Žychary vakolic voziera Bałduk sprabujuć spynić budaŭnictva pravasłaŭnaha letnika
Hetyja miaściny — jakraz dla amataraŭ adpačyć udalečyni ad cyvilizacyi: varta zbočyć z aŭtatrasy R-110, jakaja viadzie z Pastavaŭ na Łyntupy, i apynieśsia na «hravijcy». Spačatku jana idzie siarod pola, a paśla zajezdu ŭ viosku Pałchuny — siarod lesu. Jašče kilametry try pa razmytym daždžom žviry, i voś užo vidać ukazalnik: adsiul 4 kilametry da vioski Vajškuny i 6 — da vioski Stančyki. Za joj — tajamničaje voziera Bałduk, adno z najpryhažejšych u Biełarusi.
Pravasłaŭnuju carkvu budujuć u katalickich miaścinach z raźlikam na sotniu «dačnikaŭ»?
Miascovy žychar Anatol Łoŭkis pahadziŭsia być pravadnikom pa hetych miaścinach, jakija, akazvajecca, vabiać nia tolki turystaŭ, ale j daśledčykaŭ anamalnych źjavaŭ:
«Voziera vielmi hłybokaje, bolš za 40 metraŭ, tut idzie tektaničny razłom — z boku Litvy ŭ kirunku da Hłybokaha. Jakraz niedaloka ad hetaha razłomu budujuć Astravieckuju AES. Ja anamalnych źjavaŭ nie naziraŭ, choć daŭno tut žyvu. Ale mnohija kažuć, što nibyta lotała NŁA i ŭ voziery niešta načami śviaciłasia».
Navukoŭcy-bijafizyki vyznačyli tut hieamahnitnuju anamaliju. Jany ličać, što tut nia varta ničoha budavać. A jašče, pavodle starych miascovych padańniaŭ, u Bałduku žyvie svaja pačvara, na ŭzor łachneskaj… Ale ŭsia hetaja «čartaŭščyna» anijak nie paŭpłyvała na ideju zbudavać tut, u Stančykach — spakon vieku katalickim krai, — novuju pravasłaŭnuju carkvu.
«Na minułym tydni ŭžo pačalisia pracy. Pryvieźli vo hety žvir, buduć rabić darohu da pahorku, na jakim chočuć zbudavać carkvu. A jašče — abjekt dla ŭciechaŭ dušy i cieła — pravasłaŭny letnik na 140 miescaŭ. Zamoŭnik budoŭli — pastaŭski prychod Mikałaja Cudatvorcy «Žyvatvornaja krynica». Sponsar — mienski pradprymalnik Mikałaj Ramanovič, uładalnik lecišča ŭ Vajškunach. Spadar Ramanovič vykupiŭ tam niekalki ŭčastkaŭ, pabudavaŭ vialiki dom, i navat nie adzin. Usioj jaho majomaści nie vidać z-za vysokaha płotu. Jon ščyry viernik i dbaje pra budaŭnictva pravasłaŭnaha chrama. Ale čamuś nia ŭ Miensku i nie ŭ Vajškunach, na pustym poli cieraz darohu ad svaje «rezydencyi». A ŭ Stančykach, na ŭzhorku nad Bałdukom», — praciahvaje Anatol Łoŭkis.
Jon raspaviadaje, što da 2010 hodu nikomu i ŭ hałavu nie prychodziła budavać cerkvy, bo nasielnictva — spres katalickaje. Dyj dzie siońnia toje nasielnictva? U Vajškunach zastalisia 2–3 stałyja miascovyja žychary na 40 chat, astatnija — «dačniki». Taja samaja karcina — u Stančykach, tolki chat usiaho 15, i aprača «dačnikaŭ» — 2–3 čałavieki tutejšych žycharoŭ. U samy pik sezonu na leciščach źbirajecca nia bolš za 100 nasielnikaŭ. Dla kaho ž budavać carkvu?
