзяржавы пагражае існаму гегемону. Зрэшты, як адзначае амерыканскі гісторык Лютвак, Кісінджэр нямала таксама прычыніўся да стварэння міфа аб загадкавай і разумнай кітайскай стратэгіі, якая скіраваная на сотні гадоў наперад.
Выхад з вайны
Нарэшце, трэцяй істотнай справай Кісінджэра стала паступовае выйсце ЗША з вайны ў В'етнаме — спачатку праз перадачу адказнасці за баявыя дзеянні на ўрад Паўднёвага В'етнама (в'етнамізацыю), а потым праз падпісанне Парыжскіх мірных пагадненняў 1973 года.
За гэты крок Кісінджэра і міністра замежных спраў В'етнама Ле Дык Тхо ўзнагародзілі Нобелеўскай прэміяй міру. Аднак пагадненні не выконваліся і праз два гады армія камуністычнага Паўночнага В'етнама заняла паўднёвую частку краіны. Пазней Кісінджэр спрабаваў вярнуць Нобелеўскую прэмію, бо яго мірны праект скончыўся правалам.
«Рэалпалітык» Кісінджэра і 2022 год
Нягледзячы на супярэчлівасць, уплывы Кісінджэра на сучаснае мысленне аб замежнай палітыцы складана пераацаніць. Абаяльны, з высокім інтэлектам, ён яшчэ як дзяржсакратар ахвотна выкарыстоўваў медыя для пашырэння сваёй папулярнасці.
Скандальным для яго аказаўся выступ на форуме ў Давосе, які праходзіў у момант уварвання Расіі ва Украіну 2022 года. Падчас размовы Кісінджэр паспрабаваў растлумачыць міжнародную сітуацыю вакол вайны ва Украіне з пункту гледжання «рэалпалітык».
Ëн сцвярджаў, што Расію нельга выцясняць з Еўропы, бо гэта прывядзе да яшчэ большай нестабільнасці і яшчэ большых канфліктаў. Таксама ён падкрэсліваў, што Расію небяспечна штурхаць у арбіту Кітая, узмацняючы тым самым галоўнага суперніка Захаду.
Але, бадай, найбольшае абурэнне выклікала выказванне, што для спынення канфлікту Украіне прыйдзецца пайсці на тэрытарыяльныя саступкі, што выклікала рашучае непрыняцце з боку Зяленскага і мацерную экспрэсію дарадцы Офіса прэзідэнта Украіны Аляксея Арастовіча.
Вядома, палітыку Украіны нельга ідэалізаваць. У Кіеве балюча ўспрымаюць, калі рэкамендацыі ў духу «рэалпалітык» гучаць на Захадзе — на гэтым вектары ім хочацца, каб стаўленне да Украіны грунтавалася не на спажывецкіх падыходах, а на «супольных каштоўнасцях». Але ў той жа час кіеўскія палітыкі хваляцца, што той самы цынічны «рэалпалітык» яны праводзяць адносна Беларусі. Ды не толькі адносна нашай краіны, але таксама Турэччыны, Кітая, Індыі.
Разам з тым Кісінджэр выказваў тыповы для сучасных «рэалістаў» пункт гледжання, што Беларусь, Украіна і Малдова з'яўляюцца зонай расійскіх інтарэсаў, якая мае ролю ключа да бяспекі ў адносінах паміж Расіяй і астатняй Еўропай. З гэтага пункту гледжання, мэта НАТА — прадухіліць вайну, але не развязваць яе.
На сваё 100-годдзе Кісінджэр у інтэрв'ю Wall Street Journal выступіў ужо са скарэктаванай пазіцыяй — што ўступленне Украіны ў НАТА мэтазгоднае, але Крым вяртаць нельга, бо «цэласнасць Расіі аказалася б пад пагрозай. І гэта непажадана для свету».
Безумоўна, такое вызначэнне лёсаў нашага рэгіёна без уліку суверэннай волі яго народаў абразлівае і спрыяе расійскай прапагандзе. Больш за тое, уся кар'ера Кісінджэра ў чымсьці насмешліва сведчыць, што «рэалісты» самі не вельмі рэалістычныя — у выніку памыляюцца гэтак жа часта, як усе.
Каментары