Suzdalcaŭ: «Paśla Łukašenki Biełaruś atrymaje novy aŭtarytarny režym»
Rasijski palitołah vykazvaje svaje bačańni prahramy Kalinoŭskaha, uzroŭniu adukacyi ŭ Biełarusi i pierśpiektyvaŭ našaj krainy.
Palitołah Andrej Suzdalcaŭ sustrakaje haściej u kabiniecie namieśnika dekana Vyšejšaj škoły ekanomiki.Dabracca da jaho nialohka — treba aformić propusk u adnym budynku, paśla pravierki dakumientaŭ trapić u inšy i, prajšoŭšy achovu, adšukać u biaskoncych kalidorach patrebny kabiniet. Z «Našaj Nivaj» Suzdalcaŭ znajomy:
«Heta na vašym sajcie mianie ŭ kamientarach špijonam nazyvajuć!» «Ale jaki ja špijon?» — rytaryčna pytajecca jon.Za čas razmovy pra pierśpiektyvy
Čamu prahrama Kalinoŭskaha nie zapracavała ŭ Maskvie
«Naša Niva»: Vyšejšaja škoła ekanomiki, u jakoj vy pracujecie — heta surjoznaja ŭstanova?
Andrej Suzdalcaŭ: U nas druhi rejtynh u krainie, my staim na adnym uzroŭni z Harvardam, Stenfardam. Adukacyja dazvalaje pracavać u lubym punkcie Ziamli. Studentam dajucca dźvie svabodnyja zamiežnyja movy i hihancki abjom ekanomiki. Pałova lekcyj čytajecca
Usio vielmi surjozna, ja prychodžu na pracu a 8-j ranicy i sychodžu ab 11-j viečara. U dekanacie jość i pakoi dla adpačynku, i kuchnia, i duš. Inačaj nijak pry takich abjomach pracy.
«NN»: A biełarusaŭ navučajecca šmat?
AS: Na žal, u Biełarusi vielmi nizki ŭzrovień adukacyi. Naprykład, z čaćviortaha kursa Akademii kiravańnia ŭ Minsku da nas pierajšoŭ chłopčyk, jon byŭ kruhły vydatnik. Jon pajšoŭ vučycca na kurs raniej, ale ŭsio adno ledź skončyŭ univiersitet. Zrešty, i sprabujuć pastupać mała chto, bo vielmi ciažka iści siudy paśla siaredniaj škoły, navat minskaj.
Darečy,
my chacieli praciahnuć prahramu Kalinoŭskaha ŭ Maskvie. Ja rychtavaŭ adpaviedny list na imia prezidenta Rasii, ale paśla zrazumieŭ, što ŭźniknuć prablemy.Ale my tak nie mahli zrabić. Tamu što kali b Rasija dała drennuju adukacyju, to biełarusy zadziaŭbli b. Nakiroŭvać u MHU ci da nas — jany b nie paciahnuli.Studentaŭ-kalinoŭcaŭ adpraŭlajuć u Polšču ŭ vielmi słabyja VNU. Jany tam niedzie badziajucca i ŭrešcie atrymlivajuć dypłom.
«NN»: U Pinsku sprabavali stvaryć univiersitet z častkovym vykładańniem
AS: Navat u Maskvie takoje ciažka stvaryć, a dzie ž u Pinsku kadry ŭziać? Heta samaje hałoŭnaje pytańnie.
Adukacyja ŭ Biełarusi jašče ŭ savieckija časy była prystojnaja tolki ŭ dźviuch halinach, heta politechničnaja i linhvistyčnaja. Biełarusy dźviuchmoŭnyja, tamu im inšyja movy lohka davalisia.Usio humanitarnaje było kandovaje, a stała jašče horš. Heta nie ŭniviersitety, a kaledžy. Nibyta adukacyja spyniłasia ŭ
Łukašenka — pieraškoda ŭsiamu
«NN»: Ciapier pra palityku. Padčas kiravańnia Miadźviedzieva Biełaruś upieršyniu pačała budavać choć niejkija adnosiny ź Jeŭrasajuzam. Ci nie atrymajecca, što ź viartańniem Pucina Rasija budzie bolš žorstka ŭkazvać Biełarusi, z kim siabravać, a z kim nie?
