Вайна

«Нават у Гітлера былі саюзнікі, у Пуціна іх няма». Беларус-фатограф застаўся ў Адэсе, каб дакументаваць жыццё падчас вайны, і гэтыя здымкі натхняюць

Аляксандр Зянковіч — мастак камп’ютарнай графікі, які пяць год таму захапіўся фатаграфіяй і, як ён сам прызнаецца, цяпер паўсюль ходзіць з фотаапаратам. Хлопцу асабліва даюцца стрыт-здымкі. Аляксандр здымаў беларускія пратэсты, а цяпер дакументуе жыццё Адэсы падчас вайны, дзе знайшоў свой другі дом за тыдзень да падзей 24 лютага. Папрасілі яго падзяліцца назіраннямі і здымкамі з горада, які тры месяцы як стаў прыфрантавым.

Аляксандр Зянковіч

«На другі дзень у Адэсе зразумеў, што вось яно — маё»

«Наша Ніва»: Раскажыце, калі вы з’ехалі з Беларусі і што паслужыла спускавым механізмам?

Аляксандр Зянковіч: У мяне агулам працяглы бэкграўнд стасункаў з нашымі праваахоўнымі органамі: упершыню я пабываў на Акрэсціна яшчэ ў 2011 годзе. У 2020-м я зноў досыць актыўна браў удзел у мітынгах і фатаграфаваў, што на іх адбывалася. Па прафесіі я IT-спецыяліст, але па светаадчуванні — фатограф. Я заўсёды з фотаапаратам, толькі ў прыбіральню без яго хаджу (пасміхаецца). 

Здымаў я без акрэдытацыі, і ў верасні 2020-га мяне затрымалі і асудзілі на восем сутак па артыкуле 23.34 КаАП (сёння гэта 24.23. — «НН»). Пасля той адсідкі я ўжо вырашыў зрабіць сабе акрэдытацыю СМІ і афіцыйна здымаў для газеты «Новы час», але на той момант дакументы перасталі даваць хоць якую абарону, яны працавалі наадварот: на журналістаў пачалося паляванне. Мяне схапілі на маршы на Курапаты, далі 13 сутак. Пашанцавала, што не крымінальную справу — яе тады раздавалі амаль усім затрыманым.

Пасля адседкі я ўбачыў, што амаль да ўсіх маіх экс-сукамернікаў пачалі прыходзіць паўторна. У тым ліку, напрыклад, да майго калегі з «Новага часу» Дзмітрыя Дзмітрыева.

Я зразумеў, што мне некамфортны стан чакання таго моманту, калі і да мяне могуць завітаць а шостай раніцы.

Плюс на фоне ўсяго гэтага мяне пачалі прасіць з’язджаць на працы. Мая фірма стварае камп’ютарную графіку, і я ўнікальны спецыяліст у тым плане, што, калі мяне затрымліваюць, праца калег таксама стопіцца. З усімі гэтымі аргументамі я прыняў рашэнне аб рэлакацыі, зрабіў візу па польскай праграме Business Harbour. 

«Наша Ніва»: Але потым вы неяк апынуліся ў Адэсе. 

АЗ: У Польшчы я ўжо пачаў займацца легалізацыяй, глядзеў кватэры, але ў мяне было нейкае ўнутранае адчуванне, што гэта не маё, таму я рабіў усё вельмі павольна. І вось я купляю квіткі ў Кіеў па запрашэнні сябра, там я адразу ўдыхаю поўнай груддзю, бо нібыта трапляю ў сваё асяроддзе. Я, відаць, як рачная рыба, якая не можа ў моры: блізкае культурнае асяроддзе мне важнейшае за побытавы еўрапейскі камфорт.

Але Кіеў як для жыцця мне таксама не вельмі спадабаўся, бо я не люблю перагружаныя гарады, дзе вялікі трафік, шмат машын, усе некуды бягуць. Я пабыў там два тыдні і вырашыў паехаць далей — паглядзець Украіну. Тым больш, ва Украіну на той момант перасталі пускаць замежнікаў. Я падумаў, што, калі з’езду, то дакладна не павандрую па краіне, бо невядома, калі вярнуся.

