«Z rajvykankamam u nas zaŭsiody byli kanstruktyŭnyja adnosiny». Jak stać «ekstremisckim farmavańniem», nie pišučy pra palityku
Vydańnie «Ranak» (telebačańnie, hazieta, zatym sajt) pracavała ŭ Śvietłahorsku z 1993 hoda, palityčnyja temy žurnalisty staralisia abminać, ale heta nie ŭratavała ich ad represij i źniavoleńnia. Były redaktar «Ranku» ŭ razmovie sa «Svabodaj» raskazvaje, jak heta stała mahčymym.
Uletku 2023 hodu žurnalisty śvietłahorskaha «Ranku» śviatkavali 30-ja ŭhodki vydańnia. Nad supracoŭnikami redakcyi ŭžo chadzili chmary, ale nichto ź ich nia dumaŭ, što ŭ žniŭni jany stanuć «ekstremisckim farmavańniem», a ŭ śniežni trapiać pad kryminalny pieraśled.
Vydańnie pisała ŭ asnoŭnym na lakalnyja temy. Były redaktar «Ranku» Andrej Lipski kaža, što «palityka nikoli nie była ŭ fokusie». U 2020-m «Ranak» aśviatlaŭ mitynhi — jak pratestu, tak i praŭładnyja. «Pisali neŭtralna, nie davali nijakich kamentaroŭ ci acenak», — uzhadvaje Lipski.
7 červienia 2023 hoda na Śvietłahorskim celulozna-kardonnym kambinacie zdaryłasia trahiedyja — paśla vybuchu na vytvorčaści zahinuli troje pracoŭnych. «Ranak» pieršym napisaŭ pra avaryju, daŭ fota. Na zdymkach było bačna, jak z zavodu vyciakała atrutnaja vadkaść — čorny ščołak.
Praz dva dni pa dzieviacioch supracoŭnikaŭ vydańnia pryjšła milicyja. Sajt zablakavali, sacyjalnyja sietki pryznali «ekstremisckimi materyjałami». Paźniej «ekstremisckim farmavańniem» staŭ uvieś «Ranak». U śniežni žurnalisty vydańnia trapili pad kryminalny pieraśled.
Andrej Lipski pryjšoŭ pracavać u «Ranak» u 1995 hodzie. Adpracavaŭ tam 28 hadoŭ. Spačatku «Ranak» byŭ kabelnaj televizijaj, zatym dadałasia hazeta.
Praca televizii pačałasia z taho, što pradpryjemstva «abłytała» svaimi kabelami šmatpaviarchovyja damy ŭ Śvietłahorsku i ź videamahnitafonu zapuskała filmy — bajeviki i kamedyi. Zatym pačali stvarać svaje naviny.
«Lehienda kaža, što pieršy vypusk navinaŭ byŭ pryśviečany 8 sakavika i składaŭsia z pažadańniaŭ mužčyn svaim žančynam», — uzhadvaje były redaktar.
«Ranak» raźvivaŭsia. Na kanale źjavilisia tematyčnyja pieradačy, vialikija interviju ź viadomymi ludźmi, ź miascovymi ŭładami. Pačałasia praca nad stvareńniem hazety. Bo na toj momant u rajonie było tolki adno vydańnie — dziaržaŭnaje «Ohni kommunizma» (ciapier — «Śvietłahorskija naviny»).
«Pra alternatyvu tady kazać nie davodziłasia. I dziaržaŭnyja, i niedziaržaŭnyja vydańni pracavali praktyčna ŭ roŭnych umovach. «Ranak» chutka zavajavaŭ papularnaść u hledačoŭ i słuchačoŭ. Bo my «chadzili ŭ narod», i paśla krytyčnych siužetaŭ usio chutka vypraŭlałasia», — uzhadvaje Lipski.
U horadzie z nasielnictvam 63 tysiačy tyraž vydańnia ŭ lepšyja «nulavyja» hady składaŭ 15 tysiač ekzemplaraŭ. U rajonie žyli kala 85 tysiač čałaviek. «Što značyć — praktyčna pałova siemjaŭ rajonu, pa našych padlikach, čytała nas», — zaznačaje Lipski.
Kanstruktyŭnyja adnosiny da 2020 hodu
Z słovaŭ byłoha redaktara «Ranku», apalityčnaści vydańnie trymałasia pryncypova. Adnak incydenty ŭsio ž zdaralisia. U 2008 hodzie žurnalistka «Ranku» napisała pra «palityčny» sud u Śvietłahorsku, što adrazu ž mieła nastupstvy.
«Mnie mocna «prylacieła» ad KDB, i my vyrašyli, skažam tak, być bolš aściarožnymi», — kaža Andrej Lipski.
Surazmoŭca kaža, što ź ciaham času papularnaść papiarovaj versii vydańnia pačała padać — ludzi rynulisia čytać naviny ŭ internet. U 2019 hodzie hazeta «Ranak-plus» spyniła isnavańnie. Zastavałasia televizija, sajt, sacyjalnyja sietki. I nieruchomaść pradpryjemstva, jakuju zdavali ŭ arendu. Finansavalisia za košt reklamy i inšych pasłuh.
