«Nie dumaju, što ŭ Maskvie mocna abradujucca hetamu prajektu». Ekśpierty i kamientatary — pra novaŭviadzieńni ŭ Kanstytucyju
Sabrali reakcyju viadomych u Biełarusi ludziej na apublikavany ŭčora prajekt novaj Kanstytucyi. Usie ekśpierty i kamientatary sychodziacca ŭ adnym — realnych źmienaŭ, tym bolš tut i ciapier, ad hetaha dakumienta čakać nie davodzicca, jon nakiravany na zachavańnie status-kvo ŭ pytańni kancentracyi ŭłady ŭ rukach adnaho čałavieka. Dy i sam hety prajekt narešcie apublikavany tolki «kab adčapilisia», pakolki byli dadzienyja papiarednija abiacańni, ad vykanańnia jakich prosta tak admovicca nie vypadała. Mienavita tamu ŭ dakumiencie tak šmat supiarečnaściaŭ i bolš pytańniaŭ, čym adkazaŭ na ich.
Vusaŭ: «Łukašenku ciapier pryjdziecca rychtavacca jašče i da vybaraŭ 2025 hoda, što aznačaje praciah teroru i začystak»
Palitołah Pavieł Vusaŭ piša ŭ Fejsbuku: «Kanstytucyjny prajekt», jak i mierkavałasia, ničoha ŭ krainie nie mianiaje, jon tolki kansiervuje novy palityčny ŭkład, jaki ŭźnik paśla 2020 hoda. Zachoŭvajecca ŭłada dziejsnych asob, unosiacca źmieny ŭ farmuloŭki, źjaŭlajucca novyja orhany i kampietencyi, ale Łukašenka zastajecca absalutnym kiraŭnikom.
Źmieny Kanstytucyi, što abmiažoŭvajuć kolkaść terminaŭ, na praciahu jakich adna i taja ž asoba moža zajmać pasadu prezidenta, nabyvajuć moc sa dnia ŭstupleńnia na pasadu znoŭ abranaha prezidenta.
Jość u novym antykanstytucyjnym prajekcie šerah istotnych niedapracovak. Naprykład, uvodziacca dva novyja palityčnyja instytuty: Saviet biaśpieki i Prezidyum Usiebiełaruskaha narodnaha schoda. Razam z tym kampietencyi, struktura farmavańnia hetych orhanaŭ nie prapisanyja. Asabliva heta tyčycca prezidyuma UNS…
Ja mierkavaŭ, što hety niekanstytucyjny prajekt budzie praduhledžvać miechanizm, pry jakim Łukašenka ŭžo nie budzie abiracca prezidentam (zanadta stomny zaniatak dla jaho). Adnak hety miechanizm nie ŭviali. Jamu ciapier pryjdziecca rychtavacca jašče i da vybaraŭ 2025 hoda, što aznačaje praciah teroru i začystak. Što cikava, vybary ŭ parłamient pieranosiacca ažno na 2024 hod.
Z «Kanstytucyjaj», jakaja nie vyrašaje klučavych pytańniaŭ stabilnaści režymu i vyrašeńnia kryzisu, zanadta šmat napružańnia i namahańniaŭ dla pieramiaščeńnia składnikaŭ. Miarkuju, što hety prajekt prosta pavinien vykanać rolu fiktyŭnaha hramadskaha dyjałohu».
Karbalevič: «Zachoŭvaje ŭsiu raniejšuju ŭładu, ale ciapier jana budzie pieraraźmierkavanaja pa dvuch centrach, abodva jon i ŭznačalić»
Palityčny analityk Valer Karbalevič kanstatuje: «Nadrukavany narešcie prajekt Kanstytucyi tak i nie daŭ adkazu na pytańnie, navošta spatrebiŭsia novy Asnoŭny zakon.
