Былы сакратар патрыярха Маскоўскага: Кірыл лічыць сябе важнейшым за Пуціна

Кірыл Гаварун — праваслаўны святар і архімандрыт, родам з Украіны, прафесар некалькіх дзесяткаў універсітэтаў, аўтар мноства кніг і навуковых артыкулаў. У 2001-2007 гадах ён працаваў у Маскоўскім патрыярхаце і быў сакратаром патрыярха Кірыла. У канцы 2023 года Руская праваслаўная царква пазбавіла яго сану і забараніла здзяйсняць богаслужэнні.

Гаварун упэўнены, што Руская праваслаўная царква стварыла і прадала Крамлю ідэалогію, якая стала палітычнай рэлігіяй Расіі — пуцінізмам. Нягледзячы на ​​гэта, патрыярх Кірыл лічыць сябе сапраўдным «розумам і душой рускага народа», здольным «натхняць такіх пасрэдных кіраўнікоў, якім ён лічыць Пуціна».

«Большасць расейцаў сказалі б, што вераць у тое, у што загадвае верыць Кірыл, але яны не вераць у Бога — яны вераць у палітычную рэлігію і ідэалогію, якая толькі выглядае як рэлігія», — кажа Кірыл Гаварун.

— Ці мела рэлігія важную ролю ў вайне Пуціна супраць Украіны з самага 2014 года, або яе ўплыў праявіўся пасля ўварвання ў 2022 годзе?

— Не, усё пачалося яшчэ да 2014 года. Мы павінны казаць пра ідэалогію пуцінізму, якая заве сябе ідэалогіяй рускага свету. Яна пачала развівацца задоўга да 2014 года, да пачатку вайны супраць Украіны.

Спачатку з'явіліся ідэі, пасля ідэалогія, а затым і вайна. На маю думку, вайна была б немагчымая без падтрымліваючых яе ідэй. Таму важна прызнаць і зразумець гэтыя ідэі, бо без іх гэтая вайна губляе сэнс. Вайна ва Украіне не з'яўляецца прагматычнай ці рацыянальнай. Калі б вы, дапусцім, маглі ў асабістай гутарцы спытаць Пуціна, навошта ён пачаў гэтую вайну, думаю, яму было б цяжка даць рацыянальны ці прагматычны адказ.

Расія губляе на вайне практычна па ўсіх кірунках — эканамічна, культурна, стратэгічна. Таму павінна быць нейкая прычына, каб Пуцін працягваў вайну, а расейцы працягвалі яе падтрымліваць.

Я лічу, што гэтыя прычыны не ляжаць у галіне рацыянальнага ці прагматычнага, і нават не ў галіне палітыкі. Яны зыходзяць з метафізічных ідэй, заснаваных на перакананнях, якія маюць рэлігійнае вымярэнне. Такім чынам, гэтая ідэалогія і вайна набылі рэлігійны аспект.

Кірыл у глыбіні душы лічыць, што Пуцін — звычайны чалавек, пазбаўлены вялікіх ідэй, і што яму трэба, каб нехта гэтыя ідэі яму падказваў. Менавіта гэтым патрыярх і займаецца. Таму Кірыл у гэтым тандэме лічыць сябе больш важным, чым Пуцін.

Перш за ўсё, саму вайну ўспрымаюць як рэлігію, што матывуе людзей падтрымліваць гэтую вайну і працягваць удзел Расіі ў ёй.

Я называю гэта палітычнай рэлігіяй. Палітычная рэлігія не абавязкова раўназначная звычайнай рэлігіі. Так, напрыклад, было ў Савецкім Саюзе, дзе існавала палітычная рэлігія, якая не толькі не мела нічога агульнага з традыцыйнай рэлігіяй, але і была антырэлігійнай. Аднак людзі з рэлігійным запалам верылі ў камунізм, прыкладна гэтак жа, як цяпер вераць у гэтую вайну. У пэўным сэнсе гэта постсавецкая палітычная рэлігія, якая мае вельмі выразную рыторыку і рэлігійныя сімвалы. У гэтым плане яна з'яўляецца дваістай рэлігіяй: людзі вераць у пуцінізм як у рэлігію і ў вайну, якую пуцінізм падтрымлівае, а з іншага боку, для апраўдання вайны яны выкарыстоўваюць «нармальную», традыцыйную рэлігію, якой у Расіі з'яўляецца праваслаўе.

Не трэба і казаць, што мы маем справу са скажонай хрысціянскай традыцыяй. Нават калі гэтыя людзі вераць, што гэта традыцыйная вера, яна скажоная, таму што традыцыйная рэлігія не можа апраўдаць жорсткасць, якую мы бачым у гэтай вайне і ў пуцінскай Расіі.

А патрыярх Кірыл з'яўляецца адным з самых вядомых прыхільнікаў вайны. Мы сутыкнуліся з выкарыстаннем рэлігіі, ператварэннем яе ў зброю, калі яна выкарыстоўваецца для апраўдання вайны і асабістай улады Пуціна. Такая роля рэлігіі ў гэтай вайне.

