Jak buduć raźvivacca adnosiny z Rasijaj? Što budzie paśla refierendumu? A z palitviaźniami? Prahnazujuć palitołahi
Paprasili dyrektara BISS Piatra Rudkoŭskaha, palitołaha, ekśpierta iSANS i Centra EAST Andreja Jelisiejeva i fiłosafa, sacyjalnaha analityka Paŭła Barkoŭskaha acanić 2021-y i zaadno spytali ŭ ich, jakim jany bačać dla Biełarusi nastupny hod.
«2021 hod nabliziŭ dla biełarusaŭ niehatyŭny scenar BSSR-2»
Ekśpierty adznačajuć, što z hramadska-palityčnaha punktu hledžańnia 2021 hod byŭ dla biełaruskaha suvierenitetu vielmi kiepskim. Intehracyjny pakiet damoŭlenaściaŭ z Rasijaj adabraŭ čarhovuju častku ŭnutranaj niezaležnaści krainy, a kančatkovaje pryznańnie Łukašenkam Kryma rasijskim — źniešni suvierenitet.
«Trahičnaja historyja stohadovaj daŭniny — Ryžskaja damova 1921 hoda — paŭtaryłasia praz sto hod u vyhladzie farsu. Na hety raz los biełaruskaha naroda, nie pytajučy jaho, vyrašyli Łukašenka i Pucin, padpisaŭšy novy intehracyjny pakiet damoŭlenaściaŭ.
I 2021 hod nabliziŭ dla biełarusaŭ niehatyŭny scenar BSSR-2, — ličyć Andrej Jelisiejeŭ. — Rasija, ułasna kažučy, i jość klučom da pytańnia, ci ŭdasca Łukašenku nadalej utrymacca: biez palityčnaj i finansavaj padtrymki Kramla heta niemahčyma.
Biełaruska-rasijskija adnosiny ahułam i pryvatnyja stasunki Łukašenki i Pucina, palityčnaja dynamika ŭ Rasii — hetyja čyńniki važniejšyja dla ŭnutrypalityčnaj situacyi ŭ Biełarusi za pazicyju i dziejańni zachodnich krain.
Zaciaty handal pamiž Łukašenkam i Pucinym pra madel adnosin u novaj paślavybarčaj situacyi praciahniecca ŭ najbližejšyja miesiacy, i jahony vynik jašče nie pieradvyrašany».
Ale dla samoha režymu, na dumku ekśpiertaŭ, usie sastupki Kramlu nie iduć na ruku.
«Dziakujučy sastupkam Kreml harantavana ciaham najbližejšaha času budzie padtrymlivać Łukašenku. Ale adnačasova jany «zakopvajuć» režym hłybiej: amal niama sumnievaŭ, što paśla taho, jak Łukašenka vykanaje svaju rolu ŭ płanie hłybokaj pryviazki Biełarusi da Rasii, Kreml zachoča pastavić na čale krainy čałavieka mienš taksičnaha i takoha, jaki budzie bolš prymalny dla biełaruskaha hramadstva», — ličyć Piotr Rudkoŭski.
«Užo vidavočna, što najbližejšym časam Barys Hryzłoŭ — rasijski siłavik i zahartavany palityk — pryjedzie ŭ Biełaruś u jakaści pasła. Abchitryć Kreml Łukašenku naŭrad ci ŭdasca hetym razam. Chutčej za ŭsio, Kreml paviadzie praces u napramku tranzitu ŭłady. Heta budzie składany čas dla samoj Biełarusi i duža ryzykoŭny dla demakratyčnaj i nacyjanalnaj budučyni. Ale dobryja pieramieny, jak praviła, adbyvajucca va ŭmovach ryzyki».
Siarod niehatyŭnych padziej hoda ekśpierty ŭ hołas adznačajuć masavyja aryšty i represii, kaśmičnyja prysudy pa palityčnych spravach, začystku miedyja i aktyvistaŭ, śmierci biełarusaŭ i emihrantaŭ, jakich vykarystali ŭ palityčnych metach.
«Režym całkam pierajšoŭ u pazicyju źniščać, karać i zabaraniać, što traŭmatyčna adbivajecca na losach, pracy i tvorčaści kankretnych ludziej. Despatyčny baćka pryniaŭ toje, što dzieci jaho bolš nie lubiać i vyrašyŭ damahacca taho, kab prosta bajalisia.
Heta maralnaja traŭma i dośvied zmušanaj emihracyi, znachodžańnie ŭ stanie ŭnutranaj akupacyi ci źniavoleńnia dla tysiač ludziej — naš hałoŭny niehatyŭ, — kamientuje Pavieł Barkoŭski. — Dalej my, chutčej za ŭsio, budziem śviedkami praciahu «danbasizacyi» biełaruskaj unutranaj i mižnarodnaj palityki: vykidańnia jaje z bolšaści ŭpłyvovych jeŭrapiejskich i mižnarodnych struktur».