Niekalki hod tamu, kaža Anatol Łoŭkis, u Vajškunach i Stančykach źbirali podpisy za budoŭlu nievialikaj kaplicy jakraz nasuprać siadziby Mikałaja Ramanoviča. Chto padpisvaŭsia, chto — nie, adnak viałosia mienavita pra kaplicu, a nie pra carkvu, jakuju źbirajucca pastavić na samym vysokim miescy ŭ navakolli. Ciapier ludziam sprabujuć davieści, što jany padpisalisia za vialikaje budaŭnictva. Aburanyja žychary napisali ŭ prakuraturu, kab tam pravieryli, ci nie prykładzieny ichnyja podpisy da inšaha zvarotu — prośby pra budaŭnictva cełaha pravasłaŭnaha kompleksu. Zamiest pravierki atrymali adkaz — maŭlaŭ, prakuratura nia maje sumnievaŭ u praŭdzivaści dakumentaŭ.
Carkva — heta tolki prykryćcio budučaj maštabnaj budoŭli na bierazie zapaviednaha voziera?
Mienski architektar Vadzim Hlińnik, haspadar chaty ŭ Vajškunach, ličyć uźviadzieńnie tut carkvy vialikaj pamyłkaj i niedarečnaściu:
«Bałduk — tytulnaje voziera Bałduckaj hrupy, bolej viadomaj jak Błakitnyja aziory — achoŭvajecca Biełaruskaj dziaržavaj jak pryrodnaja kaštoŭnaść. Ale achoŭvajecca niejak dziŭna — z adnaho boku.
Samo voziera lažyć u Mienskaj vobłaści, i zabudova jaho «mienskaha» bieraha zabaroniena. Ale supraćlehły bierah znachodzicca ŭ Viciebskaj vobłaści, i ŭ apošnija hady jon aktyŭna zabudoŭvajecca. Pryčym zabudoŭvajecca chaatyčna, biez naležnaha analizu nastupstvaŭ dla ekalohii ŭnikalnaha pryrodnaha kutka.
Hetak i z carkvoj. Nichto nia suprać carkvy. Niachaj budujecca, kali ludzi majuć u tym patrebu. Ale našto razburać zapaviednuju pryrodnuju miaścinu? Chiba ŭ navakolli mała inšych miescaŭ? Dla budaŭnictva carkvy abrana samaje vysokaje miesca ŭ prybiarežnaj zonie. Na tym pahorku naahuł nielha ničoha budavać, bo budzie razburany archaičny krajavid, jaki siońnia majem z boku zapaviednika. Razburana akurat toje, što pavinna achoŭvacca.
Heta niedapuščalna! Žychary navakolnych viosak źbiralisia, prapanoŭvali pašukać dla budoŭli inšaje miesca. Ale nastojlivaść investara dała miascovym ludziam padstavy mierkavać, što carkva —heta tolki prykryćcio budučaj bolš maštabnaj budoŭli na bierazie zapaviednaha voziera».
Prapanova pabudavać carkvu ŭ inšym miescy ahučvałasia niekalki razoŭ, kaža Ina Žyźnieŭskaja, aktyvistka hramadzkaha abjadnańnia «Ekadom»:
«Adna z prapanovaŭ była — zbudavać carkvu ŭ Łyntupach. Ja maju chatu ŭ hetym miastečku i viedaju: duchoŭnaj pracy tut šmat. Kala paŭtary tysiačy žycharoŭ, i jość prablemy — prykładam, alkahalizm. Łyntupski ksiondz anikolki nia suprać, kab tut jašče słužyŭ i pravasłaŭny baciuška, bo z nasielnictvam treba pracavać. Da ŭsiaho, Łyntupy — heta ŭsio-tki miastečka, «centar žyćcia», chodzić siaki-taki transpart… Značna praściej trapić na imšu siudy, a nia ŭ Stančyki. Vidavočna: hetaje budaŭnictva chrama — anijak nie dla zručnaści viernikaŭ, nie dziela ich pamknieńniaŭ da Boha».
