«Situacyja strašnaja». Jakaja budučynia Kanhresa daśledčykaŭ Biełarusi?
U Hdańsku zaviaršyŭ svaju pracu CHI Mižnarodny kanhres daśledčykaŭ Biełarusi. «Naša Niva» pacikaviłasia ŭ arhanizataraŭ, jak navukovy forum źmianiŭsia z času svajho pieršaha praviadzieńnia ŭ 2011 hodzie i jakija jaho pierśpiektyvy.
U čym važnaść Kanhresa
Jak adznačaje dyrektar instytuta «Palityčnaja śfiera» Andrej Kazakievič, za čas svajho isnavańnia Kanhres staŭ bolš prafiesijnym. «Cikavaść da Kanhresa ad samaha jaho pačatku była značna bolšaj, čym my čakali.
Kali my pačynali pieršy Kanhres, to dumali, što na jaho źbiarecca kala sta čałaviek i što my budziem jašče sami zaprašać ludziej. Kali my praviali pieršy Kanhres i pačali rabić druhi, to ŭžo na jaho pryjechała 250 udzielnikaŭ. U dakavidnyja časy ŭ nas było da 500 čałaviek.
Kanhres staŭ nie prosta navukovaj kanfierencyjaj, na jakuju pryjazdžajuć ludzi, kab padzialicca vynikami svajoj pracy. U vyniku supracy na Kanhresie paŭstali cełyja supolnaści. Cełyja navukovyja kirunki raźvivajucca tolki tamu, što jość štohadovaja kamunikacyja. Kanhres staŭ faktaram raźvićcia sacyjalna-humanitarnych dyscyplin u Biełarusi. Heta vidać i pa publikacyjach, i pa kole ŭdzielnikaŭ».
Pa słovach dacenta Univiersiteta Vitaŭta Vialikaha (Koŭna) Ruścisa Kamuntavičusa, u Kanhresa vielmi dobry demakratyčny farmat. Usie siekcyi prapanoŭvajucca samimi ŭdzielnikami. Arhanizatary majuć vielmi małoje da hetaha dačynieńnie.
Sam ža Kamuntavičus, kali zadumvaŭsia Kanhres, maryŭ ab tym, kab hety navukovy forum sadziejničaŭ kantaktam pamiž biełaruskaj i litoŭskaj navukovymi supolnaściami:
«Ja chacieŭ, kab adnym z važnych kampanientaŭ forumu byŭ litoŭski, kab ad sustreč ź biełaruskimi kalehami była vialikaja karyść nam. Kab my bolš daviedalisia pra svajho susieda, kab pamienšała kolkaść stereatypaŭ. Na vialiki žal, u takim maštabie, jak ja maryŭ, hetaha nie adbyłosia. U toj ža čas dziakujučy Kanhresu źjaviłasia pieršaje vydańnie historyi Biełarusi na litoŭskaj movie, pierakład III Statuta VKŁ na litoŭskuju movu. <…>
Kanhres — adzinaje mižnarodnaje mierapryjemstva, jakoje pravodzicca štohod. I jon jość tym stryžniem, vakoł jakoha hurtujecca akademičnaja supolnaść. Na hetaj placoŭcy źbirajucca jak biełarusy, tak i ich susiedzi. I heta vielmi važna dla samich biełarusaŭ, dla ich refleksii, razumieńnia taho, kim jany jość, što takoje Biełaruś».
Jak źmianiŭsia Kanhres
Andrej Kazakievič adznačaje, što ciapier pra Kanhres viedajuć u jeŭrapiejskich navukovych kołach. «Pra jaho viedaje nie tolki toj, chto zajmajecca biełaruskaj prablematykaj za miažoju, ale i toj, chto zajmajecca rehijonam. <…> My adčuvajem, što cikavaść vialikaja. Da 2020-ha hoda pryblizna treciuju častku składali zamiežnyja daśledčyki (nie biełarusy). U pieršuju čarhu — z Polščy. Na druhim miescy była Ukraina. Zatym išli Rasija, Litva, Hiermanija. Astatnija krainy (Vialikabrytanija, ZŠA, Čechija) byli mienš pradstaŭlenyja.
Ciapier značna skaraciłasia prysutnaść rasijskich daśledčykaŭ. U toj ža čas vyrasła ahulnaja dola zamiežnikaŭ. Pa vynikach hetaha Kanhresa, jak ja dumaju, ich było kala pałovy», — kaža jon.
Alaksiej Łastoŭski dadaje, što na Kanhres paŭpłyvali padziei, jakija adbylisia ŭ rehijonie paśla 2020 hoda.