— Як сфармаваліся адносіны паміж рэжымам і рэлігіяй? Ці стаў Пуцін раздаваць загады Царквы пасля прыходу да ўлады, ці ініцыятыва зыходзіла ад самой Царквы?

— Гэта быў працэс. Царква ў Расіі, нібы на рынку, прапанавала свой прадукт – ідэалогію. Царкве ўдалося прадаць гэты прадукт Крамлю за грошы — у літаральным сэнсе. Дзяржава стала выдзяляць вялізныя сродкі Царкве, якая афіцыйна стала найбуйнейшым атрымальнікам розных субсідый, а неафіцыйна атрымлівае яшчэ больш.

Гэты працэс быў паступовым. Царква пачала распрацоўваць ідэалогію яшчэ да 2014 года. Крэмль пачаў купляць яе ў 2012 годзе, калі Пуцін вярнуўся да ўлады пасля кароткага прэзідэнцтва Мядзведзева. У 2011 годзе ў Маскве прайшлі масавыя пратэсты супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбараў, што паставіла пад сумнеў легітымнасць Пуціна. Менавіта тады ён звярнуўся да Царквы па падтрымку.

Царква пачала ствараць гэтую ідэалогію, магчыма, у 2000-я гады. Але доўгі час яе не хацеў прымаць ніводны паважаны пакупнік, бо яна не мела добрай рэпутацыі і ўяўляла сабой толькі набор маргінальных ідэй.

Калі прывілеяваныя пласты грамадства пад кіраваннем Пуціным усвядомілі, што сутыкнуліся з крызісам легітымнасці, яны пачалі разглядаць магчымасць прыняцця гэтай ідэалогіі. Я добра памятаю, як у той перыяд крамлёўскія чыноўнікі пачалі выкарыстоўваць менавіта фармулёўкі і фразы, створаныя Царквой.

Гэта стала пераломным момантам у падыходзе Крамля да царкоўнай ідэалогіі. Пасля яе «пакупкі» Крэмль працягнуў развіваць яе, яшчэ больш завастраючы, каб яна адпавядала інтарэсам і парадку Крамля.

Менавіта так да ідэалогіі быў дададзены культ Вялікай Айчыннай вайны — гэты элемент не быў створаны Царквой, але паступова быў уключаны ў агульны «пакет».

Такім чынам, пуцінізм уяўляе сабой пакет з розных ідэй. Асноўную яго частку стварыла Царква, але да яго таксама ўнеслі ўклад і іншыя інтэлектуалы, розныя паліттэхнолагі, такія як сумна вядомы Дугін, які стварыў мноства ідэй, дададзеных у гэты пакет, і іншыя.

— Вы былі сакратаром патрыярха Кірыла. Як змяніліся ягоныя погляды і адносіны з рэжымам за гэты час? Ці можа ён кантраляваць Пуціна, ці кіраўнік Крамля — ​​вярхоўны гаспадар Царквы?

— Мне ўдалося назіраць за ростам гэтай ідэалогіі менавіта таму, што я цесна супрацоўнічаў з Кірылам. Я заўважыў абрысы гэтай ідэалогіі ў пачатку гэтага стагоддзя і спрабаваў папярэдзіць Патрыярха аб небяспецы гэтай ідэалогіі, але мне гэта не ўдалося.

Адносіны паміж Кірылам і Пуціным вельмі складаныя. Справа не ў тым, што Пуцін дамінуе, а Кірыл проста падпарадкоўваецца яму, бо Кірыл вельмі хоча мець перавагу, а ягоная праблема ў тым, што ў яго няма рэсурсаў для гэтага, і ён цалкам залежыць ад рэсурсаў, якімі распараджаецца Пуцін і Крэмль. У яго няма войска, у яго няма выведкі, у яго няма грошай, усё гэта яму трэба ад Крамля, і ён дае гэта Кірылу, а ўзамен Кірыл дае яму свае ідэі.

Павялічыць

Хоць Кірыл — прадавец, а Пуцін — пакупнік, Кірыл сапраўды хоча кантраляваць парадак дня. Ён сапраўды бачыць сябе ў якасці нефармальнага нацыянальнага лідара. Пуцін фармальна аб'яўлены нацыянальным лідарам, але Кірыл верыць, што ён сапраўды з'яўляецца розумам і душой рускага народа, што ён можа натхняць такіх пасрэдных кіраўнікоў, як Пуцін. Кірыл у глыбіні душы верыць, што Пуцін — пасрэдны хлопец без вялікіх ідэй, якога трэба падаваць з боку, што і робіць Патрыярх. Менавіта таму Кірыл лічыць сябе важнейшым за Пуціна ў гэтым тандэме.