Vioski Vajškuny i Stančyki praktyčna pierachodziać adna ŭ adnu. Ź imi niama absalutna nijakaha transpartnaha złučeńnia, nia chodziać navat rejsavyja aŭtobusy. Tut niama kramy, paru razoŭ na tydzień pryjaždžaje aŭtałaŭka. Da Pastavaŭ — 40 ź liškam kilametraŭ. Jakim čynam hetyja miaściny dałučyli da prychodu pastaŭskaj carkvy — zahadka dla miascovych. Ichnaje mierkavańnie, što dałučeńnie adbyłosia niezakonna: pavodle zakonu «Ab svabodzie sumleńnia i relihijnych arhanizacyjach» dla pašyreńnia terytoryi dziejnaści abščyny na toj ci inšy nasieleny punkt nieabchodna, kab u im mieli stałaje žycharstva vierniki, jakija naležać da peŭnaj relihijnaj kanfesii.
Žychary vioski Stančyki nakiravali ŭ Viciebskuju abłasnuju prakuraturu listy-paviedamleńni pra toje, što jany vyznajuć katalickuju vieru i nie źjaŭlajucca čalcami pravasłaŭnaha prychodu. Ale prakuratura pieranakiravała hetyja listy ŭ Viciebski abłvykankam, a toj parekamendavaŭ žycharam vioski źviarnucca ŭ Pastaŭski pravasłaŭny prychod z prośbaj pamianiać jaho statut.
Pravasłaŭnaja abščyna «Prychod chrama Śviaciciela Mikałaja Cudatvorcy» atrymała ŭčastak u vioscy Stančyki kala voziera Bałduk u 2011 hodzie, jakraz-taki źmianiŭšy statut — uklučyŭšy ŭ svaju terytoryju addalenuju viosku Stančyki. Viciebski abłvykankam zaćvierdziŭ hetyja źmieny, miascovych žycharoŭ-katalikoŭ nie spytali ŭvohule.
Užo niekalki tydniaŭ, jak terytoryju na pahorku za Stančykami abnieśli płotam, dzie-nidzie jon abciahnuty sietkaj. Anatol Łoŭkis viadzie ŭzdoŭž płota:
«Vo tut, za płotam, terytoryja zakaźnika «Švakšty». My ŭ im staim. A tam unizie vidać voziera Bałduk, my na jaho paŭnočnym bierazie. Bačycie, kolki terytoryi abharodžana? Bo heta ŭžo nia tolki dla carkvy — tut budzie niešta bujniejšaje. Ajciec Valery, śviatar z Pastavaŭ, užo patłumačyŭ: budzie budavacca nia tolki chram, ale j pravasłaŭny letnik. My dzivimsia: navošta vieźci dziaciej u takuju daleč, kudy navat transpart nia chodzić? Pry žadańni možna było b arandavać letnik jakoha-niebudź pradpryjemstva abo navat vykupić jaho, bo stratnyja pradpryjemstvy paŭsiudna raspradajuć svaju majomaść. Ludzi ŭ nas miarkujuć, što tut moža być i nia letnik zusim, a niejkaja letniaja «dača» dla pravasłaŭnych śviataroŭ. U lubym razie, śpiarša spatrebicca adpaviednaja infrastruktura, potym u razy pavialičycca kolkaść pryježdžych, i Bałduk moža zahinuć».
Źmienienyja miežy zakaźnika pačynajucca adrazu za budaŭničym płotam
Na płocie niama anijakaj šyldy, što za abjekt tut budujuć. Adnak visić raściažka «Ŭratuj i zachavaj naša voziera i pryrodu», jakuju zrabili tutejšyja žychary. U traŭni 2014 hodu miascovyja aktyvisty, daviedaŭšysia pra plany zbudavać tut i chram, i letnik, stvaryli hramadzkuju inicyjatyvu «Bałduk», kab kaardynavać vysiłki pa zachavańni pryrodnaha asiarodździa. Uznačaliŭ inicyjatyvu Ihar Pastuchoŭ, były dyrektar zakaźnika «Saračanskija aziory», zvolnieny z pasady za pratesty suprać budaŭnictva Astravieckaj AES.
