Adrazajecie birki z adzieńnia? Pieražyvajecie (i škadujecie) nakont užo minułych razmoŭ? U vas byvajuć epizody vyharańnia i stomlenaści? «Adklučajeciesia» padčas niečaj pramovy? Stanoviciesia zvyšzasiarodžanym padčas pracy nad prajektam? Zachaplajeciesia dziasiatkam chobi? Zabyvajecie rečy? Voś kali psichijatry dyjahnastujuć heta jak SDUH, ci sindrom deficytu ŭvahi i hipieraktyŭnaści.
Jak i ŭ vypadku z bolšaściu psichičnych zachvorvańniaŭ, simptomy SDUH (anhł. ADHD — attention deficit hyperactivity disorder) mohuć adroźnivacca pa typie i stupieni ciažkaści. I mnohija ź simptomaŭ — «heta pavodziny, jakija ŭ toj ci inšy momant adčuvajuć usie», — kaža Džoeł Nih, prafiesar psichijatryi Arehonskaha ŭniviersiteta achovy zdaroŭja i navuki.
Zhodna ź im, kluč da dyjahnostyki zachvorvańnia patrabuje vyznačeńnia taho, što hetyja simptomy surjoznym i nadzvyčajnym čynam upłyvajuć na žyćcio čałavieka. Taksama vielmi važna, kab jany prysutničali ź dziacinstva.
Hetyja niuansy možna lohka nie zaŭvažyć u sacyjalnych sietkach, kažuć ekśpierty. Faktyčna adno daśledavańnie pakazała, što bolš za pałovu videarolikaŭ pra SDUH u TikTok (a roliki hetyja źbirajuć miljony prahladaŭ) uvodziać u zman. Kali videa (abo artykuł) prymušaje vas dumać, što ŭ vas moža być nie dyjahnastavany SDUH, voś što treba ŭličvać.
Čamu SDUH časta nie dyjahnastujecca ŭ darosłych?
The New York Times raspaviadaje, što prykładna 4 % darosłych u ZŠA majuć dastatkova simptomaŭ, kab kvalifikavać SDUH, ale tolki kožny dziasiaty ź ich dyjahnastujecca i lečycca. Dla paraŭnańnia, prykładna ŭ 9 % dziaciej u ZŠA dyjahnastavanaje heta zachvorvańnie, a try čverci atrymlivali leki abo pavodzinnuju terapiju.
Adnoj z pryčyn adsutnaści dyjahnazaŭ u darosłych źjaŭlajecca toje, što, kali ludzi dumajuć pra SDUH, jany časta ŭjaŭlajuć sabie chłopčyka, jaki nie moža siadzieć na miescy i pieraškadžaje ŭ kłasie. Ale hetyja stereatypnyja simptomy hipieraktyŭnaści prysutničajuć tolki ŭ 5 adsotkaŭ darosłych vypadkaŭ.
Zamiest hetaha ŭ darosłych čaściej sustrakajucca takija simptomy, jak niapamiatlivaść, prablemy z kancentracyjaj uvahi, prablemy z arhanizacyjaj i prakrastynacyja — toje, što ekśpierty nazyvajuć «biezuvažlivym SDUH» (u adroźnieńnie ad «hipieraktyŭnaha SDUH»).
SDUH taksama moža być pamyłkova dyjahnastavany jak inšaje psichijatryčnaje zachvorvańnie. Naprykład, u ludziej sa SDUH časta ŭźnikajuć prablemy z rehulavańniem emocyj: jany mohuć chutka razzłavacca abo mieć rezkija pierapady nastroju, mohuć uźnikać praźmiernaje chvalavańnie i tryvoha. U vyniku mnohim darosłym moža być pastaŭleny dyjahnaz depresija abo tryvoha, kali karennaj prablemaj moža być mienavita SDUH.
Jak dyjahnastavać SDUH u darosłych?
Jość try asnoŭnyja pytańni, jakija psichijatr razhledzić z vami, kab dapamahčy vyznačyć, ci to ŭ vas zvyčajnaja niaŭvažlivaść i niepamiatlivaść, ci to sapraŭdy SDUH:
- Kolki ŭ vas simptomaŭ?
- Ci byli hetyja simptomy ŭ vas ź dziacinstva?
- I ci ŭpłyvajuć jany na dźvie ci bolš častak vašaha žyćcia?
Apošnija dva asabliva karysnyja dla vyznačeńnia dyjahnazu, kažuć daktary.
Čałaviek pavinien mieć piać ź dzieviaci simptomaŭ, pieraličanych u aficyjnym kiraŭnictvie pa psichijatryčnaj dyjahnostycy, kab pretendavać na «biezuvažlivy SDUH». Hetyja simptomy ŭmoŭna dzielacca na try katehoryi: prablemy z pradukcyjnaściu ci efiektyŭnaściu (prakrastynacyja na pracy abo nievykanańnie chatnich spraŭ); pamiać (časta hublajuć telefon abo klučy ci zabyvajuć kupić małako pa darozie dadomu); i arhanizacyja abjektaŭ i času (biesparadak doma abo zaŭsiodnyja spaźnieńni).
