«Dla mianie hety zaniatak — nie kab pakłaści paštoŭku ci fotku ŭ šufladu». Jak i dla čaho krajaznaŭca nabyvaje staryja fatahrafii ź Biełarusi
Biełaruskija miaściny časta padpisvajucca jak Russland. Fota minskaha Doma ŭrada možna kupić za 1 jeŭra, a vyjava haradzienskaj Fary Vitaŭta pajšła za 320 jeŭra. Kalekcyjanier ź Biełarusi raskazaŭ «Radyjo Svaboda», jak šukaje staryja fota na internet-placoŭkach.
«Što, my, hłybačanie, na paštoŭku nie źbiarom?»
Jahor* (imia źmienienaje dziela biaśpieki surazmoŭcy. — RS) zajmajecca pošukam starych paštovak i fatazdymkaŭ bolš za 10 hadoŭ. Najbolš jaho cikavać biełaruskija miaściny, pieradusim jaho rodny rehijon — horad Hłybokaje i susiednija vioski i miastečki.
Zachapleńnie palavańniem na staryja fota pačałosia ŭ 2012 hodzie. Tady Jahor ubačyŭ, što dyrektar mahiloŭskaha muzieja Alaksiej Baciukoŭ źbiraje hrošy, kab vykupić Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Toj kaštavaŭ $45 tysiač.
Dziakujučy biznesoŭcam i prostym ludziam hety histaryčny dakumient udałosia viarnuć u Biełaruś.
Nieŭzabavie paśla hetaha Jahor prahladaŭ sajt biełaruskaha aŭkcyjona ay.by.
«Hladžu, chtości pradaje kalarovuju paštoŭku pačatku XX stahodździa, 1915 hod, z Hłybokaha. Hetaj paštoŭki dahetul nichto z hłybockich krajaznaŭcaŭ nie bačyŭ. Pradaviec chacieŭ $85. Ja padumaŭ: mahiloŭcy na Statut sabrali, što, my, hłybačanie, na paštoŭku nie źbiarom?» — uspaminaje surazmoŭca.
Jon prapanavaŭ znajomym skinucca hrašyma. Redkuju paštoŭku vykupili i pieradali muzieju. Dahetul viadoma tolki pra dva ekzemplary takoj vyjavy. Bolš jana na aŭkcyjonach nie traplałasia.
«Pakul ja žyŭ u Biełarusi, amal usio, što kuplaŭ, addavaŭ hłybockamu muzieju», — kaža Jahor.
Fota žaŭnieraŭ i paštoŭki z frontu
Staryja fota i paštoŭki Jahor šukaje ŭ asnoŭnym na dźviuch zachodnich placoŭkach. Pieršaja — niamiecki Ebay. Tam možna znajści šmat zdymkaŭ, jakija rabili niamieckija žaŭniery ŭ Druhuju suśvietnuju vajnu. A taksama paštoŭki z vyjavami miascovaściaŭ, jakija vydavalisia ŭ Pieršuju suśvietnuju vajnu — žaŭniery ich dasyłali svajakam z frontu.
«U Druhuju suśvietnuju ŭžo było šmat fotaaparataŭ u ludziej. Mnohija niamieckija žaŭniery, idučy na ŭschod u 1941 hodzie, fotkali toje, što pa darozie traplajecca», — raskazvaje krajaznaŭca.
Druhaja placoŭka, dzie jon šukaje vyjavy, — polski aŭkcyjon Allegro. Tam možna znajści šmat rečaŭ, źviazanych ź mižvajennym pieryjadam, a taksama paroju da Pieršaj suśvietnaj vajny.
«Paštoŭki pastajanna visiać u prodažy. Čas ad času niejkija fotki ludzi ź siamiejnych albomaŭ raspradajuć», — kaža surazmoŭca.
U Polščy, dzie ciapier žyvie Jahor, ładziać i afłajnavyja kirmašy starych paštovak. Tam taksama možna znajści cikavyja artefakty. Palavańnie na zdymki vyhladaje tak, što krajaznaŭca raz na tydzień zachodzić na hetyja dva sajty.
«Takoj užo rucinaj stała. Kožny paniadziełak zachodziš na Ebay, prahladaješ, zvyčajna ničoha niama», — kaža surazmoŭca.
