Karł Marks sustrakaje Kanfucyja

U zalitym soncam bambukavym hai hrupa studentaŭ-mastakoŭ zaprašaje dvuch myślaroŭ papaziravać u jakaści madelaŭ. I pakul moładź maluje, Karł Hienrychavič i Kun Ciu (imia Kanfucyja pry naradžeńni) bałakajuć pra sioje-toje. Naprykład, ich uražvajuć, viadoma, kitajskija chutkasnyja ciahniki. 

Kali ž fiłosafy bačać narešcie svaje partrety, to možna zaŭvažyć ich ździŭleńnie. Marks namalavany ŭ mantyi dynastyi Tan, a Kanfucyj namalavany ŭ zachodnim kaściumie i halštuku. Ale abodva ŭ zachapleńni! «Ja ŭ Kitai bolš za sto hadoŭ», — kaža Marks na kitajskaj movie. — «Nasamreč, ja daŭno kitajec». Kanfucyj chichikaje, pahładžvajučy baradu. Jon kaža, što doŭhija vałasy vyhladajuć trochi dziŭna z kaściumam, ale jość sens praciahvać źmieny.

Heta tolki adna scena z telesieryjała «Kali Marks sustreŭ Kanfucyja», jakuju apisvaje The Economist. Sieryjał stvorany adździełam prapahandy pravincyi Chunań i vypuščany ŭ kastryčniku.

Jak tłumačyć vydańnie Bitter Winter, kab zrazumieć film, treba ŭličvać dva momanty. Pa-pieršaje, heta pijar samoha Si Czińpina, jaki ŭ 2020 hodzie asabista naviedaŭ Akademiju Juełu (Yuelu Academy), zasnavanuju ŭ 976 hodzie jak centr kanfucyjanskaj kultury. Darečy, heta adzin z najstarejšych centraŭ vyšejšaj adukacyi ŭ śviecie. 

Pa-druhoje, prasoŭvańnie tym ža spadarom Si apaviadańnia piśmieńnika-kamunista Ho Maro (Guo Moruo) «Marks uvachodzić u kanfucyjanski chram», apublikavanaha ŭ 1925 hodzie. U hetym apaviadańni Marks sustrakajecca z Kanfucyjem, i jany ŭ vyniku pahadžajucca, što kamunizm u pryncypie sumiaščalny z kanfucyjanstvam.

Pavialičyć

Prapahandysckaja kanfierencyja ŭ pačatku kastryčnika, na jakoj prezientavali telesieryjał, mieła na mecie ŭźvialičvańnie «Dumki Si Czińpina ab kultury» — novaj sieryi biaskoncaha sieryjała «Dumak Si Czińpina ab…», jaki maje na mecie pakazać, što kiraŭnik Kitaja raźbirajecca va ŭsim na śviecie.

«Dumka Si Czińpina ab kultury» vidavočna sprabuje skryžavać kitajski nacyjanalny honar z łajalnaściu da kampartyi. Sproby spałučyć kanfucyjanstva z marksizmam robiacca ŭžo nie pieršaje dziesiacihodździe. Takaja ideałahičnaja hnutkaść dazvoliła Den Siaapinu, byłomu kiraŭniku Kitaja, pravieści ekanamičnyja reformy ŭ 1980-ja hady. Ciapier spadar Si praciahvaje hetyja sproby zrabić marksizm bolš kitajskim, adaptavaŭšy jaho pad «śpiecyfičnuju» rečaisnaść Kitaja.

Heta pry tym, što raniej Kamunistyčnaja partyja razhladała tradycyju svaim voraham. Padčas «kulturnaj revalucyi» 1966—76 hadoŭ chunvejbiny Maa Czeduna razburali kanfucyjanskija chramy, palili kanfucyjanskija teksty i navat apahanili mahiłu myślara. Maładyja kamunisty tady padviarhali vieteranaŭ partyi astrakizmu, supiarečačy tym samym adnamu z asnoŭnych akcentaŭ kanfucyjanstva — pavazie da baćkoŭ.

Paśla śmierci Maa ŭ 1976 hodzie partyja Kanfucyja reabilitavała — prynamsi, u sproščanaj viersii jaho vučeńnia, jakaja robić upor na pavahu da ŭłady. Den dazvoliŭ publičnaje śviatkavańnie dnia naradžeńnia fiłosafa. Pierajemniki Dena pieraniali kanfucyjanskija idei: naprykład, u pačatku 2000-ch hadoŭ kitajskija navukoŭcy navat abmiarkoŭvali, ci moža kanfucyjanstva zamianić marksizm u jakaści kiroŭnaj ideałohii Kitaja.

Siońnia Si nibyta stavić kropku ŭ hetaj dyskusii, nazyvajučy marksizm «dušoj», a kanfucyjanstva — «koraniem» kitajskaj kultury. Ni ad adnoj, ni ad druhoj ideałohii nielha admaŭlacca — zamiest hetaha ich treba pajadnać.