«Siońniašni režym praktyčna ničoha nie moža prapanavać hramadstvu, akramia strachu»
Pry ŭsim niehatyvie surazmoŭcy adznačajuć i pazityŭnyja zruchi. Vidavočna, što na fonie biahučych padziej jašče bolš biełarusaŭ uśviadomili važnaść takich demakratyčnych pryncypaŭ, jak padzieł ułady, viaršynstva prava, svaboda słova i vykazvańniaŭ.
Pavieł Barkoŭski asobna vyłučaje pryznańnie Biełarusi ŭ Jeŭropie:
«Biełaruskaje pytańnie ŭzdymajecca na ŭsich uzroŭniach zamiežnymi palitykami, i havorka idzie pra sistemnyja kaštoŭnaści: prava nacyi na svabodu i raźvićcio. Pra heta śviedčać šmatlikija mižnarodnyja hanarovyja premii, jakimi ŭznaharodžvajuć biełaruskich palitykaŭ, žurnalistaŭ, dziejačaŭ kultury i hramadskaha siektara.
Biełarusy nie chočuć «pierahortvać staronku», jany prahnuć praŭdy i spraviadlivaści, prava samim vyznačać svoj los. Jany abjadnoŭvajucca i vykazvajuć salidarnaść jak u miežach krainy, tak i pa-za joj. I heta voś — taksama naš važny pazityŭ».
Incydent z samalotam Ryanair staŭ vyrašalnym dla pryniaćcia ES surjoznych ekanamičnych zachadaŭ u dačynieńni da Biełarusi. Praciaham zamiežnaj reakcyi staŭ mihrancki kryzis na miažy, i horšaje finansavaje stanovišča ŭ suviazi z sankcyjami nie zrabiła režym bolš tryvałym.
«Siońniašni režym praktyčna ničoha nie moža prapanavać hramadstvu, akramia strachu, a heta nie toj instrumient, jakim možna karystacca biaskonca. Rana ci pozna na miesca strachu prychodzić adčaj — i ludzi hatovyja iści z hołymi rukami na štyki, kab niešta źmianić u svaim žyćci.
Pra heta šmatkroć zaśviedčyła suśvietnaja i, asabliva, jeŭrapiejskaja historyja. Navat toje, što hramadstva nie mirycca i maje mocnuju padtrymku zvonku — užo nie pa-dziciačy chistaje režym i nie daje jamu adčuć siabie ŭ spakoi», — praciahvaje razvažać Barkoŭski.
«Paśla abviaščeńnia vajennaha stanovišča ŭ Polščy taksama pratest «zdźmuŭsia», ale ź pierśpiektyvy času my viedajem, što heta nie tak»
Adnym z arhumientaŭ pieramohi režymu było i jość toje, što masavych pratestaŭ bolš niama. Adnak, na dumku surazmoŭcaŭ, palityčny pratest — heta tolki adna z mahčymaściaŭ publičnaha vykazvańnia svaich pierakanańniaŭ, pryčym sa svaim koštam.
Kali košt vuličnych pratestaŭ byŭ adnosna nievysoki, jon byŭ apraŭdany, u siońniašniaj situacyi niama sensu ryzykavać zdaroŭjem i žyćciom, kab dakazać, što pieravažnaja bolšaść biełarusaŭ vystupaje za pieramieny i padtrymlivaje patrabavańni demakratyčnaj kaalicyi. Pavieł Barkoŭski adznačaje, što ciapier pratest «prychavany», ale navat taki varyjant razdražniaje ŭłady:
«Mienavita tamu jany sa skury vyłuzvajucca, kab jašče bolš usich prycisnuć. Kryminalizujuć lubyja kanały atrymańnia praŭdzivaj infarmacyi, udzieł u niedziaržaŭnych supolnaściach, prosta najaŭnaść aktyŭnaj hramadzianskaj pazicyi. Ale heta marnaść. Spynić takim čynam pratest nie ŭdałosia nivodnaj dyktatury śvietu».
Andrej Jelisiejeŭ adznačaje, što sama pa sabie prysutnaść vialikaj kolkaści ludziej na vulicy nie abaviazkova viadzie da pieramien.
«Heta časta pracuje ŭ standartnych aŭtarytaryzmach, dzie vialikaja pratesnaja płyń šturchaje ŭmoŭnaje refarmacyjnaje pralibieralnaje ŭładnaje kryło na składańnie pakta z umierkavanaj apazicyjaj.