«My nazirajem vialikuju chvalu akademičnaj emihracyi ź Biełarusi. U toj ža čas pavialičvajecca cikavaść da Biełarusi jak da krainy, jakaja aktyŭna ŭklučanaja ŭ samy bujny vajenny kanflikt u jeŭrapiejskaj historyi paśla Druhoj suśvietnaj vajny.
Biełaruś takim čynam pačynaje stvarać daśledčyckuju i analityčnuju prablemu. Istotna pavialičyłasia kolkaść ludziej, jakija zajmajucca biełaruskaj prablematykaj, uzrasła kolkaść publikacyj.
I my bačym, što źmianiajecca skład udzielnikaŭ Kanhresa. Usio bolš i bolš stanovicca jak niepasredna zamiežnikaŭ, tak i biełaruskich daśledčykaŭ, jakija pierajechali pracavać za miažu. I ŭsio mienš z kožnym hodam stanovicca daśledčykaŭ, jakija pradstaŭlajuć biełaruskija instytucyi.
I heta dla nas samich niepryjemnaja situacyja, bo chaciełasia b jak minimum bałansu. My prykładajem dastatkova šmat namahańniaŭ, kab zachoŭvaŭsia navukovy, intelektualny dyjałoh pamiž roznymi supolnaściami. Ale z kožnym hodam heta stanovicca ŭsio składaniej rabić».
Asnoŭnaja tematyka apošniaha Kanhresa
Alaksiej Łastoŭski vydzialaje dźvie asnoŭnyja temy apošniaha kanhresa. Pieršaja — heta vajna va Ukrainie, ź jakoj vynikaje prablema biełaruska-ŭkrainskich adnosin.
«Adna reč — ułada, inšaja reč — hramadstva dźviuch krain. Nam treba šukać niejki novy modus suisnavańnia ŭ hetaj strašennaj situacyi, jakaja vyklikanaja interviencyjaj aŭtarytarnych režymaŭ. Vyjście z hetaj situacyi my pavinny znachodzić užo na ŭzroŭni hramadzianskaj supolnaści. Tamu važnaj tematykaj, jakaja prachodziła praz uvieś kanhres, byli biełaruska-ŭkrainskija dačynieńni ŭ samych roznych aśpiektach — histaryčnych, kulturnych, palityčnych.
Druhaja tema — situacyja ŭ Biełarusi. Taki rezki ŭsplosk hramadska-palityčnaj aktyŭnaści i rezki vyplesk — chvala palityčnych represij. I heta toje, što robić kožnuju dumku pra Biełaruś balučaj. My znachodzimsia ŭ situacyi, kali łamajucca losy ludziej. Hetaja situacyja vielmi strašnaja i vymahaje ad nas niejak dumać pra toje, jakim čynam pa-novamu asensoŭvać Biełaruś, jak šukać vyjście z taho palityčnaha, sacyjalnaha, ekanamičnaha tupika, u jakim ciapier apynułasia naša kraina».
Pra łaŭreataŭ Premii Kanhresa
U hetym hodzie ŭsie publikacyi, jakija byli adznačany premijaj Kanhresa, vyjšli za miežami Biełarusi. A ŭ naminacyi humanitarnyja navuki (manahrafija) premija nie ŭručałasia. Kamientujučy, Alaksiej Łastoŭski adznačyŭ, što heta, chutčej za ŭsio, vypadkovaść, i ŭ nastupnym hodzie situacyja źmienicca.
«Dumaju, heta źviazana z tym, što ŭ pieršy hod-dva paśla chvali pratestaŭ była vielmi niervovaja i niezvyčajnaja situacyja i dla navukoŭcaŭ. Tamu što vielmi ciažka admiežavać navuku ad taho, što adbyvajecca ŭ hramadstvie. Heta pryviało da taho, što źmienšyłasia kolkaść fundamientalnych publikacyj, jakija patrabujuć šmathadovaj składanaj pracy.
Vidavočna, što pavysiłasia cenzura ŭnutry krainy. Stała składana publikavać knihi na niekatoryja temy. Ciažka ŭjavić, kab niezaležnaje vydaviectva apublikavała štości pra historyju Druhoj suśvietnaj vajny. Bo heta stanovicca vybuchovaniebiaśpiečnaj temaj.
Kali havaryć pra šort-list Premii, to ŭsie manahrafii ź jaho vyjšli za miežami Biełarusi. Nie mahu skazać, ci budzie heta zachoŭvacca dalej, ale tak ci inakš my budziem žyć u situacyi, kali budzie stvaracca niekalki navukovych asiarodkaŭ pra Biełaruś. I ŭsio bolš i bolš budzie publikacyj na anhlijskaj movie.