«Voziera Bałduk — adno z najpryhažejšych u Biełarusi. Adnak u im duža marudny praces abnaŭleńnia vady — kala 30 hadoŭ. Sprava ŭ tym, što voziera nadta hłybokaje, 43 metry, napaŭniajecca jano z krynic, a vyciakaje z Bałduka tolki adna nievialikaja kanaŭka… Raniej vada ŭ im była duža čystaja, i mienavita napłyŭ turystaŭ staŭ pryčynaj paharšeńnia stanu vadajoma.
Sytuacyja z vozieram niaprostaja: pa im prachodzić miaža Mienskaj i Viciebskaj abłaściej. Paŭdniovy bierah Bałduka — heta častka Nacyjanalnaha parku «Naračanski», duža papularnaha miesca adpačynku. Navukoŭcy z Akademii navuk daśledavali stan vadajoma i rekamendavali administracyi parku abmiežavać kolkaść turystaŭ — kab puskali ludziej tolki pa vychodnych i nia bolš jak 30 čałaviek u dzień. Adnak hetaja rekamendacyja ihnarujecca: ludziej na bierazie byvaje pa niekalki socień. Kožny, chto kupajecca, pakidaje ŭ vadzie 150 mh fosfaru. A kali jašče turysty myjuć u voziery posud — dyk usio heta duža zaśmiečvaje vadajom.
Viadoma, jašče adzin, pravasłaŭny, turystyčny kompleks značna pahoršyć i biez taho ciažkuju sytuacyju», — kaža spadar Pastuchoŭ.
Jon maluje nieviasiołyja karciny: vada ŭ Bałduku, viadoma ž, nikudy nie padzieniecca. Źmienicca tolki jaje jakaść. Zaśmiečanyja aziory pačynajuć ćviści, dvojčy na hod. Heta značyć, što vodaraści zabirajuć kisłarod, chutka raspaŭsiudžvajucca, i vadajom pieratvarajecca ŭ bałota. Źnikaje ryba, i dla čałavieka voziera robicca małaprydatnym.
Jak chutka heta moža zdarycca, nichto pradkazać nia moža: niekalki hod ekasystema budzie imknucca da samaadnaŭleńnia, a potym «zdasca», i nastupstvy buduć užo niepapraŭnyja.
Ihar Pastuchoŭ raspavioŭ, što ŭ 2010 hodzie, kali tolki pačynalisia havorki pra ŭźviadzieńnie carkvy, kontrarhumentam ekolahaŭ było toje, što budoŭla planujecca ŭ hidralahičnym zakaźniku «Švakšty». Adnak budaŭnictva nie zabaranili, a vystavili adzinuju ŭmovu — nia niščyć drevy dy inšyja nasadžeńni, kaža spadar Pastuchoŭ:
«U jakaści pakarańnia za vysiečku praduhledžany štraf. Ale ci spałochaješ štrafam tych, u kaho jość hrošy budavać ceły pravasłaŭny kompleks? Jany spłaciać tyja štrafy dy zrobiać pa-svojmu! Adnak sioleta ź Ministerstva pryrodnych resursaŭ i navakolnaha asiarodździa nam napisali: miežy zakaźnika źmianilisia, jany ciapier pačynajucca litaralna za budaŭničym płotam. A terytoryja pad budaŭnictva ŭžo nie achoŭnaja — heta ziamla vioski Stančyki. Praŭda, tady paŭstaje pytańnie: čamu nie było praviedziena hramadzkaha abmierkavańnia budoŭli ź miascovymi žycharami?»
U suviazi z hetym miascovyja žychary źviarnulisia ŭ sud — što pastaŭski prychod raspačynaje budoŭlu biez uzhadnieńnia ź imi, jak patrabuje zakanadaŭstva.