Ale ŭ Biełarusi nie taja palityčnaja situacyja, i napiaredadni vybaraŭ 2020 hoda Łukašenka zrabiŭ apošnija važnyja padrychtavańni dla minimizacyi takoha scenaru: jon metanakiravana pazbaviŭsia ad značnych asob, jakija mahli spryčynicca da takich pieramoŭ. Siarod inšaha, vysłaŭ na pracu ŭ Maskvu ŭpłyvovaha Michaiła Miaśnikoviča i ssunuŭ Siarhieja Rumasa z pasady premjer-ministra».
Piotr Rudkoŭski paraŭnoŭvaje siońniašniuju situacyju z tym, što adbyvałasia ŭ 1981 hodzie ŭ kamunistyčnaj Polščy vajennaha stanovišča:
«Jano było ŭviedziena paśla biesprecedentnaha palityčnaha ŭzdymu, paraŭnalnaha da biełaruskaha ŭ 2020 hodzie. Paśla abviaščeńnia vajennaha stanovišča ŭ Polščy taksama pratest «zdźmuŭsia». Dakładniej, zdavałasia, što ŭzdym 1980-81 hadoŭ syšoŭ u niabyt. Ź pierśpiektyvy času my viedajem, što heta nie tak. Toj uzdym byŭ kałasalnaj inviestycyjaj u budučyniu Polščy, i voś užo kala 30 hod my bačym, nakolki praduktyŭnaj była taja inviestycyja.
Toje ž samaje i ź Biełaruśsiu: va ŭmovach «stalinizacyi» sistemy ludzi syšli z vulic — heta narmalnaja i zdarovaja reakcyja. Ale aŭtakratyja funkcyjanuje ŭ režymie pavyšanych ryzyk (ekanamičnych, mižnarodnych, dypłamatyčnych), i kali jana pachiśniecca — heta pytańnie času. Voś tady nastanie momant dla čarhovaj, mahčyma, vyrašalnaj akcyi biełaruskaha naroda».
«Refierendum amal ničoha nie źmienić ni ŭ pobytavym, ni ŭ palityčnym płanie»
Amal usie surazmoŭcy sychodziacca na dumcy, što zapłanavany ŭ lutym refierendum pa Kanstytucyi i jaho vyniki amal ničoha nie źmieniać ni ŭ pobytavym, ni ŭ palityčnym płanie. Nijakaj lehitymnaści režymu heta taksama nie dadaść. Pa mierkavańni ekśpiertaŭ, refierendum pravodzicca dla Kramla, čynavienstva i ekanamičnych elit, kab imitavać daŭno čakanyja reformy.
«Sapraŭdnaja jaŭka, chutčej za ŭsio, budzie małaja: na heta idzie ŭładny raźlik, kab paźbiehnuć palityčnaj mabilizacyi apanientaŭ. Asnoŭnyja kanstytucyjnyja źmieny buduć palahać u nadańni Usiebiełaruskamu narodnamu schodu kanstytucyjnaha statusu. Ź jaho buduć rabić orhan, jaki budzie stajać jak by pa-nad usioj palityčnaj sistemaj. Praź jaho Łukašenka raźličvaje zajmieć dadatkovy status kiraŭnika-patryjarcha», — kamientuje Andrej Jelisiejeŭ.
«Kali Łukašenku ŭdasca pastajanna znachodzić ahulnuju movu z Pucinym, vyzvaleńnie źniavolenych u najbližejšym časie małaimaviernaje»
Na volu ŭžo pačali vychodzić pieršyja palitźniavolenyja, jakija adbyli termin pakarańnia całkam. Častku ludziej adpuścili na volu paśla prašeńnia ab pamiłavańni na imia Łukašenki. Ci mahčymaje vyzvaleńnie jašče kahości z palitviaźniaŭ u novym hodzie? Andrej Jelisiejeŭ ličyć, što heta taksama šmat u čym zaležyć ad stasunkaŭ z Rasijaj:
«Kali Łukašenku ŭdasca pastajanna znachodzić ahulnuju movu z Pucinym i nie budzie pryncypovych zakałotaŭ u dvuchbakovych adnosinach, kali atrymajecca znajści novuju madel suisnavańnia, pry jakoj palityčny kantrol nad terytoryjaj Biełarusi zachavajecca navat pry pieradačy Kramlu značnych kavałkaŭ suvierenitetu (madel BSSR-2), to vyzvaleńnie źniavolenych i kroki ŭ bok libieralizacyi buduć u najbližejšym časie małaimaviernyja».