Reč u tym, što kanstytucyjnaja reforma była ad pačatku nibyta zadumanaja jak najvažniejšy elemient, jak składovaja častka prajektu tranzitu ŭłady i sychodu Łukašenki z pasady prezidenta. Jon šmat razoŭ zapeŭnivaŭ, što novaja Kanstytucyja — dla novaha prezidenta. Ale voś ciapier Łukašenka pieradumaŭ sychodzić. Pra daterminovyja vybary havorki niama…
Takim čynam, Łukašenka zachoŭvaje ŭsiu raniejšuju ŭładu, ale ciapier jana budzie pieraraźmierkavanaja pa dvuch centrach, abodva jon i ŭznačalić. Kanstrukcyja absalutna štučnaja. Ale tak byvaje, kali prajekt, pryznačany dla rašeńnia adnoj zadačy (tranzitu ŭłady), raptam pieraprafilujecca na rašeńnie inšaj (balzamavańnie Łukašenki va ŭładzie).
Zboku ŭsio heta vyhladaje jak niejki siurrealizm, palityčnaja fantasmahoryja. Nahadvaje brežnieŭščynu. Nahadaju, što Leanid Brežnieŭ, kali byŭ hienieralnym sakratarom CK KPSS, zabraŭ sabie jašče pasadu — staršyni prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta SSSR, pryčym akurat u momant straty dziejazdolnaści z pryčyny stanu zdaroŭja».
Kuźniacoŭ: «Źjavicca hleba dla taho samaha «raskołu elit, ale heta dosyć addalenaja pierśpiektyva»
Žurnalist Piotr Kuźniacoŭ taksama ličyć, što ničoha paśla ŭviadzieńnia novaj redakcyi kanstytucyi nie źmienicca, nijakich daterminovych prezidenckich vybaraŭ nie płanujecca.
Bo mnostva punktaŭ u tekście praduhledžvaje toje, što zachavajuć paŭnamoctvy staryja orhany, raśpisvajecca, jak jany buduć praciahvać dziejničać.
Zakon ža, jaki rehuluje farmavańnie UNS, treba budzie tolki prymać, što možna zaciahnucca na kolki zaŭhodna času. Praduhledžvajecca, karaciej, rucinny praces na nieakreśleny termin, a da taho času ŭsio zastaniecca tak, jak i było.
Adnosna pasady prezidenta — to tut niešta jak by pavodle prajekta Kanstytucyi i mianiajecca, tamu što ŭ jaho «paŭnamoctvy niešta rabić jak by jość, a voś što mienavita rabić i ŭ jakoj ramcy — na toje ciapier budzie UNS».
Pry hetym prezident usio ž budzie kantralavać siłavikoŭ, prynamsi da taho času, pakul hetuju pasadu budzie zajmać dziejsny kiraŭnik. Tamu niešta mianiacca nie dekłaratyŭna, a realna, mahło b tolki ŭ vypadku jaho śmierci ci adstaŭki.
«Ale, što praŭda, naŭrad ci pa zadumcy aŭtaraŭ heta budzie surjozna ŭpłyvać na ahulnuju karcinu taho, što adbyvajecca.
Sprava ŭ tym, što, zychodziačy z usioj kanfihuracyi, aŭtary novaj kanstytucyi zychodziać ź idealnaha dla siabie bačańnia, što ŭłada ŭ krainie nazaŭždy zamacoŭvajecca za adnoj hrupaj ludziej. Hetaja hrupa instytucyjalizujecca ŭ vyhladzie UNS…
Schiema narmalnaja, jość tolki adna patencyjnaja prablema. U hetaj ramcy mahčymyja tolki dva scenaryi raźvićcia padziej. Albo «zasnavalniki» źbirajucca pažyćciova być i vykanaŭcami (što, viadoma, vyklučana).
Albo, z ulikam kadravaha deficytu narmalnych maładych mieniedžaraŭ, z časam budzie narastać zaležnaść pieršych ad druhich, a razam ź joj — i supiarečnaści. I mienavita tut i źjavicca hleba dla taho samaha «raskołu elit», jakoha tak i nie dačakalisia ŭ 2020-m. Zrešty, heta dosyć addalenaja pierśpiektyva».
