Ad zachapleńnia dyzajnam da abureńnia pravapisam — u siecivie spračajucca pra alternatyŭny nacyjanalny pašpart
Paśla prezientacyi nacyjanalnaha pašparta dla biełarusaŭ-emihrantaŭ, jakaja adbyłasia padčas kanfierencyi «Novaja Biełaruś», u siecivie razharełasia dyskusija pra jahonyja dobryja jakaści i zahany. Niechta chacieŭ, kab źmianili pravapis, a niechta — kab viarnuli šahałaŭskaha sieruna.
Prajekt nacyjanalnaha pašparta Biełarusi źjaviŭsia ŭ adkaz na zapyt biełarusaŭ, jakim režym Łukašenki, jak tłumačycca na sajcie Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Biełarusi, sprabuje ŭskładnić žyćcio paśla pierajezdu i prymušaje viartacca dla abmienu dakumientaŭ.
Ahulnym punktam krytyki mnohich biełarusaŭ staŭ toj fakt, što pašpart nie samaja realistyčnaja ideja. Źviartali ŭvahu na toje, što abiacańni pra mahčymaść adkryćcia pa takim dakumiencie bankaŭskaha rachunku zastajucca niepaćvierdžanaj «vilhotnaj maraj», i vykazvali sumnievy, što choć niechta pryznaje lehitymnaść hetaha dakumienta. Inšyja piarečyli, što hety makiet — tolki samy pačatak pracy, ale bieź jaho niemahčyma damovicca ab pryznańni dakumienta.
Ale bolšaść pretenzij tyčyłasia nie sutnasnych rečaŭ, a simvaličnych, jakimi novy pašpart pierapoŭnieny. Raspracoŭkaj dyzajnu pašparta zajmalisia śpiecyjalisty hieraldyčnaj rady, čyj skład ź mierkavańniaŭ biaśpieki nie apubličvajecca.
Pa-pieršaje, dastałasia koleru vokładki pašparta, jaki ź siniaha, jaki vykarystoŭvajecca na ciapierašnim aficyjnym pašparcie, pieratvaryŭsia ŭ čyrvony, čym, na dumku niekatorych karystalnikaŭ tvitara, nabliziŭsia da pašparta hramadzianina Rasijskaj Fiederacyi. Ale čyrvony koler na pašparcie vykarystoŭvajecca amal usimi jeŭrapiejskimi krainami, u tym liku našymi susiedziami: Polščaj, Łatvijaj i Litvoj. Chutčej, varta paraŭnoŭvać było b ź litoŭskim pašpartam, dzie taksama jość «Pahonia», ale biełaruski prajekt maje na vokładcy jašče taki elemient, jak słucki pojas, a tekst i hierb nie adcentravanyja, a vyraŭnienyja pa levym boku, što źmianšaje mahčymuju błytaninu.
Da taho ž sam koler nie čysta čyrvony, a, chutčej, nabližajecca da malinavaha — takoje adcieńnie na našych ziemlach nazyvali karmazinam (karmazinavym koleram), jano vykarystoŭvałasia zamožnaj arystakratyjaj (jaje tak i nazyvali «karmazinavaj šlachtaj»), u pradstaŭničaj formie ŭradnikaŭ i na ziamielnych charuhvach Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Pa-druhoje, mnohich začapiła vyrašeńnie moŭnaha pytańnia. Pašpart aformleny na dźviuch movach, ale pa-biełarusku nadpisy padadzienyja dvojčy — kirylickim i łacinskim ałfavitami. Ale internet-karystalniki nie zrazumieli, dla kaho zrobleny nadpisy łacinkaj, kali biełarusy mohuć pračytać i kiryličny nadpis.
«Taraškievica», vykarystanaja ŭ jakaści adzinaha pravapisu novaha dakumienta, taksama mnohim nie spadabałasia. Jany źviarnuli ŭvahu na toje, što raptoŭny razvarot da tak zvanaha «klasyčnaha pravapisu» ŭ adzin momant robić niepiśmiennymi bolšaść biełarusaŭ, navat ułasna biełaruskamoŭnych, i znoŭ padzialaje hramadstva na roznyja łahiery.
«Pašpart patrebny nie «ultraśviadomym», jon patrebny biełarusam, «bałotu» — jakija kali i znajomyja, to z «narkamaŭkaj», — takija vostryja zaŭvahi vykazvajuć u internecie.
Zaŭvaha ŭ cełym słušnaja, uličvajučy dośvied 1980—1990 hadoŭ, kali apazicyjnyja palityčnyja abjadańni i niezaležnyja miedyja aktyŭna pierachodzili na «taraškievicu», addalajučy ad siabie tych, chto vučyŭ zusim inšuju movu ŭ škole. Pierachod biełaruskich ŚMI ŭ siaredzinie 2000-ch hadoŭ na adziny aficyjny pravapis kansalidavaŭ nacyjanalna aryjentavanyja siły dy palehčyŭ kamunikacyju intelihiencyi z hramadstvam.