Klučavyja słovy — Russland i Ostfront
Na Allegro jon zvyčajna šukaje vyjavy pa klučavych słovach Russland (Rasija) albo Ostfront (Uschodni front). Podpis Belarus sustrakajecca redka. Biełaruskija miaściny na takich sajtach zvyčajna akreślivajuć jak rasijskija.
«Vielmi časta pradaŭcy padpisvajuć pamyłkova albo ŭvohule nie padpisvajuć. Ja tak adnojčy ŭbačyŭ fotku: Ostfront, štab roty. A heta była himnazija imia Lublinskaj unii ŭ Hłybokim. Kali b ja šukaŭ pa zapycie «Hłybokaje», ja b jaje dakładna nie znajšoŭ», — kaža kalekcyjanier.
Na Ebay Jahor prahladaje ŭsie fota časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny.
Kali čałaviek zajmajecca adnym horadam ci nievialikim rehijonam, jon užo viedaje, jak daŭniej vyhladali na hetaj terytoryi cerkvy, kaścioły, hałoŭnyja vulicy, — tłumačyć krajaznaŭca, jak identyfikujuć vyjavy. — Da taho ž u sacyjalnych sietkach jość supołki krajaznaŭcaŭ, dzie možna paraicca.
«Nu što ja, hłybocki kaścioł nie paznaju? Paznaju. Adnojčy na rasijskim aŭkcyjonie ja bačyŭ fotku, dzie skvier, niekalki draŭlanych damoŭ, podpis «Zapadnaja Biełoruśsija, 1941 hod». Dyk ja hladžu, niešta znajomaje. Paraŭnaŭ ź inšymi fotkami taho ž miesca — supadaje. Heta kavałak vuličnaj zabudovy ŭ Hłybokim. Dumaju, ja adziny čałaviek u śviecie, jaki hetaje miesca moh apaznać», — dzielicca jon.
Taksama kalehi-kalekcyjaniery padkazvajuć adno adnamu, dzie bačyli fota z peŭnaha rehijona, jakija im samim nie cikavyja.
«Navat raniej, čym ja manitoru sajt i ŭbaču, chto-niebudź ubačyć i skinie», — kamientuje kalekcyjanier.
Albom za 650 jeŭra
Anłajn-aŭkcyjon vyhladaje tak, što pradaviec stavić apošniuju datu i čas, kali možna nabyć artefakt. Kožny robić svaje staŭki. Toj, chto prapanavaŭ najbolš, maje prava vykupić fota. Zvyčajna aŭkcyjon ciahniecca tydzień.
«Niekatoryja robiać staŭku ŭ apošnija siekundy, kab vyjhrać za košt efiektu raptoŭnaści», — dzielicca łajfchakam Jahor.
Jon tak nie robić, bo zvyčajna nabyvaje fotazdymki za nievialikija sumy. Apošnim časam nabyvaŭ fota za 3,90, 6,50, 9,50, 10 jeŭra.
Na Ebay fotazdymki z Druhoj suśvietnaj vajny kaštujuć u siarednim 10-15 jeŭra. Byvaje i značna daražej. Zaležyć ad taho, jak šmat pretendentaŭ na fota.
«Za fotki Horadni zmahajucca šmat kalekcyjanieraŭ. I jany časam pradajucca za kaśmičnyja sumy. U toj ža čas za fotki Hłybokaha asabliva niama kamu zmahacca», — adznačaje surazmoŭca.
Adnojčy paštoŭka Horadni časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny pajšła za 320 jeŭra. Tam byŭ vid na Faru Vitaŭta.
Možna nabyć staryja fota i za 1 jeŭra. Heta, prykładam, paštoŭki, jakija vychodzili nakładam u tysiačy abo dziasiatki tysiač ekzemplaraŭ.
Samaje darahoje, što Jahor nabyvaŭ u składčynu, — albom niamieckaha lotčyka, jaki vajavaŭ na Pieršaj suśvietnaj vajnie i rabiŭ fota na ŭčastku frontu paŭnočna-zachodniaj Biełarusi.
