«Žyć budzieš, ale baby nie zachočaš». Jak u 1939 Biełaruś abjadnałasia
85 hadoŭ tamu, 17 vieraśnia 1939 hoda, savieckija vojski ŭvajšli ŭ Zachodniuju Biełaruś. SSSR padzialiŭ Uschodniuju Jeŭropu z hitleraŭskaj Hiermanijaj. Ale dla biełarusaŭ i ŭkraincaŭ hetaja zmova monstraŭ paradaksalna aznačała ŭźjadnańnie, histaryčny šaniec. Šlachi historyi časta niaprostyja, piša Mikoła Buhaj.
Falsifikacyja historyi pačynajecca z dataŭ: u nas dniom pačatku vajny tradycyjna nazyvajuć 22 červienia 1941, kali Hiermanija napała na SSSR. Adnak dla biełarusaŭ, jak i dla palakaŭ dy ŭkraincaŭ, Druhaja suśvietnaja vajna pačałasia 1 vieraśnia 1939 hoda.
Kali 70 tysiač biełarusaŭ vajavała ŭ polskim vojsku. Siarod ich — Janka Bryl, marpiech z-pad Karelič, a paźniej — narodny piśmieńnik Biełarusi, jaki napisaŭ pra pieražytaje tady svaju značnuju knihu «Ptuški i hniozdy».
Hinuli nie tolki žaŭniery. Luftvafe bambardziravała aeradromy, čyhunačnyja vuzły i navat zvyčajnyja stancyi, masty i prosta harady i vioski. U vyniku paciarpieli Hrodna, Lida, Kobryn, Baranavičy, Hancavičy, vioska Stradzičy Bresckaha rajona. Lik achviar, u tym liku siarod mirnych žycharoŭ, išoŭ na sotni.
Pryčym bambardziroŭkam zachodniebiełaruskich nasielenych punktaŭ i mirnych žycharoŭ spryjaŭ Saviecki Sajuz: pa prośbie hiermanskaha boku ad 4 vieraśnia ź Minska padavalisia śpiecyjalnyja radyjosihnały ŭ jakaści dapamohi dla aryjentacyi nalotaŭ niamieckaj avijacyi.
Infarmacyju pra pieršuju abaronu Bresckaj krepaści ŭ saviecki čas taksama zamoŭčvali. Z 14 pa 17 vieraśnia pałki sa značnaj kolkaściu biełarusaŭ pad kamandavańniem hienierała Kanstancina Plisoŭskaha abaraniali krepaść ad 19-ha tankavaha korpusa Huderyjana. Paśla taho, jak supraciŭ staŭ bieśpierśpiektyŭnym u suviazi z ustupleńniem na terytoryju Polskaj Respubliki Čyrvonaj Armii, abaroncy Bresckaj krepaści pakinuli jaje i adstupili ŭ kirunku Vałyni, kab praz Karpaty dabracca da Rumynii.
20 vieraśnia 1939 hoda sałdaty nastupajučych armij SSSR i Hiermanii ŭpieršyniu sustrelisia. Nie ŭsiudy tyja sustrečy prachodzili ciopła. La Lvova navat adbyłasia saviecka-niamieckaja sutyčka z achviarami z abodvuch bakoŭ (faktyčna pieršy boj pamiž balšavikami i nacystami, kali nie ličyć hramadzianskuju vajnu ŭ Ispanii, dzie tak ci inakš byli pradstaŭlenyja abodva baki).
Mieła miesca niamiecka-savieckaja sutyčka i na terytoryi Biełarusi: 23 vieraśnia la Vidamli (ciapier Kamianiecki rajon Bresckaj vobłaści) čaści 10-j tankavaj dyvizii viermachta abstralali konny raźjezd raźviedbataljona 8-j strałkovaj dyvizii. U vyniku abstrełu dva čałavieki zahinuli i jašče dvaich paranili. U adkaz z broniemašyn raźviedbataljona byŭ adkryty ahoń pa niamieckich tankach, adzin ź jakich byŭ źniščany razam z ekipažam.
Hetyja incydenty, adnak, mieli pryčynaj tolki zboi ŭ kamunikacyi.
28 vieraśnia 1939 hoda, kali jašče nie astyli papiališčy Varšavy, pamiž SSSR i Hiermanijaj była padpisanaja čarhovaja damova ab družbie i miažy, jakaja praduhledžvała novuju liniju raźmiežavańnia na polskaj terytoryi i śfiery ŭpłyvu adnosna pakul suvierennaj litoŭskaj dziaržavy.