Hubarevič: «Što b ni napisali ŭ hetych papierach, jany buduć pustymi»
Zrešty, ci majuć značeńnie navat pravilna prapisanyja pałažeńni pry ciapierašnim staŭleńni da zakonaŭ u krainie? Palityk i hramadski dziejač Juraś Hubarevič vielmi ŭ hetym sumniavajecca:
«Dziŭnaje pačućcio, kali čytaješ prajekt źmienaŭ u Kanstytucyju, prapanavanych režymam, i praz adzin adznačaješ artykuły, jakija parušajucca ŭžo tut i ciapier. Što b ni napisali ŭ hetych papierach, jany buduć pustymi, kali ŭ režymu adsutničaje navat minimalnaje žadańnie ich vykonvać».
Cyhankoŭ: «Nie dumaju, što ŭ Maskvie mocna abradujucca hetamu prajektu»
Žurnalist Vital Cyhankoŭ bačyć «pazityŭ» u tym, što «ŭ prajekcie łukašenkaŭskaj Kanstytucyi niama nijakich ruchaŭ u bok Rasii ci intehracyi, što pradkazvali niekatoryja ałarmisty.
To-bok tam zusim ničoha takoha niama. Ani Mytnaha sajuza, ani Sajuznaj dziaržavy, ani intehracyi, ani ekanamičnaj aryjentacyi na Rasiju.
Zatoje jość šmat «abaviazkovaha» patryjatyzmu. Tak što novy prajekt kali kudy ideałahična i viadzie — dyk chutčej u Paŭnočnuju Kareju, ale nie ŭ Rasiju. Nie dumaju, što ŭ Maskvie mocna abradujucca hetamu prajektu».
Šerah najbolš ujedlivych naziralnikaŭ źviartajuć uvahu na toje, nakolki niedapracavany prajekt z punktu hledžańnia navat jaho tekstu. I heta prytym, što na jaho padrychtoŭku było stolki času.
Žurnalist Viktar Mališeŭski źjedliva adznačaje: «Vyšejšy zakanatvorčy piłataž: u tekście Kanstytucyi napisać ahavorku «…kali inšaje nie vyznačana Kanstytucyjaj»». Taki lap — u art. 118, u jakim idzie havorka pra vybary depututaŭ miascovych savietaŭ.
Palitołah Andrej Kazakievič źviarnuŭ uvahu, što ŭdzielniki UNS nazyvajucca to delehatami, to deputatami, što nie adno i toje ž. A sudździ Kanstytucyjnaha i Viarchoŭnaha sudoŭ pryznačajucca UNS u roznych miescach prajekta to pa prapanovie prezidenta, uzhodnienaj z prezidyumam UNS (art. 89-3), to samastojna (art. 112-1 i 116).
Lebiadok: «Pisać kamientaryi da prajekta Kanstytucyi ciapier — heta pracavać pa płanie Łukašenki»
Aryhinalnuju dumku vykazaŭ analityk Jahor Lebiadok, jaki ličyć uvohule škodnym łamać dzidy adnosna kanstytucyjnaha prajekta mienavita ciapier:
«Prajekt Kanstytucyi Łukašenki vynosicca ciapier, kab uvieś zapał u niezaležnych ŚMI, analitykaŭ, błohieraŭ i aktyŭnych ludziej vyjšaŭ da Novaha hoda ŭ vyhladzie mnostva kamientaryjaŭ i artykułaŭ. Zacikaŭlenyja hramadzianie ich pračytajuć abo pahladziać i syduć na śviaty.
Usie zabuducca, i paśla śviataŭ tema kanstytucyi sydzie z paradku dnia/budzie zamienienaja inšaj i, jak nastupstva, u ludziej budzie mienšaja cikavaść da palityčnaha ŭdziełu ŭ padziejach. Heta značyć, pisać kamientaryi da prajekta Kanstytucyi ciapier — heta pracavać pa płanie Łukašenki. Tamu, liču bolš pravilna analitykam i ŚMI ciapier hłybiej prapracavać temu, a materyjał vydać paśla 10 studzienia ŭ sistemnym i zručnym dla ludziej vyhladzie».
Kamientary