Naprykład, u hetym hodzie ŭpieršyniu pieramohu ŭ halinie humanitarnych navuk atrymaŭ anhłamoŭny artykuł. Kali dla sacyjalna-palityčnych navuk — heta chutčej ahulnajeŭrapiejskaja (i biełaruskaja) norma, to toje, što humanitarnyja navuki stanoviacca anhłamoŭnymi, heta chutčej niešta novaje dla nas.
Z adnaho boku, heta prablema, bo ŭsio bolš i bolš pra Biełaruś buduć pisać nie ŭ Biełarusi, a pa-za jaje miežami. Ale bolš pryncypovaja reč — heta kab zachoŭvaŭsia biełaruski hołas, farmulavałasia biełaruskaja subjektnaść, kab biełarusy (i tyja, chto apynuŭsia za miažoju taksama) mahli vystupać na intelektualnym, palityčnym uzroŭni, mahli reprezientavać intaresy supolnaści. I heta bolš važna, bo moža pryjści da taho, što pra nas buduć kazać biez nas».
Budučynia Kanhresa
Pa słovach Andreja Kazakieviča, «ciapier, na žal, adbyvajecca pierafarmatavańnie. Biełaruskim daśledčykam stanovicca ŭsio bolš i bolš składana supracoŭničać z zamiežnymi kalehami, jakija znachodziacca ŭ ES. Da taho ž u niekatorych biełaruskich čynoŭnikaŭ padazronaje staŭleńnie da Kanhresa. Usio heta ŭskładniaje situacyju.
Akramia taho, idzie vialiki raskoł u biełaruskaj akademičnaj supolnaści na łajalnuju i niełajalnuju. U nas jość spadziavańnie, što Kanhres budzie ŭ niejkaj stupieni spryjać kali nie pieraadoleńniu, to źmiakčeńniu hetaha raskołu i sadziejničać kali nie pramoj, to ŭskosnaj kamunikacyi. Bo heta vyklik dla biełaruskaj navuki. Taki absalutna miechaničny i škodny padzieł moža istotna źnizić patencyjał biełaruskaj navuki ŭ sacyjalna-humanitarnych dyscyplinach».
U toj ža čas vialikaja cikavaść da mierapryjemstva z boku zamiežnikaŭ naradziła adnu viersiju raźvićcia Kanhresa — «pieraŭtvareńnie jaho ŭ bolš rehijanalny Kanhres, kab pašyrałasia kamunikacyja».
Alaksiej Łastoŭski dadaje, što arhanizatary spadziajucca, što «Kanhres moža stać toj placoŭkaj, jakaja budzie razryvać toje koła mižnarodnaj izalacyi, jakoje skłałasia vakoł Biełarusi».
Ruścis Kamuntavičus ličyć, što ŭ budučym Kanhres moža atrymać svajo raźvićcio ŭ formie intelektualnych akademičnych kłubaŭ: «Ludzi, jakija tut źbirajucca, mohuć praciahvać sustrakacca ŭ svaich haradach (Varšavie, Vilni) dla abmierkavańnia roznych prablem Biełarusi.
Kali kazać pra dośvied Litvy, to ŭ saviecki čas padobnyja kanhresy prachodzili ŭ ZŠA. Adnym z udzielnikaŭ byŭ Vałdas Adamkus. I potym hetaja tradycyja pryjšła ŭ niezaležnuju Litvu. I ciapier my majem roznyja kłuby, i kožny miesiac źbirajemsia ŭ svaich haradach.
Takija kłuby dazvalajuć lepš razumieć, što adbyvajecca, zjaŭlajucca dobraj placoŭkaj dla stasunkaŭ. Tatalitarnaja sistema ŭsich dzielić i nie dazvalaje zhurtavacca. Kali ludzi svabodna abjadnoŭvajucca, samaarhanizoŭvajucca, to zjaŭlajecca svabodnaje hramadstva».
Dzie projdzie nastupny Kanhres
Pa słovach Andreja Kazakieviča, pakul ź miescam praviadzieńnia nastupnaha Kanhresa arhanizatary nie vyznačylisia. Mahčyma, jon znoŭ vierniecca ŭ Koŭna. Hetaje pytańnie vyrašycca na pasiadžeńni arhanizacyjnaha kamiteta, jakoje projdzie praź niekalki tydniaŭ.
Z pazityvaŭ: sioleta na Kanhres sabrałasia 325 čałaviek — bolš, čym letaś.
Čytajcie jašče:
Vyznačylisia łaŭreaty Premii Mižnarodnaha kanhresa daśledčykaŭ Biełarusi
Navuka ŭ niaprosty čas: Kanhres daśledčykaŭ Biełarusi adkryŭsia ŭ Hdańsku
Kamientary