Была ідэя паехаць на самы поўдзень — пачаць з Адэсы і рухацца далей па цікавых гарадах. Але на наступны ж дзень у Адэсе я адмяніў усе свае планы, бо зразумеў, што вось яно — маё месца. Я трапіў туды, дзе мне максімальна камфортна, і тут я хачу жыць.

Я хутка ўлюбіўся ў адэсітаў: яны адкрытыя і цікавыя, імпазантныя і жывыя. У Еўропе ў дварах ужо не сустрэнеш суседзяў, якія разам гуляюць у даміно, шашлык смажаць, а тут гэта ёсць.

Даваенная Адэса ў інстаграме Аляксандра

Я пачаў шукаць кватэру, распытваць, як рабіць ВНЖ, збіраць дакументы. Але праз тыдзень пачалася вайна. 

«Я застаўся, каб дакументаваць рэальнасць»

«НН»: Якім было ваша 24 лютага?

АЗ: На ўскраінах бамбілі ладна, а я жыву ў цэнтры, і кватэра ў мяне з добрай гукаізаляцыяй, так што я не чуў зусім нічога. Нават калі ўключаліся сірэны.

Прачнуўся я ад таго, што мне напісаў бацька ў вайберы. Ëн пытаў: «Санька, што там у вас адбываецца? Пішуць, што вайна». А я яму: «Ды брахня, усё ціха, у нас нічога не адбываецца, супакойся». І далей лёг спаць. Але недзе праз гадзіну тата напісаў зноў: «Не, Саша, усё ж вайна». Я залез у інтэрнэт і прачытаў, што Кіеў бамбяць, але ўсё яшчэ не мог у гэта паверыць.

Са мной хутка звязаліся беларусы, з якімі я паспеў пазнаёміцца ў Адэсе: яны эвакуяваліся з дзецьмі і ў іх было адно месца ў машыне, клікалі з сабой. Але я сказаў, каб яны ехалі без мяне. Мне трэба было для пачатку прывесці думкі ў парадак.

Схадзіў у душ і пайшоў паглядзець, што адбываецца ў горадзе. Выходжу, а там вакол аўтобусы, грузяцца людзі, хаос, мітусня, усе бегаюць з бауламі, выклікаюць таксі. Я блукаў у прастрацыі, не асэнсоўваючы, што рабіць.

Што б ты не планаваў на выпадак вайны, ты ніколі не ведаеш, як насамрэч будзеш сябе паводзіць, калі над галавой пачнуць лётаць ракеты. Гэта немагчыма ўявіць. Я разлічваў, што мне хопіць мужнасці застацца і рабіць тое, што я ўмею: дакументаваць рэальнасць. Так і атрымалася.

Эвакуацыя самага каштоўнага. Аляксандр паспрабаваў надбаць мясцовую акрэдытацыю ад украінскага СМІ, але ў выніку атрымаў акрэдытацыю ад «Белсата» і рыхтаваў для іх некалькі рэпартажаў

«НН»: Ваш працадаўца дазволіў вам застацца?

АЗ: Мне задавалі пытанні: што там робіш, давай вяртайся ў Польшчу. Але я супакоіў калег: у мяне ўсё пад кантролем, у Адэсе бяспечна. Калі будзе навісаць рэальная небяспека, я з’еду. Я не «сарвігалава», як, напрыклад, ваенныя журналісты, якія едуць у гушчу падзей і пад кулямі здымаюць. Я нават адклаў сабе наяўныя грошы роўна на квіток на такі выпадак, бо з імі адразу пачалася праблема.

Дэрыбасаўская

«Ракета праляцела проста над галавой»

«НН»: Але небяспечныя моманты пасля наступалі. Увесь свет уразіла трагічная гісторыя на Вялікдзень: калі на свята ў шматпавярховік прыляцела ракета і забіла адразу тры пакаленні адной сям’і. Ракеты ў горад прыляталі на 9 Мая і пасля. У які момант вам было страшна і хацелася, мабыць, з’ехаць?

АЗ: Каб прам з’ехаць, такога не было.

