«Ëść sposaby». Minčuk raskazaŭ, jak jon i jaho siabry minimizujuć ryzyki čytańnia niezaležnych ŚMI

Tady ja śpisaŭ heta na adsutnaść u siabra cikavaści da palityki paśla 2021-ha. Ale voś užo ź inšym chłopcam abmiarkoŭvajem spartovyja padziei, i ja nahadvaju fakty ź niadaŭniaha materyjału «Trybuny», a ŭ jaho akruhlajucca vočy. Usio heta nie vypadkovaść, a plon namahańniaŭ łukašenkaŭskaha režymu, jaki mienavita dziela takich «a chto heta?» zabaraniaje niedziaržaŭnyja miedyja

Šou-cyvilizacyja

Aŭtarytarnyja režymy zaŭsiody stvarajuć svaju rečaisnaść. Rasijski žurnalist Siarhiej Ilčanka nazvaŭ takuju źjavu šou-cyvilizacyjaj: ekrannaja rečaisnaść supiarečyć empiryčnaj sapraŭdnaści. Dla hetaha nie abaviazkova chłusić — možna ŭsiaho tolki prychoŭvać inšuju karcinu suśvietu. Łukašenkaŭski režym u stvareńni alternatyŭnaj rečaisnaści dasiahnuŭ daskanałaści.

Moj nastaŭnik historyi pryhadvaŭ kłasičny vypadak z 2008 hoda: «Žnivień. Idzie vajna ŭ Hruzii. Zachodnija ŚMI pišuć pra bambiožki Hruzii. Rasiejskija miedyja paviedamlajuć pra ruskich žaŭnieraŭ, jakija vyzvalajuć asiacinskuju ziamlu. A na BT pa poli jedzie kambajn».

Ale ŭ toj ža čas biełarusy roznych palityčnych mierkavańniaŭ štodzień zachodzili na TUT.BY, dzie ŭ tym liku mahli pračytać Arcioma Šrajbmana i Juryja Drakachrusta. Chto cikaviŭsia temaj bolš, abiraŭ «Našu Nivu», «Radyjo Svaboda» i BiełaPAN. Prychilniki drukavanych ŚMI, akramia druhoj pałovy nulavych, mahli kupić u šapikach tuju ž samuju «Našu Nivu», «Narodnuju Volu», «Biełhazietu», «Novy čas» i «Svobodnyje novosti plus». Tak, heta patrabavała peŭnaj advahi, bo KDB vioŭ ulik čytačoŭ niedziaržaŭnych ŚMI, i heta nie było sakretam, asabliva ŭ rehijonach, dzie kožny kožnaha viedaje, ale mahčymaść była. Maštaby 2020-ch ścipłaja biełaruskaja śviadomaść tady nie mahła i ŭjavić. 

Ciapier padpiska na «ekstremisckija» miedyja moža kaštavać sutak i navat hadoŭ źniavoleńnia. A pra niezaležnyja haziety ŭ šapikach zastajecca tolki maryć.

Antyŭtopii nie raz apisvali, jak prosta farmujecca alternatyŭnaja rečaisnaść. U «1984» partyja stvarała svaju sapraŭdnaść, vykreślivajučy represavanych i raz za razam pierapisvajučy historyju tak, što ludzi ŭžo nie mahli pryhadać, z kim vajavali dva hady tamu.

A ŭ «Hary Potery i relikvijach śmierci» zrabili jašče praściej: Valdemort zachapiŭ hałoŭnuju hazietu «Štodzionny Viaščun», što ni słovam nie paviedamiła pra pieravarot. Dla ludziej, jakija nie mieli suviaziaŭ ciarod čynoŭnikaŭ ci padpolla, karcina skłałasia prostaja: Ministerstva ŭsiaho tolki źmianiła kurs paśla adstaŭki staroha kiraŭnika, chacia nasamreč toj byŭ zabity. Adrezanyja ad inšych krynicaŭ infarmacyi, čaraŭniki vymušana prymali hetuju rečaisnaść. I navat sam Hary Poter nie dumaŭ, što akramia jaho chtości zmahajecca z novym režymam, pakul praz paŭhoda badziańniaŭ adnojčy nie pasłuchaŭ nielehalnuju radyjostancyju.

Hetak ža ŭ Biełarusi-2023 ludzi mohuć nie viedać pra pazicyju byłoha kamandzira bryhady desantnikaŭ, zvarot Paźniaka da Alaksandra Łukašenki i Uładzimira Zialenskaha abo realny stan finansaŭ krainy. Režym stvaryŭ rečaisnaść, u jakoj mnohich padziej prosta niama.