«Kali Marks sustreŭ Kanfucyja» padvodzić hledačoŭ da hetaha novaha myśleńnia. Na praciahu bolšaj častki piaci 30-chvilinnych sieryj fiłosafy siadziać na scenie pierad studentami i źmiennym składam navukoŭcaŭ i partyjnych čynoŭnikaŭ. Pakul maładaja žančyna ŭ tradycyjnym adzieńni na zadnim płanie hraje na hučženie (staražytnym muzyčnym instrumiencie), fiłosafy razmaŭlajuć z hałahramami takich asob, jak Uładzimir Lenin i Maa, jakija tłumačać spałučalnaść ich myśleńnia. Paśla viadoŭcy prahramy tłumačać, jak usio heta ŭpisvajecca ŭ «Dumku» Si Czińpina.

Pavialičyć

Šou zamoŭčvaje, adnak, vialikija adroźnieńni pamiž Kanfucyjem (jaki ličyŭ, što ijerarchii nieabchodnyja dla padtrymańnia hramadskaha paradku) i Marksam (jaki zaklikaŭ da praletarskaj revalucyi). «Vy sprabavali zachavać stabilnaść, a ja imknuŭsia da vyzvaleńnia ŭsiaho čałaviectva, — kaža Marks. — Ale chiba my abodva nie imkniemsia da najvialikšaha dabra dla ŭsich ludziej?»

Kali Marks zhadvaje svajo bačańnie biaskłasavaha hramadstva, Kanfucyj kaža, što ŭ jaho jość paraŭnalnaja kancepcyja pad nazvaj «datong» (vialikaje adzinstva). «Takim čynam, u nas šmat padabienstva!» — kaža Kanfucyj.

Vučni apładujuć.

Zhadvajecca i sumna viadomaja «kulturnaja revalucyja» — adzin raz. Heta naniesła «vialikuju škodu», kaža viadučy. Ale Maa nie pryznaje viny. U niejki momant źjaŭlajecca jahony duch, jaki zapeŭnivaje Marksa i Kanfucyja, što jon byŭ viernym kamunistam i abaroncam tradycyjnaj kitajskaj kultury. Kanfucyj uchvalna kivaje.

Bolšaja častka šou pryśviečanaja krytycy Zachadu. Viadučy vinavacić Zachad u ździekach z Kitaja ŭ XIX stahodździ, nazyvajučy heta pryčynaj «doŭhaterminovaha kompleksu kulturnaj niepaŭnavartaści». A epocha pačatku reformaŭ 1980-ch hadoŭ zapomniłasia jak niebiaśpiečny pieryjad «histaryčnaha nihilizmu», kali zachodnija idei ŭviali kitajski narod u zman z metaj krytyki svajho hramadstva i ŭrada. «Ci moža kraina stać mocnaj, kali jaje ekanomika raźvivajecca, ale hublajecca duch?» — pytajecca viadučy, cytujučy spadara Si. Viadoma, nie!

Takim čynam, tavaryš Si nie tolki adnaŭlaje ŭpeŭnienaść Kitaja ŭ sabie, ale — u adroźnieńnie ad hadkaha Zachadu — taksama imkniecca razam z partyjaj da dabra ŭsich va ŭsim śviecie, havorycca ŭ šou. Amieryka ekspartuje kasietnyja bomby, a Japonija skidvaje vody z Fukusimy ŭ akijan, raskazvaje viadučy. Kitaj ža — «adkaznaja vialikaja dziaržava» i nikoli nie budzie rabić takoha, dadaje jon.

Marks uražany. Jon vinšuje Kitaj z adradžeńniem sacyjalizmu i ažyćciaŭleńniem jaho idej.

Z šou «Kali Marks sustreŭ Kanfucyja» lohka iranizavać, ale niekatoryja jaho naratyvy vyklikajuć vialikuju tryvohu.

U apošniaj sieryi student pytajecca ŭ Kanfucyja parady nakont Tajvania. «U nas sapraŭdy tradycyjnaja kultura miru, ale niekatoryja zachodnija krainy vierać tolki ŭ zakon džunhlaŭ, — kaža student. — Kali jany ździekvajucca z nas abo pieraškadžajuć našamu nacyjanalnamu ŭźjadnańniu, ci pavinny my havaryć ź imi ab miry?» Kanfucyj chmuryć brovy. Na dabro treba adkazvać dabrom, a na nianaviść — spraviadlivaściu, kaža fiłosaf. Kitaj imkniecca da miru, ale kali jaho hodnaść i intaresy buduć zakranutyja, jon budzie vykarystoŭvać vajennuju siłu dla dasiahnieńnia nacyjanalnaha abjadnańnia, kaža jon. Vyjavy źniščalnikaŭ i vajskovych karabloŭ zapaŭniajuć ekran.

• 2
• 6
• 1
• 2
• 4