Першы раз я адчуў рэальны страх амаль у самым пачатку вайны, недзе на трэці дзень. Пакуль у мяне не было акрэдытацыі, усё адно хацелася неяк дапамагаць мясцовым. У Адэсе было ўжо цёпла ў канцы лютага, а я прыехаў туды ў зімовых рэчах. І вось валанцёры паўсюль пісалі, што не хапае цёплага адзення. Я вырашыў сабраць усё сваё, што было: абутак, тэрмабялізну. Спачатку не ведаў, куды несці, і, проста шпацыруючы па горадзе, натрапіў на пункт з адзеннем, якое збіралі для тэраабароны. 

І роўна ў той момант, калі я перадаваў рэчы, раздаўся вельмі гучны выбух. Так бабахнула — усе пападалі на падлогу, кінуліся разбягацца. У выніку аказалася, што гэта спрацавала СПА, але мне на той момант здавалася, што ўсё, канец — бамбяць цэнтр. І вось калі ты ў першы раз адчуваеш настолькі блізкасць гэтай вайны, сэрца калоціцца, канечне.

Пасля да нас неаднаразова прыляталі нізкалётныя ракеты. Неяк я гуляў у горадзе, праходзіў па парку і ракета праляцела ў мяне наўпрост над галавой. І гэта, канечне, такі жудасны гук, не апісаць. Яны тады бамбілі нафтавую базу ў горадзе. 

Я супакойваў сябе тым, што ўсё гэта ляціць кудысьці, гэта адзінкавыя выпадкі. Тым больш, калі ты глядзіш навіны і бачыш, як там «прасуюць» Марыупаль ці Харкаў, і там людзі застаюцца пры гэтым, мая сітуацыя ў параўнанні — зусім нішто. 

І ў выніку адбываецца нейкае прывыканне. На сірэны ўвогуле перастаеш звяртаць увагу, яны робяцца фонам, пад які ты нават не прачынаешся. Вайна робіцца новай рэльнасцю, штодзённасцю. Я сам уражваюся гэтаму, але псіхіка працуе так, што нават такія рэчы хутка робяцца нормай.

Бамбасховішча ў Спаса-Праабражэнскім саборы

Я сам, дарэчы, нават ні разу не спускаўся ў бамбасховішча — пакуль не адчуваў патрэбы, бо нават па тэорыі верагоднасці наўрад ці першая ж ракета прыляціць у мой дом у цэнтры. І мне важней выспацца добра і быць працаздольным, чым сядзець у падвале. Я залежны ад сну.

У любым выпадку мы тут разумеем, што, пакуль расіяне не ўзялі Мікалаеў, нам хвалявацца ў Адэсе няма пра што. Мікалаеў так стаічна трымаўся, што мы сябе абсалютна бяспечна адчувалі. І тым больш, калі аперацыю з перыферыі звярнулі і пайшлі на Данбас.

Так, рускія любілі пульнуць бессэнсоўнымі ракетамі на святы — як было на Вялікдзень ці 9 Мая. Але такія эпізоды больш злуюць, чым пужаюць: «Жывёліны, я нікуды не паеду, я буду тут да апошняга, буду разам з адэсітамі сядзець і кактэйлі рабіць».

«Адэса ў першыя дні вайны нагадвала Мінск у 2020-м»

«НН»: Як мяняўся горад і атмасфера ў ім з пачаткам вайны і да сёння?

АЗ: У першыя ж дні горад апусцеў — гэта першае, што кінулася ў вочы. Было нават жудасна: ты прызвычаіўся, што вуліцы запоўненыя машынамі і людзьмі, а тут на Дэрыбасаўскай ні душы. Зачыніліся ўсе бізнэсы, кафе закалацілі фанерай.

Умацаваны мяхамі з пяском помнік Дзюку дэ Рышэльё

А потым неяк хутка, праз пару тыдняў, усё вярнулася больш-менш да нормы. Спачатку людзі ў паркі з дзецьмі павыходзілі, на знакамітым рынку Прывоз пачалі нешта прадаваць, набываць. Адчыніліся крамы і гандлёвыя цэнтры, рэстараны.

Адэсітка ў маршрутцы

Дагэтуль, праўда, ёсць складанасці з набыццём пэўных рэчаў: зараз спёка прыйшла, і я не магу ніяк шорты знайсці чамусьці. У Адэсу ж усё новае праз порт дастаўляецца, а ён не працуе. Асартымент і памерны шэраг абмежаваны таму.