Kali ŭ Śvietłahorsku, jak i inšych haradach, pačalisia pratesty, vydańnie pisała pra ich.
«Da 2020 hodu ŭ nas byli kanstruktyŭnyja adnosiny z vykankamam. My chadzili na ich pasiedžańni, mieli kantakty z čynoŭnikami, milicyjaj, prakuraturaj. Raz na tydzień ja razam z kalehami ź «Śvietłahorskich navinaŭ» byvaŭ u namieśnicy staršyni rajvykankamu ŭ idealohii. Jana nam davodziła «paradak dnia» — pra što my musim napisać, na što źviarnuć uvahu», — uzhadvaje Lipski.
Ale paśla vosieni 2020 hodu čynoŭniki «pakryŭdzilisia» i pierastali adkazvać na zapyty vydańnia. Andrej Lipski ŭzhadvaje, što čynoŭniki ci nia brali słuchaŭku, ci adkazvali: «Ty mnie bolš nie telefanuj». Žurnalist ličyć, što heta adbyłosia na asabisty zahad tahačasnaha staršyni vykankamu Dźmitryja Alejnikava. Šmat z kim z kiraŭnictva rajonu i horadu jon mieŭ dobryja asabistyja kantakty.
«Alejnikaŭ zaŭsiody chacieŭ «padmiać» «Ranak» pad siabie ci zrabić tak, kab my pisali tolki toje, što jon choča. Jak takoha nie było, to jon mieŭ na nas zub», — ličyć žurnalist.
Čynoŭniki prapanavali «Ranku» jak formu pracy piśmovyja zapyty. Ale i heta nie dało vyniku — žurnalisty atrymlivali ci adpiski, ci «futboł», kali ich adpraŭlali z adnoj instancyi ŭ druhuju.
Lipski zhadvaje, jak u 2020 hodzie telefanavaŭ u presavuju słužbu UUS Homielskaha vykankamu i jamu spakojna davali statystyku ab zatrymanych u Śvietłahorsku na pratestach. U 2022 hodzie ŭ toj ža presavaj słužbie jamu adkazvali zusim inačaj:
«My vam, «Ranku», nijakaj infarmacyi davać nia budziem, bo vy ŭzhadajcie 2020 hod i jakuju vy tady zaniali pazycyju. Voś pasiadzicie i padumajcie», — cytuje były redaktar.
Vybuch na zavodzie
7 červienia na Śvietłahorskim celulozna-kardonnym kambinacie zdaryłasia avaryja, žychary horadu čuli vybuch. U redakcyju pačali pisać ludzi, adnu z žurnalistak nakiravali na miesca zdareńnia. Jana sfatahrafavała, jak z zavodu vyciakaje «niejkaja vadkaść». Paźniej vyznačyli, što heta niebiaśpiečny čorny ščołak.
«Žurnalistka była na prachadnoj i spytałasia, ci možna zajści na terytoryju, na što atrymała adkaz: «Možna tolki na vas narad milicyi vyklikać». My apisali toje, što bačyli, čuli ad vidavočcaŭ i svaich krynic. Što lacieli «chutkija», ratavalniki, što zahinuli ludzi. My vypuścili navinu na niekalki chvilin raniej za aficyjnaje paviedamleńnie MNS», — kaža Andrej Lipski.
U kastryčniku 2023 hodu, spasyłajučysia na rašeńnie sudu, niedziaržaŭnyja ŚMI paviedamili, što Śvietłahorski CKK aštrafavali na 3,34 miljona rubloŭ za parušeńnie pryrodaachoŭnaha zakanadaŭstva. Ułady tut ža źniapraŭdzili hetuju infarmacyju, zajaviŭšy, što parušeńnia nie było, a štraf byŭ za niasvoječasovuju padaču dakumentaŭ.
«Nichto b nie davaŭ takoha vializnaha štrafu za toje, što nia ŭ čas padali dakumenty. Ja liču, što štraf byŭ mienavita za tuju atrutu, jakaja padčas avaryi vyciekła z zavodu», — kaža Lipski.
Tahačasnuju dyrektarku «Ranku» vyklikali ŭ vykankam praź dzień paśla zdareńnia na zavodzie. Z słovaŭ Andreja LIpskaha, razmova była vielmi karotkaj.
«Zadali prostaje pytańnie: «Vy z nami ci suprać nas?» Jana (dyrektarka. — RS) mieła «nachabstva» ci pažartavać, ci prosta vyrvałasia ŭ jaje, i jana skazała: «My napieradzie vas», — uzhadvaje žurnalist.
9 červienia pa supracoŭnikaŭ «Ranku» pryjšli milicyjanty. Usich ich abvinavacili ŭ padpiscy na «ekstremisckija materyjały».