Tam byŭ adziny aerafatazdymak Hłybokaha časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny, jaki da siońniašniaha dnia viadomy. I susiednija miascovaści: Kruleŭščyna, Parafjanava, Varapajeva, Łyntupy. Albom kaštavaŭ 650 jeŭra.
Taksama Jahor kupiŭ albom časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny za 380 jeŭra. Tam było 6 fotaŭ Hłybokaha ź niabačanaha raniej rakursu. Kalekcyjanier płanuje zabrać sabie tolki hłybockija vyjavy, a reštu alboma znoŭ vystavić na aŭkcyjon.
«Na samym pačatku niamieckaj akupacyi na łuzie na ŭskrainie Hłybokaha pryziamlilisia niamieckija vyviednyja samaloty. Ludzi źbiehlisia na ich hladzieć», — raskazvaje jon pra kaštoŭnyja vyjavy.
Kali pradajuć ceły albom, to na sajcie mohuć pakazać usie vyjavy, a mohuć — tolki niekalki štuk. Zaležyć ad pradaŭca.
«Kali na fotcy jość samalot ci tank, adrazu cana lacić u razy»
Lahčej znajści vyjavy vialikich haradoŭ, dzie šmat ludziej žyło abo byvała. Taksama — ź miaścin, dzie prachodziŭ front. Fota biełaruskaha horada časoŭ vajny ŭ siarednim buduć kaštavać 100 złotych na Allegro, a z Varšavy ci inšaha polskaha horada taho ž pieryjadu — mohuć pradavać za 5—10 złotych, tłumačyć surazmoŭca. Paštoŭka 1918 hoda z Pastavaŭ z vyjavaj kaścioła, paškodžanaha artyleryjaj, pajšła za 320 złotych.
«U Pieršuju suśvietnuju vajnu vielmi dobra zadakumientavanyja miaściny ź niamieckaha boku frontu. Praktyčna z kožnaj vioski, dzie stajaŭ front, možna znajści paštoŭki», — tłumačyć Jahor.
U Druhuju suśvietnuju vajnu šmat zdymali vialikija harady, jakija byli transpartnymi vuzłami i praź jakija prachodzili niamieckija vojski. Niemcy časta fatahrafavali bramu kala pamiežnaj zastavy Kołasava kala Stoŭbcaŭ na byłoj polska-savieckaj miažy.
Fota Minska možna kupić amal zaŭsiody na eBay. Papularnyja vidy — Dom urada, Opierny teatr. Ich pradajuć pa 5—10 jeŭra. Časta traplajucca zdymki abłasnych haradoŭ.
Fatahrafii, jakija čałaviek rabiŭ pryvatna, zvyčajna jość tolki ŭ adnym ekzemplary. Kali heta fota z redkim vidam, to jano maje vialikuju kaštoŭnaść, nie tolki hrašovuju, ale i histaryčnuju.
Čym radziejšaje fota, tym bolš jano kaštuje. Redkija fota — tyja, jakija pa 5—10 hadoŭ nidzie nie źjaŭlajucca. Šmat kalekcyjanieraŭ źbirajuć fota z vajskovaj technikaj.
«Kali na fotcy jość samalot ci tank, adrazu cana lacić u razy», — tłumačyć Jahor.
U kalekcyi kala 200 paštovak i fota.
U kalekcyi Jahora ŭžo kala 200 fotazdymkaŭ i paštovak. Kaštoŭnymi jon ličyć mnohija ź ich. Jany adkryvali tyja miaściny Hłybokaha, jakija redka traplali ŭ abjektyŭ fatohrafaŭ.
«Kali ja jašče byŭ vučniem škoły, to čuŭ ad starych ludziej, što pamiž Parafjanavam i Sitcami nasuprać mohiłak stajaŭ kamienny kryž. U 1960-ja hady Saviety pašyrali darohu, hety kryž zakapali pad jaje. Ja nikoli nie maryŭ, kab fotku hetaha kryža znajści. I raptam u adnym z varšaŭskich antykvaryjataŭ mnie hetaja fotka trapiłasia. Tam byŭ viadomy fatohraf Ježy Dulevič, jaki hety kryž sfatahrafavaŭ», — raskazvaje kalekcyjanier.