Збор пяску

Бліжэй да набярэжнай, канечне, усё забарыкадавана — у вожыках, мяхах з пяском. А ў цэнтры звычайнае жыццё нібыта, няма адчування, што вайна. Толькі людзей паменш і плыні бежанцаў на вуліцах, каменданцкі час з 22.00.

Адэсіты заграюць

«НН»: Украінцы, адэсіты адкрыліся для вас з нейкага новага боку ў гэтых абставінах?

АЗ: Адэсіты вельмі хутка ўключыліся ў валанцёрскі варушняк. Адэсу і Львоў закранула менш, і яны сталі такімі гарадамі-хабамі, якія рэгулявалі плыні бежанцаў і дапамогі. Адэса ўзяла на сябе паўднёвы накірунак, а Львоў — цэнтральна-заходне-ўсходні. Як грыбы пачалі расці пункты прыёму дапамогі.

Ледзь не кожная другая машына — з налепкай «валанцёр», яны загружаныя рэчамі, вадой, мяхамі з пяском, якія возяць з пляжа, каб умацоўваць будынкі і помнікі.

Нечым гэта нагадвала адразу Мінск у 2020-м — такім пад’ёмам салідарнасці і валанцёрскага руху.

Валанцёр ініцыятывы «Шэфы супраць вайны»

Усе пляжы ачэпленыя паласатамі стужкамі, там стаяць знакі «Замінавана», але знаходзяцца адэсіты, якія зусім адчайныя: яны пералазяць праз гэтыя стужкі і загараюць на пляжах усё роўна. Паліцыя дзяжурыць і ганяе іх. Тады мясцовыя загараюць, дзе атрымліваецца: на бетоннай частцы пляжаў, на летніх тэрасах кафэ, напрыклад. Але купацца ў моры зараз немагчыма: тыя месцы, дзе тэарэтычна можа высадзіцца дэсант, замінаваныя.

На пясок на пляжах нельга, таму адэсіты загараюць у іншых месцах

«НН: Якія зараз настроі ў украінцаў, з якімі вы кантактуеце?

АЗ: Тут як і ў нас у 2020-м годзе — вечныя арэлі: сёння мы перамаглі, а заўтра — усё прапала. Са многімі мясцовымі валанцёрамі мы ўжо сябруем, і вось яны па-рознаму кажуць. Часам натхнёныя: вось, увесь свет з Украінай, мы пераможам, пойдзем у контрнаступ. Але як толькі пачынаюць з’яўляцца нейкія навіны пра затрымкі з узбраеннем, з немагчымасцю ўзгадніць эмбарга на імпарт нафты з Расіі з боку Венгрыі (знакамітая еўрапейская цяганіна) — усё гэта прыбівае іх у такія моманты. Я іх вечна супакойваю, кажу: «Уявіце, Расія ўсе свае рэсурсы кінула на гэтую вайну на невялікім участку і вынікі ніякія. А з узбраеннем новым вы адаб’ецеся ад оркаў».

Канечне, на ўвесь гэты эмацыйны стан накладваецца стомленасць.

Дзеці гуляюць у салдацікаў. Сярод іншых у гульні ёсць беларускі батальён

«НН»: Сутыкаліся з негатыўным стаўленнем да сябе праз тое што вы — беларус?

АЗ: Негатыву праз тое менавіта, што я беларус, не было. У мяне тут рэгулярна правяраюць дакументы, мінімум раз на тыдзень паліцэйскія ці вайскоўцы. Правяраюць пашпарт, і калі я аддаю ім яго, рэакцыі асаблівай нейкай не бачу на тое, што ён беларускі.

Была рэакцыя толькі на фотаапарат. Аднойчы бабуля ўбачыла, што я з ім гуляю, пачала распытваць, адкуль я і хто такі. І калі пачула, што беларус, у яе здарылася істэрыка. Яна пачала спыняць машыны, крычаць: «Тут беларус нешта здымае, дапамажыце!» Адны валанцёры ў выніку спыніліся, падышлі праверыць мае дакументы і супакоілі бабулю тым, што «я — добры беларус».