З іншага боку, ён таксама ўсведамляе свае межы і імкнецца дзейнічаць у іх рамках, захоўваючы моцную ролю Царквы ў палітычным апараце. Ён імкнецца захаваць некаторую незалежнасць Царквы ад Крамля і ў той жа час аддана служыць Крамлю. Але, як я ўжо казаў, дакладнае служэнне не варта блытаць з поўным падпарадкаваннем рэжыму, з поўнай адсутнасцю волі. Кіруючы з дзяржавай, Кірыл хоча захаваць вялізны патэнцыял дзеяння Царквы.

Але ён верыць сваім уласным словам, калі кажа, што ніколі яшчэ Царква не была такой свабоднай. Паколькі гэта ягоная свабода, ён блытае Царкву з сабой і думае, што ягоная свабода аўтаматычна азначае свабоду Царквы.

Таму ягоны выбар падтрымаць Пуціна, падтрымаць вайну быў зроблены цалкам свабодна, яму ніхто не загадваў гэтага рабіць. Кірыл сам вырашыў падтрымаць вайну і Пуціна, што павышае яго адказнасць за вайну — ён не ахвяра, не эксплуатаваны лідар Царквы, які не мае свабоды і сілы дзеяння. Яго воля вельмі моцная, і ён вырашыў падтрымаць вайну сваёй воляй і сваім патэнцыялам.

Павялічыць

— Ці сапраўды праваслаўная царква ў Расіі можа свабодна ісці за Патрыярхам, ці яна кантралюецца і інфільтруецца на розных узроўнях?

— Кірыл можа лічыць, што ніколі яшчэ Царква не была такой свабоднай. Праўда ў тым, што Царква, верагодна, ніколі не была такой несвабоднай, як зараз. Кірыл можа быць у ілюзіі, што ён прымае ўласныя рашэнні, але калі б ён вырашыў не падтрымліваць вайну, ён не змог бы гэтага зрабіць. Ён больш не вольны, ён скаваны. Ён думае, што вольны, калі знаходзіцца ў клетцы. Я добра яго ведаю, і менавіта так я разумею ягоную сітуацыю. Ён жыве ў ілюзіі, што ён і Царква вольныя, але насамрэч яны цалкам заняволеныя.

— Ці сапраўды насельніцтва Расіі верыць у гэтую дзяржаўную рэлігію, ці ж яно праводзіць адрозненне паміж ідэалогіяй рэжыму і праваслаўем?

Павялічыць

— Большасць расейцаў заблыталіся. Усё зводзіцца да аднаго: людзі вераць, што гэтая ідэалогія і ёсць сапраўднае праваслаўе, якое Расія нібыта падтрымлівае і прапануе ўсяму свету. Як Кірыл жыве ў ілюзіі, так і расейцы жывуць у ілюзіі. Яны вераць, што вызнаюць сапраўднае хрысціянства, заснаванае на традыцыях, хоць большасць расейцаў нават не з'яўляюцца па-сапраўднаму рэлігійнымі, але падтрымліваюць гэтую квазірэлігію.

Сацыялогія рэлігіі вылучае асноўныя адносіны да рэлігіі ў грамадстве: вера, паводзіны і прыналежнасць. Так, большасць расейцаў лічаць, што належаць да гэтай рэлігіі, але не паводзяць сябе адпаведным чынам і не вераць у тое, што прапаведуе гэтая традыцыя. Таму большасць расейцаў сказалі б, што яны вераць у тое, у што загадвае верыць Кірыл, але яны не вераць у Бога — яны вераць у палітычную рэлігію і ідэалогію, якая толькі выглядае як рэлігія.

Я б не сказаў, што гэтая палітычная рэлігія моцна матывуе войска. Большасць людзей едуць ва Украіну ваяваць за грошы, таму ў асноўным яны вераць толькі ў грошы. 

— Да вайны Руская праваслаўная царква спрабавала распаўсюдзіць гэтую ідэалогію і ва Украіне, ці выступала яна ў якасці інструмента русіфікацыі?

— Менавіта так. Царква была выкарыстана Крамлём, свядома ці не, для распаўсюджвання гэтай прапаганды. Таму зараз украінскую дзяржаву і грамадства спрабуюць пераадолець гэтую пагрозу. Сёння Украінская праваслаўная царква ўжо не з'яўляецца такім інструментам, таму што вайна змяніла стаўленне многіх людзей — нават тыя, хто раней верыў у такую ​​палітычную рэлігію, былі расчараваныя, убачыўшы вынікі вайны — разбамбаваныя гарады, пастаянныя сірэны паветранай трывогі. Гэта змяніла стаўленне людзей.

Сёння большасць цэркваў Маскоўскага патрыярхата ва Украіне настроены супраць Маскоўскага патрыярхата. Яны выступаюць супраць Расіі і патрыярха Кірыла, але яны былі скарыстаны пасля 2014 года, а таксама да гэтага, да анексіі Крыма і гібрыднай вайны. Ці можна апраўдаць цяперашнія дзеянні ўкраінскай дзяржавы па забароне гэтай царквы — асобнае пытанне, але ў мінулым яна, безумоўна, выкарыстоўвалася Крамлём у якасці зброі.

• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 1
• 1
• 0