Anatol Łoŭkis miarkuje, što ŭ byłyja časy da zachavańnia navakolnaha asiarodździa ŭ hetych miaścinach stavilisia bolš adkazna:
«Nasielnictva ŭ Vajškunach i Stančykach pačało mianiacca jašče ŭ 1980-ja, kali vioski stali vymirać. «Dačnikaŭ», jakija kuplali apuściełyja chaty, vabili malaŭničyja krajavidy, čyściutkaja vada ŭ krynicach, voziera i cišynia Ale ŭ časy SSSR isnavali dosyć žorstkija praviły — novaje budaŭnictva było zabaroniena, učastkaŭ nichto nie vydzialaŭ. Usio źmianiłasia ŭžo ŭ 2000-ja: pačalisia novyja budoŭli, i samy pik byŭ z 2006-ha da 2009-ha hadoŭ. Voś u Vajškunach adrazu vidać, dzie była staraja vulica, a dzie, bližej da voziera, — sučasnyja damy. Jeść i cełyja «siadzibnyja kompleksy», navat, ja skazaŭ by, «mini-hateli», i niekatoryja ŭžo pracujuć. Kab zarablać hrošy. Tak što ŭsie lubiać pryrodu pa-roznamu: niechta jaje aščadžaje, a niechta nažyvajecca».
«Zachop ziamli adbyvajecca pad pratektaratam rasiejskaj pravasłaŭnaj carkvy»
Usie prośby žycharoŭ Vajškunaŭ i Stančykaŭ nakont zachavańnia ŭnikalnaha pryrodnaha asiarodździa tak i zastajucca biez uvahi. Paśla adkazaŭ ź Viciebskaha abłvykankamu i abłasnoj prakuratury, što «ŭsio robicca pa zakonie», tutejšyja nasielniki źviarnulisia naŭprost da Alaksandra Łukašenki. Vykłali arhumenty suprać budavańnia carkvy ŭ vodaachoŭnaj zonie ŭnikalnaha voziera i prykłali bolš jak 80 podpisaŭ na karyść pieranosu miesca budoŭli pravasłaŭnaj carkvy ŭ Łyntupy. Adnak list da prezydenta byŭ pieranakiravany ŭ aparat Savietu ministraŭ, a adtul — u Viciebski abłvykankam, znoŭ u tuju samuju ŭstanovu, na dziejańni jakoj i skardzilisia viaskoŭcy.
Siońnia ciažka raźmiežavać, što bolš aburaje miascovych žycharoŭ: ci vidavočnaja pahroza, jakuju niasie vozieru novy abjekt dla adpačynku i turyzmu, abo ŭmiašańnie ŭ ichnaje žyćcio pravasłaŭnaj kanfesii, da jakoj viaskoŭcy-kataliki, hvałtam uklučanyja ŭ carkoŭny prychod, nia majuć anijakaha dačynieńnia.
I toje, i druhoje, ličyć Anatol Łoŭkis:
«Nasamreč, kali b tut budavali ci synahohu, ci miačet, ci navat novy kaścioł — u hetym usio adno niama anijakaha sensu. Tut ža praktyčna niama ludziej, jany pryjaždžajuć tolki ŭletku! A kali siudy pačnuć zavozić turystaŭ — u carkvu ci na adpačynak, to antrapahiennaja nahruzka, jakaja pavialičycca z uvodam u ekspluatacyju hetych abjektaŭ, pryniasie vialikuju pahrozu vozieru.
Tamu aburaje, što pad pratektaratam rasiejskaj pravasłaŭnaj carkvy, u dadzienym vypadku, adbyvajecca zachop ziamli, zachop terytoryi. Darečy, siarod našych adnadumcaŭ jość i pravasłaŭnyja ludzi, i jany taksama aburanyja hetkimi dziejańniami. I ŭžo kali kazać pra aŭtentyčnuju admietnaść, to tut nikoli nie było pravasłaŭnych. Tak skłałasia histaryčna».
«Dyk navošta hvałtam razburać aŭtentyčnaść jak kulturnuju źjavu? I navošta niščyć dadzienyja boham pryrodnyja skarby?» — zadajecca pytańniem Anatol Łoŭkis.
Kamientary