«Усіх цудоўных слоў свету недастаткова, каб расказаць, які ён». Кітайская жонка загінулага беларускага добраахвотніка распавяла пра яго
Гісторыю кахання беларускага добраахвотніка з пазыўным «Месяц», які загінуў ва Украіне, і яго жонкі — кітаянкі Чыа расказвае «Салідарнасць». Іх сыну было менш за два месяцы, калі ён страціў бацьку. Па прычынах бяспекі сапраўдныя імёны герояў публікацыі не называюцца.
Як паведамляла валанцёрская сетка «Колективи Солідарності», беларус з пазыўным «Месяц» ваяваў у складзе УСУ з 2023 года. Спачатку як баявы медык, ратуючы жыцці пад Бахмутам, затым служыў у роце агнявой падтрымкі, пазней — у сапёрным падраздзяленні.
З 2024 года ён служыў у мінамётным падраздзяленні — менавіта там і загінуў 19 жніўня 2025 года падчас выканання баявога задання.
— Мы пазнаёміліся ў інтэрнэце, — распавядае Чыа, удава загінулага беларускага добраахвотніка. — У мяне даўно сур'ёзная дэпрэсія, я магу жыць толькі дзякуючы лекам, у рэальным жыцці амаль няма сяброў.
Аднойчы я даведалася пра дадатак, дзе можна пісаць лісты людзям з усяго свету. У тым дадатку я знайшла «Месяца» і адправіла яму першы ліст. Мы напісалі адзін аднаму некалькі лістоў, але дастаўка займала занадта шмат часу — цэлы дзень (час атрымання ліста залежыць ад адлегласці паміж краінамі). Мы абмяняліся кантактамі ў Telegram, дзе і працягнулі камунікацыю.
Ён убачыў у мне сябе ранейшага: прыгнечанага, сумнага, змучанага… А тады яму ніхто не дапамог, таму ён захацеў дапамагчы мне, і ў працэсе гэтай дапамогі мы сталі бліжэй.
— Як вы зразумелі, што гэта ваш мужчына?
— Ён ведаў мяне ўсяго некалькі дзён, а ўжо прызнаўся, што закахаўся ў мяне, сказаў, што цэлую раніцу думаў пра тое, каб вывезці мяне з маёй краіны, таму што не хацеў, каб я жыла ў месцы, дзе нават у інтэрнэце ёсць сцены.
У яго самога была дэпрэсія, яго становішча было яшчэ горшым, але ён заўсёды дапамагаў мне, саграваў мяне сваімі словамі.
Мы планавалі сустрэцца ва Украіне, я патаемна аформіла пашпарт, а пасля аднаго майго прыступу дэпрэсіі бацькі ўсё выявілі. Яны не дазволілі мне ехаць ва Украіну, схавалі мае дакументы і адправілі мяне ў псіхіятрычную бальніцу, дзе я пражыла месяц. Я ўвесь час змагалася з бацькамі, спрабуючы прымусіць іх вярнуць мне ўсе дакументы, але яны адмаўляліся.
Тады ў мяне было шмат трывог, і ён сказаў: «Больш не трэба нічога абдумваць, я скасую кантракт і прыеду да цябе». У той час паездка ў Кітай для яго была чымсьці невядомым і небяспечным, і многія яго пабрацімы адгаворвалі яго ехаць, бо лічылі, што Кітай выдасць яго Беларусі.
Перад тым як прыехаць у Кітай, ён скасаваў свой кантракт. А калі вярнуўся ва Украіну, нанова яго падпісаў.
Помню, як чакала каля выхаду з аэрапорта: яго ўсё не было, і я пачала хвалявацца. Баялася, што ў яго ўзніклі праблемы з памежнікамі ці, можа, нейкія працэдуры не былі завершаныя, і таму ён не мог выйсці.
Я хадзіла туды-сюды каля выхаду, і раптам убачыла яго — ён ішоў да мяне. Я ўзрадавалася і пабегла насустрач. Ён паставіў сумкі на зямлю, і мы абняліся, доўга не адпускалі адзін аднаго.
У ліфце я ўсё глядзела на яго, а ён бянтэжыўся. На яго лбе выступілі кропелькі поту, вочы свяціліся, нібы ў іх было мноства зорак.