Sproba narmalizacyi «kłasičnaha pravapisu» (na asnovie prajekta Vincuka Viačorki), zroblenaja ŭ toj ža samy čas, nie źmianiła situacyi. Niama ni słoŭnikaŭ, ni vialikaha korpusu tekstaŭ hetym pravapisam. Alternatyŭny prajekt kančatkova prajhraŭ i ŭ volnaj ad dziaržaŭnaj cenzury prastory internetu: kali spačatku było adčuvańnie pieravahi «taraškievicy», to z pašyreńniem dostupu nasielnictva da sieciva ŭsio źmianiłasia ŭ advarotny bok. Najbolš jaskrava hety praces vyjaviŭsia ŭ isnavańni dźviuch biełaruskich «Vikipiedyj», dzie «narkamaŭski» raździeł dahnaŭ i ŭ razy pierahnaŭ «kłasičny».
Pryčyna, pa jakoj «taraškievica» nie pryžyłasia ŭ internet-kamunikacyi, dosyć prostaja — jaje praviły da kanca nie jasnyja navat tym, chto vydatna vałodaje biełaruskaj movaj. Tolki schilenyja ŭ biełaruščynu maładyja ludzi, jakija drenna vałodajuć nacyjanalnaj movaj, dumajuć, što znojduć siabie ŭ alternatyŭnym pravapisie, jaki padajecca jak adziny sapraŭdny, nie sapsavany ŭładami, ale ŭrešcie ciarpiać niaŭdaču, spatykajučysia na elemientarnych rečach.
Anałahičnaja prablema i ŭ vykarystańni «kłasičnaj łacinki», nasupierak sučasnym praviłam tranślitaracyi, jakija niadaŭna z palityčnych mierkavańniaŭ admianili łukašenkaŭcy. Mnohija nie ličać hetuju sistemu sapraŭdnaj łacinkaj, ale faktyčna Instrukcyja pa pieradačy hieahrafičnych nazvaŭ jość łahičnym praciaham dziejnaści dziejačaŭ mižvajennaha pieryjadu pa refarmavańni łacinskaha ałfavita z metaj addaleńnia jaho ad polskaha. Jana ŭličvała jak admovu ŭ aficyjnym kiryličnym pravapisie ad zališniaha adlustravańnia miakkaści na piśmie, tak i skasoŭvała niełahičnuju polskuju Ł, što vybivałasia z šeraha inšych.
Raskrytykavany byŭ i himn Biełaruskaj Narodnaj Respubliki na staronkach dakumienta, bo nichto nie zrazumieŭ, u jaki momant Kabiniet pryniaŭ «Vajacki marš» Makara Kraŭcova ŭ jakaści aficyjnaha himna. «Pry čym tut BNR? Hety pašpart budzie vydavać BNR?» — dzivilisia ŭ tvitary.
Žartaŭliva papraknuli aŭtaraŭ navat za cenzuru: na karcinie «Nad horadam» Marka Šahała, jakaja vykarystanaja ŭ jakaści adnaho sa srodkaŭ abarony novaha dakumienta i bačnaja na staronkach tolki va ultrafijaletavym vypramieńvańni, abrezali mužyka, jaki siera pad płotam.
«Abo viartajcie mužyka ŭ levym nižnim vuhle, abo nie čapajcie Šahała. Čamu maŭčyć Rada kultury?» — patrabavali žartaŭniki. Błohier Džypsinkoŭ na hetyja zapyty zrabiŭ kałaž, źmiaściŭšy šahałaŭskaha sieruna na vokładku pašparta.
Ale ŭ cełym nacyjanalnaja aryjentavanaść i nasyčanaść simvolikaj novaha pašparta pryjšłasia daspadoby navat tym, chto krytykavaŭ asobnyja momanty. Tyja, kamu taki pašpart pakul nie patrebny, vykazvalisia, što chacieli b jaho zajmieć choć by tamu, što jon prosta pryhožy.
Pakul pašpart zastajecca ŭsiaho tolki prajektam, i nieviadoma, jaki kančatkovy vyhlad jon nabudzie. Chočacca spadziavacca, što kanfliktnyja momanty buduć vyrašanyja, a sam dakumient zdabudzie nieabchodnuju moc dla taho, kab palehčyć žyćcio vymušanym uciekačam ź Biełarusi.
Pakul ža biełarusy majuć mahčymaść prajści apytańnie na płatformie «Hołas», kab dapamahčy Abjadnanamu kabinietu vyśvietlić kolkaść hramadzian, jakija chacieli b atrymać novy biełaruski pašpart (udzieł u hałasavańni dla tych, chto znachodzicca ŭ Biełarusi, moža być niebiaśpiečnym).
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆKavaleŭski raskazaŭ i pakazaŭ, što ź siabie budzie ŭjaŭlać biełaruski alternatyŭny pašpart
Ułady pryznali ekstremisckim miedal Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta
«Biełaruś pieradusim». Łozunh na miedalach ad Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta vyklikaŭ dyskusiju
Sierabrystaja «Pahonia» ŭ łaŭrovym vianku: Kabiniet zaćvierdziŭ uznaharodu za vyklučnuju addanaść u słužeńni Biełarus
Minskamu biznesmienu Saŭryckamu i jahonaj siamji pahražaje pa 12 hadoŭ za «raspalvańnie varožaści»2
Kamientary