29 kastryčnika Narodny schod Zachodniaj Biełarusi pryniaŭ dekłaracyju pra pryniaćcie jaje ŭ skład BSSR. 2 listapada 1939 hoda aficyjna Kreml zadavoliŭ tuju «prośbu», što tolki potym, 14 listapada, pradublavaŭ Viarchoŭny Saviet BSSR — usio vyrašyła Maskva, miascovyja «orhany ŭłady» i schody byli butaforyjaj.
A pabytovaje abjadnańnie Biełarusi adbyłosia jašče paźniej, tolki paśla vajny. Reč u tym, što ŭ 1939 hodzie niadaŭniuju saviecka-polskuju miažu pa-raniejšamu nielha było pierasiakać. Jana pilna achoŭvałasia vialikimi siłami pamiežnikaŭ. Z 17 vieraśnia 1939 hoda da kanca červienia 1941-ha heta była faktyčna miaža biełaruska-biełaruskaja.
Mnohija biełarusy i jaŭrei vitali Čyrvonuju Armiju i savieckuju ŭładu. Štampam stała paviedamleńnie pra ŭźviadzieńnie vitalnych bramaŭ u haradach, miastečkach i navat siołach — na ŭzor tych, jakija stavili na vitańnie asablivych haściej.
Ale i savieckaja armija, i savieckaja ŭłada chutka rasčaravali. Čyrvonaarmiejskija koni byli chudymi — ruplivyja biełaruskija sialanie heta ŭsprymali jak zładziejstva abo prykmietu krajniaj biestałkovaści; vajskoŭcy, navat aficery — biednymi, mnohija ź ich sami savieckuju ŭładu i kamisaraŭ nienavidzieli.
«Nu što, žyć budziem?» — spytaŭsia moj dzied, zakuryŭšy ź pieršym sustretym čyrvonaarmiejcam. Toj ad machorki nie admoviŭsia, ale adkazaŭ, ahladzieŭšysia: «Žyć budzieš, ale baby nie zachočaš».
Nieŭzabavie papularnaść nabyli novyja, užo antysavieckija prykazki: «Za carom pili čaj ź pirahom. Jak pryjšli palaki, jeli chleb trajaki — to bieły, to čorny, a to nijaki. A kali pryjšoŭ saviet — pabačyła s*aka śviet». Heta značyć, zhaleli tak, što ŭ dranych štanach chodzim.
Vusnaja, siamiejnaja historyja, jakuju raskazvali dzieciam i ŭnukam, była i zastajecca pryščepkaj ad savieckich i siońniašnich falsifikacyj.
A paśla pačalisia jašče i aryšty, departacyi — zamožnych, palityčna aktyŭnych, byłych słužboŭcaŭ. Pačałasia kanfiskacyja ŭłasnaści i razbureńnie rynkavaj ekanomiki.
Ale niahledziačy na hetyja straty, pakuty, a dla mnohich — i žachi, dla biełarusaŭ 1939 hod paradaksalna aznačaŭ uźjadnańnie, choć nie ŭsioj etničnaj terytoryi, ale bolšaści jaje. Što jašče raz dakazvaje — šlachi historyi časta niaprostyja.
Da 2020 hoda dzień 17 vieraśnia nie adznačali, a tolki ścipła ŭspaminali. Ale kali narod pakazaŭ, što choča źmieny sistemy, było vyrašana jaho zahnać nazad u stojła. Dla hetaha intensifikavali prapahandu. 17 vieraśnia nazvali Dniom narodnaha adzinstva — z prazrystaj metaj raspalvańnia varožaści da Polščy, jakaja stała dla ludziej prykładam paśpiachovaj demakratyčnaj dziaržavy — žyvym kantrastam z dyktaturaj Łukašenki. U toj ža hod, kali byŭ prydumany dzień «adzinstva», razharnulisia masavyja represii, a rasijskaja armija pačała padrychtoŭku da napadu na Ukrainu. Adnak 1939 hod paŭtaryć nie ŭdałosia: novyja mołatavy nie znajšli novaha rybientropa.
«Niepadkupnym» biełaruskim dypłamatam u Małdovie akazaŭsia kadravy supracoŭnik KDB8
Kamientary