Nie «Ŭ» adzinaj. Jakija admietnyja litary jość u movach śvietu

ß ź niamieckaj movy

Litara ß u niamieckaj movie nazyvajecca «escet». Heta ŭnikalnaja litara ŭ niamieckim ałfavicie. Litara ŭźnikła jak lihatura: źlićciom dvuch litar — «ſ» (doŭhaje «s») i «z» abo «s». Na praciahu stahodździaŭ źlićcio litar u roznych rukapisach i drukavanych tekstach pryviało da farmiravańnia adzinaj litary ß.

Litaru vykarystoŭvajuć dla abaznačeńnia huka [s] paśla doŭhaj hałosnaj abo dyftonha, a taksama pierad niekatorymi zyčnymi: Straße (vulica), Füße (nohi), heißen (nazyvacca). Litara vykarystoŭvajecca tolki ŭ siaredzinie abo ŭ kancy słova, ale nikoli ŭ pačatku. Paśla reformy niamieckaha pravapisu ŭ 1996 hodzie ŭviali peŭnyja praviły vykarystańnia ß: kali raniej paśla karotkich hałosnych pisali «ss», to ciapier — Fluß.

Cikava, što ŭ Šviejcaryi i Lichtenštejnie hetaja litara ŭvohule nie vykarystoŭvajecca. Zamiest jaje va ŭsich vypadkach karystajucca spałučeńniem «ss».

Ą, Ę, Ł z polskaj movy

Polskaja mova maje niekalki admietnych litar, jakija robiać jaje ŭnikalnaj i adroznaj ad inšych słavianskich moŭ z łacinskim ałfavitam.

Litara Ą. Litara źjaŭlajecca nasavym hałosnym hukam i pachodzić ad łacinskaj litary «a». Užyvajecca jak u siaredzinie, tak i ŭ kancy słoŭ, ale nikoli ŭ pačatku słova.

Litara Ę. Heta litara taksama nasavy hałosny huk i pachodzić ad łacinskaj litary «je». Užyvajecca ŭ siaredzinie i ŭ kancy słoŭ, ale nie na pačatku.

Litara Ł. Pachodzić ź siaredniaviečnych rukapisnych form łacinskaj litary «l». Adpaviadaje huku [w] u anhlijskaj movie (naprykład, u słovie «water»), ci «ŭ» u biełaruskaj movie. Litara ŭžyvajecca ŭ lubym miescy ŭ słovie.

Litary Ą i Ę isnavali ŭ starapolskaj movie i raźvivalisia pad upłyvam łacinskaha ałfavitu. Litara Ł źjaviłasia dla adroźnieńnia hukaŭ [l] i [w]. Hetyja litary važnyja dla dakładnaha vymaŭleńnia i razumieńnia polskich słoŭ, bo źmiena tolki adnoj litary moža źmianić značeńnie słova.

Ő, Ű ź vienhierskaj movy

Hetyja litary ź vienhierskaj movy taksama ŭnikalnyja i majuć svaje asablivaści ŭ vymaŭleńni i vykarystańni. Litara Ő vymaŭlajecca jak doŭhi huk z akcentam na jaho. Jon krychu padobny da huku ŭ francuzskim słovie «peur» abo niamieckim «schön». Litara vykarystoŭvajecca ŭ pačatku, siaredzinie i kancy słova.

Litara Ű taksama pakazvaje na doŭhaje vymaŭleńnie z akcentam na jaho. Huk padobny da hukaŭ u słovach ź niamieckaj movy «über» ci francuzskaj «lune». Jak i papiaredniaja litara, Ű staviać u pačatku, siaredzinie i kancy słoŭ.

Litary Ő i Ű źjavilisia ŭ vienhierskaj movie dla adroźnieńnia doŭhich i karotkich hukaŭ «o» i «u». Doŭhija akcenty na hetych litarach vykarystoŭvajuć tolki ŭ vienhierskaj movie i źjaŭlajucca ŭnikalnaj asablivaściu hetaj movy. Litary mohuć źmianiać sens słoŭ: kor abaznačaje uzrost, a kőr — čyrvony koler.

Θ (θ), Ξ (ξ), Ψ (ψ) z hrečaskaj movy

U hrečaskim ałfavicie jość niekalki ŭnikalnych litar, jakija adroźnivajuć jaho ad inšych ałfavitaŭ.

Litara Θ — Tata. Litara Θ (vialikaja) i θ (małaja) pachodzić ad finikijskaj litary teth. Jana vymaŭlajecca jak hłuchi mižzubny frykatyŭny huk, padobny da anhlijskaha huka «th» u słovie «think». Naprykład, słova θεός (theos) značyć boh, a θάλασσα (thálassa) — mora. Litara ŭžyvajecca ŭ lubych pazicyjach u słovie.

Litara Ξ — Ksi. Litara Ξ (vialikaja) i ξ (małaja) pachodzić ad finikijskaj litary samekh. Vymaŭlajecca jak hłuchi frykatyŭny huk, padobny da huka «ch» u anhlijskim słovie «fox». Litara moža ŭžyvacca ŭ lubych pazicyjach u słovie.

Litara Ψ — Psi. Litara Ψ pachodzić ad abjadnańnia hukaŭ π i σ. Jana vymaŭlajecca jak hłuchi huk, padobny da huka «ps» u anhlijskim słovie «lapse». Vykarystoŭvajecca ŭ roznych pazicyjach u słovie.

Litary Θ, Ξ i Ψ źjaŭlajucca staražytnymi i majuć svaje karani ŭ finikijskim ałfavicie, jaki byŭ adaptavany staražytnymi hrekami. Hrečaski ałfavit byŭ adnym ź pieršych, dzie kožnaja litara adpaviadała kankretnamu huku, što dakładniej dazvoliła pieradavać movu.

Ğ z tureckaj movy

Litara Ğ nazyvajecca «jumušak hie» ci «miakki h». Litara była ŭviedzienaja ŭ turecki ałfavit u 1928 hodzie ŭ ramkach reformy Mustafy Kiemala Ataciurka. U toj čas arabski ałfavit zamianili łacinskim.

Litara maje śpiecyfičnaje vymaŭleńnie, jakoje zaležyć ad jaje pazicyi ŭ słovie. Čaściej za ŭsio jana nie maje ŭłasnaha huka, a śviedčyć pra padaŭžeńnie papiaredniaj hałosnaj. Cikava, što Ğ nikoli nie moža stajać u pačatku słova.

Litara Ğ vykarystoŭvajecca dla taho, kab zaśviedčyć asablivaści vymaŭleńnia słoŭ i zrabić tureckuju movu bolš dakładnaj u fanietyčnym płanie.

• 2
• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0
• 1