AS: Farmalna, z prychodam novaha prezidenta ničoha nie źmianiajecca, ale adna z zadač, pastaŭlenych u prahramie Pucina — ažyŭleńnie Adzinaj ekanamičnaj prastory, pad jakuju Biełaruś atrymała hihanckija datacyi. Pucin budzie nastojvać, kab padpisanyja pahadnieńni vykonvalisia.
Łukašenka, moža, i chacieŭ by ich vykonvać, ale nie moža! Sistema, stvoranaja im, u pryncypie nierefarmavalnaja. Heta kanstrukcyja, pabudavanaja pa pryncypie damino. Adna kostka ŭpała — pasypalisia ŭsie, i Łukašenka heta adčuvaje.
Ale navat kali b jon zachacieŭ pasprabavać ažyćciavić reformy, jamu hetaha nie daduć zrabić.
«NN»: Chto?
AS: Jość ludzi, jakija zacikaŭlenyja ŭ režymie Łukašenki, i jany vielmi mocnyja. Heta i aliharchi, i miascovy biznes, i namienkłatura, i dyrektary pradpryjemstvaŭ. Hety słoj raście — u Biełarusi 10 tysiač dalaravych miljanieraŭ! Ich zadavalniaje isnujučy ład, jaki dazvalaje im zarablać.
A dla Pucina AEP — heta pryncypovaje pytańnie. Nie moža tak być, što dva ŭdzielniki — Rasija i Kazachstan — pracujuć na supolny kacioł, a treciaja kraina tolki karystajecca zdabytkami. Kanflikt zaprahramavany.
«NN»: Kanflikt ekanamičny ci palityčny?
AS: Ekanamičny, ale dla Biełarusi ŭsio heta maje rolu palityčnuju, tamu što ekanomika niesamadastatkovaja. Biez datacyjaŭ jana isnavać nie zmoža. Ale samaje sumnaje, što, kali Łukašenka pryjšoŭ da ŭłady, ekanomika niejak žyła, choć i było vielmi ciažka.
Ciapier biełaruskaja ekanamičnaja madel bazirujecca na čatyroch asnovach — dostup da tannych enierhanośbitaŭ, adkryty rasijski rynak, zakryty biełaruski rynak i dziaržaŭnyja manapolii. Vybivaješ adzin z hetych punktaŭ, i ŭsia sistema składvajecca, jak kartačny domik. Heta tupik.
Jość i jašče adzin paradoks.
Biełaruś nie hatovaja da intehracyi, ale bieź jaje pražyć nie zmoža. Atrymaje haz pa $400 — i zahniecca na praciahu niekalkich tydniaŭ. Pryčym i refarmavańniu ekanomiki, i intehracyi pieraškadžaje mienavita Łukašenka.
Chto nastupny paśla Łukašenki?
«NN»: Ci zastalisia ŭ biełaruskaj uładzie ludzi, zdolnyja zamianić jaho?
AS: Nikoha. Razumny čałaviek, z rynkavymi pohladami — jon pojdzie pracavać u taki režym?
«NN»: Naprykład,
AS: Rumas niadaŭna napisaŭ list u Jeŭrazijskuju ekanamičnuju kamisiju za patrabavańniem, kab jana padtrymała Biełaruś u adnosinach sankcyj. Jon nie razumieje, što heta nie palityčny, a ekanamičny orhan.