I heta nie prosta sumny fakt. To niebiaśpieka dla samich biełarusaŭ. Nie čytajučy «ekstremisckich» ŚMI, jany prosta nie aryjentujucca ŭ realnym žyćci, nie zdolnyja sprahnazavać raźvićcio padziej. I pa prykłady daloka chadzić nie treba: u 2023-m prachodzić milicejski nadhlad, majučy propusk z «Pahoniaj», — heta samahubstva. Ci aryjentavałasia dziaŭčyna ŭ padziejach? 

Jak z hetaha vyrvacca? 

«Prahladaju sajty bieź śladoŭ»

Vyjściaŭ u biełarusaŭ u Biełarusi nie tak užo i bahata. Na jazyk naprošvajecca, zdavałasia b, prostaje rašeńnie — čytać zabaronienyja miedyja. Ale takoje jano tolki ŭ teoryi. A jak heta zrabić, kali na šalach biaśpieka? I biełarusy ryzykujuć. 

Jedzieš u minskaj padziemcy — a susied čytaje ŭ telefonie zabaronienaje «Lusterka». Voźmieš devajs znajomaha — a ŭ jaho niebiaśpiečnaja padpiska. Choć dachodzić da taho, što łukašenkaŭskija siłaviki chodziać pa elektryčkach i hladziać źmiest smartfonaŭ, ludzi ŭsio adno admaŭlajucca ad prapanavanaj im rečaisnaści. Ale heta možna rabić ź mienšaj ryzykaj. 

U maim telefonie nie znojdziecca nivodnaj padpiski na «ekstremisckija» miedyja. Adnak chto zabaraniaje prahladać ichnyja supołki i sajty? Viadoma, pry zatrymańni apraŭdańniem heta nie stanie: naadvarot, siłaviki pačnuć šukać inšyja dokazy «vašych» złačynstvaŭ. Tamu

ja prahladaju sajty bieź śladoŭ: ja zachodžu na ich, vykarystoŭvajučy VPN, a nie praź lusterki. I ja rablu heta ŭ braŭziery, dzie jość režym inkohnita, što nie zachoŭvaje vašaj historyi. 

Ja čytaju tym ža sposabam i zamiežnyja miedyja. Skažam, z «Mieduzy», «Doždia» i «Viorstki» nie tak užo i bahata daviedajeciesia pra padziei ŭ Biełarusi, ale zdolejecie adsočvać chod ukrainska-rasiejskaj vajny.

«Miedyja, jakija zastalisia i ŭ Biełarusi»

Ja čytaju i tyja niedziaržaŭnyja miedyja, jakija zastalisia i ŭ Biełarusi. Jany nie paviedamiać vam pra straty pałka Kalinoŭskaha ci čarhovuju zajavu Śviatłany Cichanoŭskaj, ale ŭ ich možna pračytać, što pravaabarončy centr «Viasna» pryznali ekstremisckim farmavańniem, a Eduard Babaryka atrymaŭ vosiem hadoŭ kałonii. 

Ja ŭpeŭnieny va ŭzroŭni svajho krytyčnaha myśleńnia, tamu ja čytaju i dziaržaŭnyja miedyja. Z 2020-ha taktyka «nie zaŭvažajem apazicyju» ŭ praŭładnych ŚMI ŭžo nie pracuje. Dy ichnyja žurnalisty nie adnojčy i sami pryznavalisia, što ciapier nie adkazvajuć na ŭdary, a sami bjuć pieršymi. Jany kožny dzień vyśmiejvajuć kantent apanientaŭ i naradžajuć novyja paklopy. Adnak možna nie ihnaravać hetyja vypady, a vykarystoŭvać z karyściu: čytajcie pamiž radkoŭ. Tak vy jašče i palepšycie svajo krytyčnaje myśleńnie. 

Družycie z adnadumcami

Ale nijakija devajsy nie zamieniać žyvuju razmovu. Asabliva, kali tatalitarny režym namahajecca sparadzić u vas pačućcie biezvychodnaści. Družycie z adnadumcami i abmieńvajciesia navinami chacia b na vulicy. Viadoma, nie varta zabyvacca na aściarožnaść, — Vasil Bykaŭ słušna pisaŭ pra «šmatmiljonnyja šerahi sieksotaŭ» — ale razmaŭlajcie z tymi, kamu daviarajecie, vychodźcie ź izalacyi. Vy nie adzin.

• 138
• 7
• 4
• 7
• 14