«U «Adnaklaśnikach» była hrupa, pryśviečanaja zmahańniu suprać kitajskaha zavodu ŭ Śvietłahorsku. Ja byŭ padpisaŭsia na jaje vosiem hadoŭ tamu i zabyŭsia navat. Bo ź ciaham času jana pierastała być papularnaj, tam nichto ničoha nie pisaŭ. U toj hrupie było 14 tysiač padpisantaŭ. Ale pryjšli mienavita pa tych, chto pracavaŭ u «Ranku», — tłumačyć Lipski.
Supracoŭniki vydańnia apynulisia ŭ izalatary, zatym byŭ sud. Niekatoryja atrymali «sutki» — ad 3 da 7, inšyja — štrafy. Andreja Lipskaha asudzili na 7 dzion aryštu.
Novy aryšt i ŭcioki z krainy
Paśla vychadu ź izalataru Andrej Lipski pabačyŭ, što sajt «Ranku» zablakavany. Pryčynaj blakavańnia Ministerstva infarmacyi nazvała spasyłku na «ekstremiscki» sajt «Trybuna» ŭ adnym z archiŭnych materyjałaŭ.
«Žurnalisty ŭvieś čas čyścili naš sajt, šukali tam «ekstremizm», vydalali. Ale ž śpis «ekstremisckich materyjałaŭ» raście hihanckimi tempami štodzień! Tam ža tysiačy nazvaŭ, jak za ŭsim prasačyć?», — kaža Lipski.
Paśla pryznańnia sacyjalnych sietak «ekstremisckimi» i blakavańnia sajtu žurnalisty «Ranku» musili zvolnicca z pracy. Lipski syšoŭ 14 lipienia, uładkavaŭsia ŭ kramu. Kaža, što «pašancavała», bo chto b chacieŭ u nievialikim horadzie brać na pracu «ekstremistaŭ». 2 žniŭnia pa žurnalista pryjšli znoŭ. Na hety raz — HUBAZiK i AMAP.
«Pryčynaj nazvali toje, što niechta tam u internecie abraziŭ supracoŭnika SK i pahražaŭ jamu śmierciu. Ale pry čym tut ja? Milicyjanty skazali, što heta mahło iści z majho profilu. Niejkaje tryźnieńnie. Jany zabrali dva telefony, abiacali «razabracca», — uzhadvaje Lipski. Kali jaho pryvieźli ŭ adździeł, tam užo byli jahonyja byłyja kalehi z «Ranku».
«Dopyt tyčyŭsia administravańnia sacyjalnych sietak «Ranku». Ja tłumačyŭ, što nia byŭ administrataram, a byŭ maderataram. I heta było abaviazkovaje dziažurstva jak dla mianie, tak i kaleh, raz na miesiac. Pytańniaŭ pra «pahrozy zabojstvam supracoŭnika SK» tam nie było», — kaža Lipski.
U vyniku jon znoŭ apynuŭsia ŭ izalatary za padpiski na «ekstremisckija resursy». Paśla nočy ŭ izalatary byŭ sud, na jakim Andrej Lipski atrymaŭ štraf. Nazaŭtra jon sabraŭ rečy i vyjechaŭ ź Biełarusi.
U śniežni milicyja znoŭ pryjšła da byłych žurnalistak «Ranku». Ich zatrymali ŭ miežach kryminalnaj spravy, zaviedzienaj pavodle artykuła «spryjańnie ekstremisckaj dziejnaści» (art. 361-1 KK). Žurnalistki byli ŭ izalatary, paźniej ich adpuścili z padpiskaj ab niavyjeździe i «maŭčańni». Milicyja sprabavała trapić u kvateru Lipskaha, prasili ŭ jahonaj maci klučy ad kvatery i pahražali samastojna ŭzłamać dźviery.
«Što tam było dalej — ja, praŭda, nia viedaju. Moža być, jany i ŭzłamali maju kvateru. Ciapier ja nia nadta pieražyvaju ad hetaha, ščyra kažučy», — kaža były redaktar.
«Ja dumaju, zdymki taho čornaha ščołaku, jaki vyciakaŭ z zavodu — heta byŭ «udar pad dych» miascovaj uładzie. Dźmitry Alejnikaŭ, tahačasny kiraŭnik vykankamu, jak ja kazaŭ, mieŭ na nas zub. U 2022 hodzie jaho adpravili na pavyšeńnie ŭ Homiel. Jon staŭ namieśnikam staršyni abłvykankamu pa idealohii, to bok kurataram ŚMI. Nu voś jon tak i «pakiravaŭ» losam «Ranku». Dumaju, nia tolki naš materyjał pra zavod pryvioŭ da źniščeńnia vydańnia. Byli roznyja faktary, jakija paŭpłyvali na takoje raźvićcio padziejaŭ», — ličyć Lipski.
Ciapier jon paprasiŭ palityčny prytułak u adnoj z eŭrapiejskich krainaŭ. Kalehi Andreja Lipskaha majuć status padazravanych u kryminalnaj spravie.
Kamientary