Яшчэ аднойчы гуляў па спальным Кіеўскім раёне. Там ёсць Паўднёвы рынак і від цікавы, эклектычны на яго фоне — царква з залатымі купаламі і прадпрыемства. Я толькі пачаў гэта фатаграфаваць, як падбеглі нейкія мужыкі, схапілі мяне і пачалі пагражаць: «Ага, патрапіўся, шпіён».

Бэйджык іх мой не пераконваў, прасілі пашпарт, але я сказаў, што пакажу яго толькі ў прысутнасці паліцыі. Іх гэта супакоіла, яны сфоткалі мой бэйджык, але на развітанне сказалі, што калі да іх нешта прыляціць (у сэнсе — ракета), то мне «п****ц». У мяне тут няма злосці, бо я разумею, чаму яны так, і гэта яшчэ акурат той раён, дзе раней недалёка прыляцела тая ракета на Вялікдзень.

Здымак, які зрабіў Аляксандр у тым раёне

«Нават у Гітлера былі саюзнікі, у Пуціна іх няма, таму Украіна пераможа»

«НН»: Вы застаецеся дакументаваць вайну ва Украіне? 

АЗ: Так, і я б увогуле хацеў, як і раней, пабываць не толькі ў Адэсе. Але я ж толькі з беларускім пашпартам пакуль. Старыя ВНЖ беларусам працягваюць, а новыя пакуль амаль не выдаюць.

Дом у мяне, канечне, у Беларусі, і я туды вярнуся, як толькі зменіцца сітуацыя, адчую, што для мяне там цалкам бяспечна. А пакуль я не магу вярнуцца, то мой другі, актуальны дом — Украіна.

Калі ў Беларусі ЖЭС замалёўвае сцягі, то ва Украіне іх малюе

У мяне няма ніякіх сумневаў, што Украіна пераможа, незалежна ад таго, як будзе развівацца сітуацыя на Данбасе. Ніводнай дзяржаве не ўдавалася перамагчы ў вайне ў адзіноце. Нават у Гітлера былі саюзнікі, у Пуціна іх няма.

«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны

ПАДТРЫМАЦЬ

Чытайце таксама:

«Генералы задняга розуму». Лебядок распавёў пра ўрокі вайны ва Украіне для беларусаў і спрагназаваў прыход вайны да нас

«Што зрабіла я? Пайшла мыцца». Беларуская мадэль плюс-сайз расказала пра рускія ваенныя караблі і Адэсу

Каментары

Усё здарылася на Новы год. Смерць самай публічнай супрацоўніцы мінскага АМАПа дагэтуль пакідае пытанні14

Усё здарылася на Новы год. Смерць самай публічнай супрацоўніцы мінскага АМАПа дагэтуль пакідае пытанні

Усе навіны →
Усе навіны

Беларусы адказалі, які падарунак ад працадаўцаў іх найбольш бы парадаваў3

Што азначае загадкавы код R99 у прычынах смерці Уладзіміра Макея і Вітольда Ашурка?6

Упаў з крэсла і не паспеў адключыць камп‘ютар. На якіх дробязях праколваліся расійскія разведчыкі?5

Прызначылі суд над святаром Анджэем Юхневічам, замест палітыкі абвінавачваюць у педафіліі

Саудаўская Аравія папярэджвала Германію пра небяспеку чалавека, які заехаў у натоўп у Магдэбургу3

Над Беларуссю сёння цягнулі на буксіры верталёт ВІДЭА

Медсястру з «Сінэва» асудзілі на немалы тэрмін па палітычным артыкуле і абвесцілі тэрарысткай9

Пракуратура Лейпцыга не выявіла складу злачынства ў дзеяннях дэпутата Дорнау ў Беларусі4

Манашкі Свята-Елісавецінскага манастыра дабраліся да Швейцарыі12

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Усё здарылася на Новы год. Смерць самай публічнай супрацоўніцы мінскага АМАПа дагэтуль пакідае пытанні14

Усё здарылася на Новы год. Смерць самай публічнай супрацоўніцы мінскага АМАПа дагэтуль пакідае пытанні

Галоўнае
Усе навіны →