Я пацалавала яго ў тыльны бок далоні. Пазней ён расказваў, што ў гэты момант адчуў велізарныя радасць і шчасце. Ён казаў, што не разумеў, чаму гэтая дзяўчына так моцна яго любіць.
У той раз ён не змог адразу вывезці мяне з сабой з Кітая, таму што для паездкі ва Украіну патрэбна была віза, і мы не маглі паехаць проста адразу.
— Чым ён заваяваў ваша сэрца?
— Усіх самых цудоўных слоў на ўсіх мовах свету недастаткова, каб расказаць, які ён.
Не ведаю чаму, але з самай першай сустрэчы я безумоўна яму давярала. З кожным днём кахала яго ўсё мацней. Часам ён здзіўляўся, чаму я яго пакахала.
Думаю, прычына проста ў тым, што ён — гэта ён, без усялякіх прычын.
Так два чалавекі з моўным бар'ерам апынуліся разам і нават завялі дзіця.
— Якім быў яго шлях на вайну? Ці расказваў вам каханы чалавек пра тое, што падштурхнула яго адстойваць незалежнасць Украіны?
— Калі мы пазнаёміліся, ён ужо быў ва Украіне — тады ён знаходзіўся ў Запарожжы, але вельмі хутка паехаў у Бахмут. Я моцна перажывала за яго, таму што ў той час Бахмут быў самым жорсткім месцам у свеце.
Насамрэч ён не любіў армію і ўсё, што звязана з гвалтам. Ён казаў, што ніколі не думаў, што стане вайскоўцам. Ён хацеў, каб наогул не існавала такіх сілавых структур, як армія ці паліцыя.
Калі пачалася вайна, «Месяц» быў узрушаны, а па меры яе працягу проста не мог заставацца назіральнікам, не мог маўчаць перад абліччам таго, што адбываецца, і таму вырашыў прыехаць ва Украіну — дапамагаць людзям тут, абараняць невінаватых, рабіць больш карыснага.
Ён хацеў, каб і Украіна, і Беларусь здабылі свабоду.
«Месяц» казаў мне, што ён удзельнічаў у пратэстах у Беларусі і паехаў на вайну ва Украіну, таму што хацеў змяніць свет… Але вайна — гэта зусім не дабро. Ён вельмі хацеў, каб людзі адчувалі гнеў да несправядлівасці, а не страх змагацца з ёй.
Ён казаў: «У свеце шмат жорсткіх рэчаў, і змагацца з імі — значыць старацца знайсці сябе ў больш шчаслівым свеце».
«Кожнае дзеянне чалавека змяняе свет. Няхай твая справа — усяго толькі кропля ў моры, але мора складаецца з кропель. Мы ўплываем на асяроддзе вакол, уплываем на іншых людзей, а яны — пад уплывам нас — здзяйсняюць іншыя ўчынкі».
Ён хацеў пазбавіць беларусаў і ўкраінцаў ад пакут. Ён хацеў пазбавіць ад пакут усіх людзей у свеце.
У той час я сама мантавала некаторыя відэа ў падтрымку Украіны і выкладала іх у інтэрнэт, і дзякуючы яму я пачала дапамагаць іх камандзе — некаторыя відэа ў іх Instagram зрабіла я. Ён казаў: «Вось бачыш, цяпер і ты стала валанцёркай». А я ўсё роўна не адчувала сябе ёю — бо тое, што я рабіла, было зусім дробяззю.
— Ці расказваў ён вам што-небудзь пра Беларусь?
— Так, вядома. Калі мы толькі пазнаёміліся, ён адразу пачаў расказваць мне пра Беларусь. Ён апісваў мне беларускія лясы, расказваў пра грыбы, пра смачныя ягады. Я даведалася ад яго пра паркі і пра азёры з чыстай халоднай вадой.
І адначасова ён казаў мне пра несвабоду ў Беларусі, пра тое, што людзей, якія не згодныя з уладай, саджаюць у турму, нават калі яны не здзейснілі ніякіх злачынстваў. Ён расказваў, што людзей запалохваюць, што тэлевізар і праўладныя медыя іх падманваюць, што краінай кіруе жорсткі дыктатар.