Hetyja simptomy pavinny niehatyŭna ŭpłyvać na dźvie abo bolš častak žyćcia, takich jak praca, dom i adnosiny. Kali ŭ vašym domie biesparadak, ale vy paśpiachovyja na pracy i vaša asabistaje žyćcio nasyčanaje — vy, vierahodna, nie padpadajecie pad dyjahnaz.
Simptomy taksama pavinny prysutničać jašče da taho, jak vam spoŭniłasia 12 hadoŭ. U vačach bolšaści klinicystaŭ SDUH źjaŭlajecca parušeńniem niervovaha raźvićcia; heta značyć, što jano pačałosia, kali čałaviek (i jaho mozh) byŭ maładym. Heta moža być najbolš składana vyznačyć, tamu što ludzi mahli atrymać dapamohu abo kampiensavać svaje simptomy, nie ŭśviedamlajučy hetaha. Naprykład, baćki mahli štodnia nahadvać ab vykanańni chatniaha zadańnia, što dapamahło čałavieku prajści škołu.
Takija ludzi mohuć usio zapisvać, abo jany vielmi dobra prytrymlivajucca struktury i ŭkładajuć šmat času i namahańniaŭ u arhanizacyju.
U chłopčykaŭ prykładna ŭdvaja čaściej dyjahnastujuć SDUH u dziacinstvie, čym u dziaŭčynak, tamu što navat u maładym uzroście simptomy ŭ dziaŭčynak bolš «biezuvažlivyja», čym «hipieraktyŭnyja». U vyniku dziaŭčynkam sa SDUH moža być ciažka ŭ škole ci ich mohuć ličyć cichimi letucieńnicami. Ale jany mohuć uchilacca ad dyjahnostyki, tamu što jany nie vyklikajuć zaŭvah u kłasie abo doma.
Kali vy surjozna zaniepakojenyja svajoj uvahaj, ale nie mieli simptomaŭ SDUH u dziacinstvie, vašy prablemy mohuć być vyklikany inšymi miedyčnymi abo psichałahičnymi prablemami — niadaŭnimi traŭmatyčnymi ci stresavymi padziejami, źmienami ŭ režymie snu ci ŭžyvańniem psichaaktyŭnych rečyvaŭ, inšymi psichičnymi zachvorvańniami abo navat rańnim pačatkam niejradehienieratyŭnaha zasmučeńnia. Isnuje pa mienšaj miery tuzin psichičnych i kahnityŭnych zachvorvańniaŭ, jakija mohuć imitavać SDUH, a taksama vialiki śpis miedycynskich zachvorvańniaŭ. Kali vy dumajecie, što ŭ vas mienavita SDUH — daktary rekamiendujuć prajści poŭnaje abśledavańnie.
Što rabić, kali vam pastavili dyjahnaz?
Dobraja navina ŭ tym, što SDUH davoli lohka lačyć. Isnujuć niekatoryja stymulujučyja leki, jakija efiektyŭna dapamahajuć ludziam nakiroŭvać svaju uvahu. Inšy kłas lekaŭ moža dapamahčy ludziam zasiarodzicca biez mnohich niepryjemnych pabočnych efiektaŭ stymulataraŭ, takich jak prablemy sa snom ci źnižeńnie apietytu.
Niefarmaceŭtyčnyja mietady lačeńnia, takija jak pavodzinnaja terapija, taksama mohuć być karysnymi. Hetyja mietady dapamahajuć ludziam zrazumieć, jak SDUH upłyvaje na ich paŭsiadzionnaje žyćcio, i dajuć im stratehii baraćby.
Pakolki stymulatarami možna złoŭžyvać, pytańnie pra toje, kali i jak lačyć ludziej sa SDUH, moža być składanym dla klinicystaŭ. Kali chtości adpaviadaje dyjahnastyčnym kryteram, ale simptomy nie prynosiać jamu asablivych pakut, i čałaviek u cełym dobra funkcyjanuje z dnia ŭ dzień, daktary schilnyja rekamiendavać mienavita pavodzinnuju terapiju zamiest lekaŭ.
Niezaležna ad rekamiendavanaha płana lačeńnia, važna surjozna pastavicca da SDUH. Bieź lačeńnia ludzi z hetym zachvorvańniem majuć bolš vysokuju ryzyku rańniaj śmierci jak u vyniku niaščasnych vypadkaŭ, tak i samahubstva. U ich taksama čaściej uźnikajuć prablemy ź finansami, užyvańniem psichaaktyŭnych rečyvaŭ, jurydyčnyja prablemy, niebiaśpiečnyja seksualnyja pavodziny i niebiaśpiečnaje kiravańnie aŭtamabilem. Ale pry efiektyŭnym lačeńni hetyja ryzyki značna źnižajucca.
Kamientary
Ooj... okazyvajetsia - i eto bolezń?