Апошнім часам актуалізавалася пытанне, ці варта скланяць прозвішча Сапега, калі яно адносіцца да жанчыны. Адвакат Сафіі Сапега ці ўсё ж Сафіі Сапегі? Нагадваем правілы скланення беларускіх жаночых прозвішчаў.
У беларускай мове, яе школьным правапісе, існуюць правілы, агульныя для мужчынскіх і жаночых прозвішчаў, напрыклад: прозвішчы на -ых/-іх і на націскныя галосныя -о ды -э ніколі не скланяюцца. Глядзіце самі:
Аксана Фаміных — Аксаны Фаміных — Аксане Фаміных
Юрый Сядых — Юрыя Сядых — Юрыю Сядых
Хрысціна Лялько — Хрысціны Лялько — Хрысціне Лялько
Франц Сіўко — Франца Сіўко — Францу Сіўко
І мужчынскія, і жаночыя прозвішчы, што суадносяцца з прыметнікамі, скланяюцца так, як і самі прыметнікі:
Максім Гарэцкі — Максіма Гарэцкага — Максіму Гарэцкаму
Людміла Пальчэўская — Людмілы Пальчэўскай — Людміле Пальчэўскай
Далей правілы пачынаюць адрознівацца: у той час, калі мужчынскія прозвішчы скланяюцца ўсе, сітуацыя з жаночымі складанейшая.
Жаночыя прозвішчы на зычны скланяцца не будуць, напрыклад:
Ганна Іванец — Ганны Іванец — Ганне Іванец
А што ж рабіць з жаночымі прозвішчамі на -а, -я, калі пры гэтым прозвішча не суадносіцца з прыметнікам?
Калі жаночае прозвішча на -а, -я суадносіцца з назоўнікам ніякага роду (цалкам супадае з ім), то яно скланяцца не будзе:
Алена Масла — Алены Масла — Алене Масла
Параўнайце з мужчынскім прозвішчам: Сяргей Шыла — Сяргея Шылы — Сяргею Шылу
Калі жаночае прозвішча заканчваецца на -ва, яно скланяецца:
Вольга Іпатава — Вольгі Іпатавай — Вользе Іпатавай
Каб разабрацца з іншымі жаночымі прозвішчамі на -а, -я, варта звярнуць увагу на этымалогію прозвішча:
Калі жаночае прозвішча не суадносіцца з назоўнікам жаночага роду (то-бок не аманімічнае яму, не супадае з ім), хоць можа мець этымалагічныя з ім сувязі, згодна з сучаснымі правіламі яно скланяцца не будзе:
Ганна Сапрыка — Ганны Сапрыка — Ганне Сапрыка
Варта адзначыць, што апошнім часам назіраецца тэндэнцыя да скланення падобных жаночых прозвішчаў, але ў правілах гэтая тэндэнцыя пакуль не зафіксаваная.
Калі прозвішча цалкам супадае з назвай прадмета, жывёлы, прафесіі жаночага роду (Кніга, Мурашка, Сарока, Чайка, Песенька, Бульба, Саладуха, Сядуха), то яно будзе скланяцца так, як і адпаведны назоўнік, напрыклад:
Марына Весялуха — Марыны Весялухі — Марыне Весялусе
Мовазнаўцы схільныя лічыць, што прозвішча Сапега паходзіць ад даўнішняга слова сапега (мужчынскі і жаночы род), якое або мела значэнне «той, хто сапе», або значэнне «крыкун, плакса, румза». Раз прозвішча цалкам суадносіцца з назоўнікам жаночага роду, то скланяцца яно будзе наступным чынам:
Назоўны склон: Сафія Сапега
Родны склон: Сафіі Сапегі
Давальны склон: Сафіі Сапезе
Вінавальны склон: Сафію Сапегу
Творны склон: Сафіяй Сапегай
Месны склон: аб Сафіі Сапезе
Каб не заблытацца ў шматлікіх правілах, вы можаце пераправерыць сябе па наступным алгарытме:
Каментары