Ён расказваў, як рэжым Лукашэнкі падманвае людзей, знявольвае невінаватых, забівае палітычных праціўнікаў, стварае сістэму, якая ператварае людзей у нікчэмнасцяў. Ён казаў, што ў Беларусі могуць арыштаваць нават за тое, што ты надзеў адзенне чырвонага і белага колераў.
Ён удзельнічаў у пратэстах і з-за сваёй пазіцыі зведаў рэпрэсіі і арышт, ён трымаў галадоўку ў турме. Ён расказваў мне, што падчас галадоўкі ў штрафным ізалятары час цягнуўся бясконца, і ён уяўляў сябе худым сабакам, які кладзе галаву на калені дзяўчынцы, а дзяўчынка гладзіць сабаку — і тады ўсе трывогі знікаюць. Гэтыя думкі ўвесь час яго ратавалі.
— Ці марыў ён калі-небудзь вярнуцца на радзіму?
— Так, калісьці марыў вярнуцца на радзіму, бо ён любіў сваю краіну. Ён уяўляў, што аднойчы ў будучыні зможа прывезці мяне ў Беларусь, што мы будзем разам хадзіць у грыбы, нарыхтоўваць прадукты на зіму, купляць гародніну на рынку, разам гадаваць дзяцей, купляць ім цацкі і кнігі.
Але потым ён перастаў гаварыць пра Беларусь і перадумаў вяртацца. Ён сказаў мне, што ўсё радзей узгадвае сваё жыццё там і што ён вырашыў застацца ва Украіне — гэта яго другая радзіма. Яму падабаюцца людзі тут, яму падабаецца гэта зямля.
— Ці было ў вас вяселле, ці вы адклалі гэтую ўрачыстасць да заканчэння вайны?
— Не, мы не ладзілі вяселля, і ў нас не было думак сыграць вяселле пасля вайны — мы нават ніколі не абмяркоўвалі яго.
Вяселле, сукенка, пярсцёнак — усё гэта для нас было зусім няважным. Калі мы падалі заяву ў ЗАГС, супрацоўнікі сказалі, што калі мы захочам, яны правядуць для нас цырымонію падчас роспісу, але мы абодва адмовіліся. Таму што для нас ніякі абрад не быў важнейшым за чалавека побач, і да таго ж мы абодва вельмі саромеліся.
Я да гэтага часу памятаю той дзень, калі мы атрымлівалі пасведчанне. Быў сонечны ясны дзень. Мы паехалі ў ЗАГС на грамадскім транспарце.
Пасля роспісу мы зрабілі адну фатаграфію, а потым пайшлі паесці. Ён купіў мне марозіва, сабе — энергетык, і мы селі пагаварыць, назіраючы за галубамі ў парку і атрымліваючы асалоду ад сонца.
У той жа дзень у другой палове дня мы паехалі ў бальніцу на планавы агляд па цяжарнасці, а пасля агляду, па дарозе дадому, мы яшчэ зайшлі паесці піцы.
Гэта быў цудоўны дзень. Я думала, што ў нас будзе незлічоная колькасць такіх дзён.
Я думала, што гэты год будзе самым шчаслівым у маім жыцці. Мы нарэшце скончылі адносіны на адлегласці і змаглі жыць разам. Мы ажаніліся, і наш малы нарадзіўся здаровым.
Ведаеш, у тыя дні, калі ён даглядаў мяне пасля родаў, я глядзела на яго і думала: як жа добра, што мой муж — гэта ён. Здавалася, нібы вакол нас лопаюцца ружовыя бурбалкі.
Але гэты год стаў самым балючым у маім жыцці. Гэты боль будзе станавіцца глыбейшым, як рана, якая доўга і ціха крываточыць. І яна застанецца са мной да канца майго жыцця.
— Як ваш каханы адрэагаваў на тое, што стане бацькам?
— Я не змагла сказаць яму пра гэта асабіста. Мы ўвесь час былі ў адносінах на адлегласці.
Тады я прапанавала відэазванок (хоць ён быў на службе, і гэта было нязручна), потым спытала, ці ёсць побач нехта, хто мог бы дапамагчы яму зняць відэа, але ён сказаў, што яму было б няёмка, калі б нехта іншы яго запісваў (да таго моманту ён ужо пачаў здагадвацца).