Niadaŭna jon kupiŭ fota, dzie niemcy z końmi iduć pa moście, a koni ciahnuć harmaty. Vyjava była niepadpisanaja. Ale krajaznaŭca paznaŭ na joj Dzisnu i kupiŭ. Jašče — pryhožaje fota z Budsłava 1930-ch hadoŭ.
«Niadaŭna na eBay była fotka z Bačejkava pad Viciebskam. Pałac, jaki byŭ spaleny ŭ vajnu, bačnyja razburanaści. Ja padumaŭ, chto jaje ŭ Bačejkavie zaŭvažyć? Dyk ja nabyŭ niedzie za 20 jeŭra, adskanavaŭ, zaliŭ na Vikipiedyju», — raskazvaje kalekcyjanier.
Taksama jon niadaŭna kupiŭ vyjavu ź vioski Sitcy za 30 kiłamietraŭ ad Hłybokaha. Tam vidać samalot na fonie carkvy i jašče try savieckija raźbityja samaloty na aeradromie. Jaho pabudavali ŭ savieckuju akupacyju, potym niemcy jaho razbambili. Fota było padpisana pamyłkova — Russland, horad Vialiž Smalenskaj vobłaści.
«Historyja na siońniašni dzień nie kančajecca».
Kalekcyjaniery fotazdymkaŭ jość u mnohich miascovaściach Biełarusi. U Horadni ich bolš za dziesiać, a ŭ małych pasieliščach moža być pa adnym. U vialikich haradach pamiž kalekcyjanierami jość kankurencyja. Časam čałaviek vykuplaje na aŭkcyjonie niepadpisanyja tannyja fota, potym ich identyfikuje i pradaje za bolšuju canu. Mnohija kuplajuć paštoŭki tolki dla siabie.
Jahor robić heta dziela hramadskaha nabyćcia. Skanuje vyjavy i vykładaje ich u sacyjalnych sietkach, zahružaje na Vikipiedyju, dzielicca z krajaznaŭcami. Kab nabyvać staryja fota, jon źbiraje achviaravańni. Na jahony Patreon padpisanyja kala 30 donaraŭ.
Samaje vialikaje achviaravańnie skłała $500. Jaho zrabiŭ niepublična viadomy čałaviek. Tyja hrošy Jahor chutka patraciŭ. Nabyŭ padšyŭku polskaha časopisa 1901 hoda, u jakoj byli čatyry fota sialan u tradycyjnych strojach z-pad Hłybokaha. A jašče — niekalki fotazdymkaŭ z varšaŭskaha antykvaryjatu, jaki raspradavaŭ albom ź jakasnymi fotami vialikaha farmatu, zroblenymi fotamastakom z Hłybokaha. Kožnaje pa 300 złotych.
Jahor kuplaje fota, kab rabić niešta karysnaje dla hramadstva, a taksama kab mieć adčuvańnie sensu svajho žyćcia.
«Dla mianie hety zaniatak maje sens nie kab pakłaści paštoŭku ci fotku ŭ šufladu, a kab jana była ŭviedzienaja ŭ hramadski, navukovy dabytak. Historyja na siońniašnim dni nie kančajecca. Moža, chtości zachoča praz 5—10 hadoŭ aformić stend svajho rehijona, i hetyja fotki spatrebiacca. A moža ŭ knizie niejkaj, ci jašče niedzie», — kaža surazmoŭca.
Raniej jon nabyŭ panaramu Hłybokaha 1920-ch hadoŭ. Potym miascovyja ŭłady rabili na płoščy sieryju baneraŭ sa starymi vyjavami horada. Trapiła tudy i taja panaramnaja paštoŭka.
Na aŭkcyjonie ŭ Polščy pradali ŭnikalnyja ihralnyja karty z Hrodna. Im amal sto hadoŭ
Aŭtar źniščanaj freski ŭ Sołach — biełaruski kłasik Piotra Sierhijevič. Krajaznaviec znajšoŭ dokaz hetaha
«Nikoli takoha nie zdarycca, što možna budzie skazać: my ŭsio znajšli». Krajaznaviec, vymušany vyjechać za miažu, robić šykoŭnyja znachodki i tam
Na zimu zapłanavanyja masavyja zatrymańni, składzienyja «pieršy i druhi śpisy»19
Kamientary