U 2011-2012 hodzie vyzvaleńnie palitviaźniaŭ było častkaj stratehii «narmalizacyi» stasunkaŭ režymu z kalektyŭnym Zachadam. Da hetaha scenaru jon imkniecca i ŭ ciapierašniaj situacyi.
Ale ŭ adroźnieńnie ad padziej dziesiacihadovaj daŭniny, kali hramadzianski kanflikt ŭ Biełarusi nie vychodziŭ za miežy krainy, ciapier jon pryniaŭ rehijanalny charaktar. I ŭ Jeŭropy jość razumieńnie, što vyzvaleńnie palitźniavolenych — tolki častka bolš składanaha pazła, jaki maje na ŭvazie źmienu nielehitymnaha režymu, što całkam siabie dyskredytavaŭ na mižnarodnym uzroŭni i stvaraje pahrozu rehijanalnaj biaśpiecy», — ličać ekśpierty.
Da čaho rychtavacca biełarusam u 2022 hodzie?
«Miarkujučy pa prahnozach kaleh-ekanamistaŭ, ekanomika abo budzie ŭ zastoi, abo budzie padać.
Ale šmat čaho zaležyć ad indyvidualnaj vynachodlivaści, jakaja, jak pakazali apošnija hady, u biełarusaŭ vydatnaja. Pakul materyjalnyja i čałaviečyja resursy buduć dazvalać, režym budzie praciahvać drakonaŭskija represii. Ale hetych resursaŭ užo ciapier pačynaje brakavać. Zaniadbańnie tradycyjnych dla milicyi spraŭ (rasśledavańnie i praduchileńnie realnych złačynstvaŭ) budzie davać viedać pra siabie», — prahnazuje Piotr Rudkoŭski.
Vialikija bojazi ŭ palitołahaŭ vyklikaje rytoryka Rasii i jaje pavodziny ŭ dačynieńni da Ukrainy. Režym vystupaje tut na baku maskoŭskich sajuźnikaŭ, i ŭ imaviernym vajennym kanflikcie, kali jon budzie mieć miesca, Biełaruś apyniecca na pieradavoj.
Dalejšaje raźvićcio padziej tut budzie zaležać ad taho, jak paviadzie siabie ŭ mižnarodnaj palitycy Rasija, i ŭ jakoj stupieni krainy Zachadu zdolejuć niejtralizavać jaje ahresiŭny patencyjał ci zmusiać pajści na sastupki ŭ płanie deeskałacyi situacyi ŭ jeŭrapiejskim pamiežžy.
Na dumku Paŭła Barkoŭskaha, biełarusam varta zahartoŭvać siabie ŭ razumieńni, što ŭ materyjalnym płanie 2022 hod moža być dla ich dastatkova ciažkim:
«Heta i rost koštaŭ, i źmianšeńnie realnych zarobkaŭ, vysokaje biespracoŭje i padatki pry zachavańni represiŭnaj palityki dziaržavy. Praŭda, mnohija biełarusy hatovyja da padobnych vyprabavańniaŭ, bo spadziajucca, što tyja ž sankcyi kančatkova razburać umovy papiaredniaha kantrakta hramadstva i ŭładaŭ i kraina nablizicca da realnych pieramien».
U maralnym ža płanie 2022 hod moža być hodam vialikich nadziej na toje, što i tak niaŭstojlivaje stanovišča režymu źmienicca na kančatkovy defołt u vykanańni bolšaści svaich abaviazacielstvaŭ pierad partniorami i hramadstvam.
«Možna, kaniečnie, zastavacca ŭ demaralizacyi i ličyć, što režym užo pieramoh i treba na kaleniach prasić jaho viarnuć hramadstva nazad u ciopłuju kamieru. Ale kali hladzieć na padziei ŭ dynamicy, to zaŭvažna: nikoli jašče režym nie byŭ nastolki na krai jak ciapier.
Nas čakaje pierazaklučeńnie sacyjalnaj damovy i novaja Biełaruś u nastupnym hodzie ci krychu paźniej, ale niepaźbiežna. I biełarusam treba hetuju budučuju Biełaruś stvarać užo siońnia, niachaj pakul za miažoj ci ŭ virtualna-ličbavym farmacie. Tak my zmožam supraciŭlacca niehatyvu ŭ ciapierašniaj palitycy i nabližać pažadanyja i naśpiełyja pieramieny ŭ hramadskim žyćci», — adznačaje Pavieł Barkoŭski.
Čytajcie taksama:
«Bližej da Mjanmy, ale nie pierajšoŭ u stadyju masavych zabojstvaŭ». Jaki ŭ Biełarusi siońnia palityčny režym?
Jak skłaŭsia los chłopca ź viadomaha žyćcieśćviardžalnaha fota studenckaha maršu-2020?4
Kamientary