Ён сказаў, што разумее, пра што гаворка, але яму трэба, каб я прамовіла гэта ўслых. Ён сказаў, што ў яго дрыжэлі рукі, і ў выніку ён ціхенька заплакаў (каб нікога не разбудзіць).
Мой муж заўсёды марыў пра сям'ю, пра дзяцей. Ён вельмі іх любіў, быў неверагодна цярплівы з імі. Калі малы толькі нарадзіўся, ён сказаў мне, што калі ў будучыні я захачу, мы можам завесці другое дзіця.
Ён быў з малым толькі дзесяць з лішнім дзён. У пачатку гэтага года ён эвакуіраваўся з аднаго месца і вярнуўся ў Кіеў. Ён атрымаў доўгі адпачынак, ён вельмі доўга нёс службу там.
— Муж прысутнічаў пры нараджэнні дзіцяці?
— Так. Ён вельмі перажываў за нас. Начны Кіеў небяспечны і ціхі: рускія звычайна атакуюць на досвітку, выбухі чутныя недзе побач. Ён казаў мне, што з-за таго, што я ў радзільні, калі пачынаецца трывога, ён хвалюецца яшчэ мацней, чым на перадавой.
Кожны раз, калі гучала паветраная трывога, я думала: нараджэнне і смерць, нараджэнне і разбурэнне адбываюцца адначасова.
Муж быў са мной падчас родаў. Я сказала яму не глядзець на мяне, але ён адказаў, што быў медыкам на вайне і яго гэтым не напалохаеш. Калі малы шчасліва з'явіўся на свет, ён толькі тады выдыхнуў.
Пасля выпіскі ён даглядаў і мяне, і дзіця. Ён ніколі не казаў, што стаміўся, ён нават атрымліваў ад гэтага задавальненне.
Часам мне здаецца, што муж любіць нашае дзіця нават больш, чым я — як маці.
— Як вы даведаліся пра смерць мужа?
— Ніколі не забуду той дзень. Ён зноў і зноў усплывае ў маёй памяці, у маіх кашмарах.
19 жніўня мы страцілі сувязь — ён перастаў адказваць на паведамленні. Я была ў жаху. Я без канца пісала яму: скардзілася, хвалявалася, чакала, верыла, што ён вернецца дадому.
Яго мама таксама напісала мне і спытала, што адбываецца.
Я напісала розным яго калегам, пытаючыся пра яго. Яны ўсе казалі, што Starlink зламаўся, таму няма сувязі, што такое здараецца часта і мне не трэба хвалявацца. Але насамрэч у той момант ён ужо быў мёртвы.
У мяне тады было дрэннае прадчуванне, але я яго задушыла. Я вельмі давярала яму: ён казаў, што вернецца дадому, што выйдзе адтуль жывым.
Настала 21 жніўня. Каля шостай вечара я выйшла гуляць з малым. Мне пазванілі. Я сказала, што не разумею ўкраінскую і напішу паведамленне. Калі пачала пісаць, зноў зазваніў тэлефон, голас у трубцы вымавіў імя майго мужа. Я сказала: так-так-так. Думала, што гаворка ідзе пра пасылку — мая мама з Кітая адправіла шмат рэчаў, пасылка была ў Харкаве.
…Калі я праходзіла міма нашага дома, нейкія людзі ўбачылі мяне і пачалі гучна клікаць па імені. У іх у руках быў канверт. Я паспрабавала ўзяць яго, але мне сказалі, што аддадуць яго дома. Дома я думала, што трэба нешта падпісаць, стала шукаць ручку. Але яны селі за стол і папрасілі мяне таксама сесці.
Яны раскрылі дакументы — я не магла іх прачытаць. Я ўключыла перакладчык, каб яны маглі гаварыць. І тады яны сказалі: «Нам вельмі сумна паведаміць вам гэта… ваш муж загінуў». Пераклад быў не самым дакладным, але я ўсё зразумела. Я ўзняла на іх погляд, узрушаная, і сказала: «Не…» — і адразу лінулі слёзы. Ён адказаў: так, — і перадаў мне паведамленне аб смерці. Я не хацела глядзець. Я паўтарала «не», плакала не спыняючыся.