Spadziavacca, što niejkija rynačniki niešta zrobiać — biessensoŭna. Jany adukavanyja, ale jany pajšli ŭ kamandu Łukašenki, tamu buduć hulać pa jahonych praviłach.Rumas šmat što razumieje, hubiernatar Viciebščyny Kosiniec… Hrodzienski Šapira taksama ŭsio razumieje, ale ŭzhadajcie, jak z AMAPam razhaniaŭ na miažy «čaŭnakoŭ».
«NN»: A z pradstaŭnikoŭ apazicyi?
AS: U Maskvie pieryjadyčna siadziać ludzi, jakija kažuć: u nas jość charošaja prahrama, my chočam zamianić Łukašenku, dajcie hrošy. Tolki nie jamu, a nam. Ale,
I heta Łukašenka — tvar biełaruskaha naroda, jon chitry, zaŭsiody vykrucicca, dumaje: ja razumny, a vy, maskali, tupyja. I ja takich łukašenak sustrakaŭ dziasiatki. Pry hetym ja vaš narod vielmi lublu, u mianie žonka biełaruska, dzieci — biełarusy, pryčym biełaruskamoŭnyja.
«NN»: Kali kazać pra faktar
AS: Heta vielmi surjoznaje pytańnie dla luboha aŭtarytarnaha režymu.
Budzie varjackaja schvatka za ŭładu. Paśla — druhi aŭtarytarny dziejač, bo Biełaruś vielmi dalokaja ad demakratyi. Ale novy režym budzie słabiejšym.
Rasija hatovaja zapłacić za ŭviadzieńnie rubla
«NN»: Sadružnaść niezaležnych dziaržaŭ, Sajuznaja dziaržava — ci jość pierśpiektyvy ŭ isnavańni hetych arhanizacyj sa źjaŭleńniem Adzinaj ekanamičnaj prastory?
AS: SND — univiersalnaja arhanizacyja, jakaja pradstaŭlaje rehijon. U jaje ramkach zaklučana mnostva dakumientaŭ, jakija, naprykład, rehulujuć biaźvizavy režym, tranzit i inšyja pytańni. A voś Sajuznaja dziaržava — heta vialikaja prablema. Heta palityčnaja intehracyja, bo ekanamičny składnik syšoŭ u Mytny sajuz. Dalej isnavać biez kanstytucyjnaha akta jana nie moža, ale jon nikoli nie budzie padpisany, pakul jość Łukašenka. Tamu Sajuznaja dziaržava — prosta dadatkovaja placoŭka, dzie možna paprasić hrošy ŭ Maskvy.
«NN»: A što nakont rasijskaha rubla?
AS: Łukašenka moža pajści na ŭviadzieńnie rasijskaha rubla tolki ŭzamien na toje, što Rasija całkam voźmie Biełaruś na ŭtrymańnie. Heta mara Łukašenki — za ekanomiku adkazvaje Rasija, a za palityku — jon. I jon praciahvaje hetuju formu prasoŭvać.
I dla Rasii stvareńnie rehijanalnaj valuty heta vyhadna, i my možam pajści na surjoznyja vydatki. Ale treba razumieć, što valutny sajuz musić iści apošnim, pierad hetym pavinny być stvoranyja ekanamičny sajuz, ahulny rynak, zabiaśpiečanaje svabodnaje pierasoŭvańnie tavaru, kapitału i pracy. Ale kali ŭsio heta zrabić, to Biełaruś budzie ŭžo zusim inšaja.
Zrešty, Rasija moža ničoha i nie rabić, i tady Biełaruś čakaje los paŭnočnaj Małdovy. I heta taksama realistyčny varyjant.
Praz trochkratnuju roźnicu ŭ zarobkach budzie vysmoktvacca pracoŭnaja siła. Biełarusy sami pačnuć źjazdžać u Rasiju. A Biełaruś zastaniecca krainaj udoŭ i dziaciej.
* * *
Andrej Suzdalcaŭ
Naradziŭsia ŭ 1960 va Uładzivastoku. Skončyŭ miascovy histfak, a ŭ pačatku
Kamientary