Я напісала яго пабрацімам, спытала, ці праўда гэта. Яны толькі адказалі, што ім вельмі шкада, але гэта праўда.
У той момант я не разумела, дзе я знаходжуся. Я плакала вельмі доўга. Пазваніла сваёй маме — я толькі і магла, што плакаць.
Не ведаю, колькі прайшло часу. Яго сябры таксама прыйшлі. Яны падышлі да мяне, абнялі мяне. Яны ведалі пра гібель «Месяца» яшчэ 19 жніўня. Але хацелі сказаць мне асабіста, не хацелі, каб гэта стала проста паведамленнем па тэлефоне. Таму, калі я пыталася ў іх, яны хавалі ад мяне праўду.
Я праплакала ўвесь дзень. Не магла заснуць: заплюшчвала вочы і засынала на пяць хвілін, а потым прачыналася. Кожны раз, калі прачыналася, мне здавалася, што ён усё яшчэ тут, стаіць у куце і глядзіць на нас. Я гаварыла з ім, але ён не адказваў.
Кожны дзень я працягвала чакаць яго вяртання.
— Што дапамагае вам перажыць дні пасля цяжкай весткі аб яго гібелі?
— Шчыра кажучы, не ведаю. Я проста пражываю дзень за днём, клапоцячыся пра дзіця.
І зараз вельмі часта я ўсё яшчэ адчуваю пустэчу — нібы праз мяне прайшоў агністы шторм і ўсё ператварылася ў попел, разляцелася па свеце, і ўжо ніяк нельга вярнуць ранейшае аблічча гэтай разбуранай карціны.
Калі ён паехаў на фронт, у мяне пачалася пасляродавая дэпрэсія. Я была выматаная, і нам прыйшлося наняць няню. Паступова ўсё стала паляпшацца, я станавілася ўсё больш упэўненай у доглядзе за малым, менш скардзілася і менш плакала.
Кожны дзень я чакала яго вяртання. Уяўляла той дзень, калі ён вернецца: як пайду з дзіцём на аўтобусны прыпынак, каб сустрэць яго; як ён выйдзе з аўтобуса і, убачыўшы нас, адразу ўсміхнецца сваёй асляпляльнай усмешкай. Мы абдымемся, пацалуемся, возьмем адзін аднаго за рукі і пойдзем дадому. Калі яго не было побач, я трымалася за гэтыя думкі і лічыла дні да яго вяртання.
…Мне здаецца, што кожны пражыты дзень — гэта пакаранне. Часам я адмыслова раблю тое, што яму не падабаецца. Думаю: «Я ведаю, табе гэта не да душы, дык вярніся ж хутчэй і спыні мяне».
Напрыклад: я купляю зрэзаныя кветкі і дару іх яму. А ён гэта не любіў, казаў: «Кветкі павінны расці, а не быць сарванымі».
— Якія словы вы хацелі б сказаць мужу на развітанне, калі б ён вас пачуў?
— Развітанне? Не, я зусім не хачу развітвацца. Часам мне нават здаецца, што ён не памёр, нягледзячы на тое што я была на пахаванні, атрымала яго прах, заказала для яго помнік.
Я свядома стараюся не думаць пра яго сыход. Бываюць моманты, калі мне здаецца, што ён жыве недзе вельмі далёка і я проста не магу яго ўбачыць і гаварыць з ім.
Я не магу падумаць пра яго смерць — варта толькі гэтай думцы з'явіцца, і боль становіцца невыносным. Да гэтага часу я не магу гэта прыняць. Я не бачыла яго цела. Ён, праўда, памёр?
Мне не дазволілі паглядзець. Сяброўка сказала, што там ужо нічога не засталося і паказаць гэта было б занадта жорстка — і для мяне, і для яго, і для малога.
Калі б ён мог пачуць мяне, я б сказала: «Дарагі, пойдзем разам на прагулку». І я ўзяла б яго за руку, і мы б ішлі, павольна, доўга, як калісьці раней.
Калі б ён мог пачуць, я б сказала яму, што кахаю яго. Я кахаю яго бязмерна. І я паўтарала б гэта зноў і зноў, бясконца.
Каментары